Đề 5 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý y học

Cơ chế phòng vệ là các quá trình tâm lý vô thức được sử dụng để giảm lo âu và bảo vệ bản ngã khỏi những cảm xúc, suy nghĩ hoặc xung đột gây khó chịu. Mặc dù cơ chế phòng vệ có thể giúp giảm căng thẳng tạm thời, nhưng việc lạm dụng chúng có thể cản trở sự phát triển tâm lý và khả năng giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.

Mô hình niềm tin sức khỏe là một mô hình tâm lý xã hội dự đoán hành vi sức khỏe. Các thành phần chính bao gồm: Nhận thức về tính dễ mắc bệnh, Nhận thức về tính nghiêm trọng của bệnh, Nhận thức về lợi ích của hành động sức khỏe, Nhận thức về rào cản hành động sức khỏe, Yếu tố thúc đẩy hành động sức khỏe và Sự tự tin vào khả năng thực hiện hành vi sức khỏe. Thu nhập cá nhân không phải là thành phần chính của mô hình này.

Mối quan hệ tích cực và tin tưởng giữa bệnh nhân và nhân viên y tế là yếu tố then chốt. Khi bệnh nhân cảm thấy được lắng nghe, thấu hiểu và tôn trọng, họ có xu hướng tuân thủ điều trị tốt hơn.

Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) rất hiệu quả trong việc giúp bệnh nhân mãn tính kiểm soát cơn đau. CBT giúp bệnh nhân thay đổi suy nghĩ và hành vi tiêu cực liên quan đến cơn đau, từ đó giảm mức độ đau và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT) là một liệu pháp tâm lý thuộc trường phái nhận thức - hành vi thế hệ thứ ba. ACT giúp bệnh nhân chấp nhận những khó khăn và đau khổ không thể tránh khỏi trong cuộc sống, đồng thời cam kết hành động theo các giá trị sống của mình để xây dựng một cuộc sống ý nghĩa và trọn vẹn, ngay cả khi đang đối mặt với bệnh tật.

Chánh niệm là trạng thái nhận thức hiện tại, không phán xét, về những suy nghĩ, cảm xúc và cảm giác của bản thân. Trong tâm lý y học, chánh niệm được ứng dụng rộng rãi để giảm căng thẳng, lo âu, trầm cảm, đau mãn tính và cải thiện sức khỏe tinh thần. Các kỹ thuật chánh niệm như thiền chánh niệm, yoga chánh niệm giúp bệnh nhân tăng cường nhận thức về cơ thể và tâm trí, đối phó hiệu quả hơn với những khó khăn và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Liệu pháp nhóm hỗ trợ là một can thiệp tâm lý hiệu quả cho bệnh nhân ung thư. Tham gia nhóm hỗ trợ giúp bệnh nhân chia sẻ kinh nghiệm, cảm xúc, nhận được sự đồng cảm và hỗ trợ từ những người có cùng hoàn cảnh, giảm cảm giác cô đơn và cải thiện sức khỏe tinh thần. Ngoài ra, CBT và liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT) cũng được sử dụng.

Kiệt sức là trạng thái cạn kiệt về thể chất, tinh thần và cảm xúc do căng thẳng kéo dài trong công việc. Nhân viên y tế thường xuyên đối mặt với áp lực cao, làm việc quá sức và tiếp xúc với nỗi đau khổ của bệnh nhân, dẫn đến nguy cơ kiệt sức cao.

Trầm cảm sau sinh là một rối loạn tâm trạng phổ biến ở phụ nữ sau sinh. Yếu tố nguy cơ quan trọng nhất là tiền sử trầm cảm hoặc rối loạn lo âu trước đó. Các yếu tố khác có thể làm tăng nguy cơ bao gồm: căng thẳng trong cuộc sống, thiếu sự hỗ trợ xã hội, các biến chứng thai kỳ hoặc sinh nở, và thay đổi hormone sau sinh.

`Locus of control′ đề cập đến mức độ mà một người tin rằng họ có quyền kiểm soát các sự kiện trong cuộc sống của mình. Người có `kiểm soát nội tại′ tin rằng họ có thể kiểm soát được cuộc sống của mình thông qua hành động và quyết định cá nhân, do đó họ có xu hướng chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe và thực hiện hành vi sức khỏe tích cực. Người có `kiểm soát ngoại tại′ tin rằng cuộc sống của họ bị chi phối bởi các yếu tố bên ngoài (may mắn, số phận, người khác), ít chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe.

Hành vi sức khỏe là những hành động mà cá nhân thực hiện để duy trì hoặc cải thiện sức khỏe của mình. Tập thể dục đều đặn là một hành vi sức khỏe tích cực, giúp tăng cường sức khỏe tim mạch, kiểm soát cân nặng, cải thiện tâm trạng và giảm nguy cơ mắc nhiều bệnh mãn tính.

Sự phục hồi là khả năng tâm lý giúp con người vượt qua và thích ứng thành công với những khó khăn, nghịch cảnh, căng thẳng, chấn thương hoặc thảm kịch. Người có khả năng phục hồi cao không tránh khỏi khó khăn, nhưng họ có thể đối phó hiệu quả hơn và nhanh chóng hồi phục sau những thử thách.

Phòng ngừa bậc ba là giai đoạn cuối cùng của phòng ngừa bệnh tật, tập trung vào việc giảm thiểu tác động tiêu cực của bệnh đã mắc, ngăn ngừa biến chứng, phục hồi chức năng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Mục tiêu là giúp bệnh nhân sống chung với bệnh một cách tốt nhất có thể.

Rối loạn triệu chứng cơ thể là một rối loạn tâm thần, trong đó bệnh nhân có những triệu chứng thể chất gây đau khổ và ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, nhưng không có bệnh lý thực thể rõ ràng hoặc bệnh lý không đủ để giải thích mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Điểm mấu chốt là sự lo lắng quá mức về các triệu chứng và tác động của chúng lên cuộc sống.

Chăm sóc bệnh nhân hấp hối tập trung vào việc cải thiện chất lượng cuộc sống trong những ngày cuối đời. Ưu tiên hàng đầu là tôn trọng mong muốn của bệnh nhân (ví dụ: về chăm sóc cuối đời, nơi muốn qua đời), giảm đau và các triệu chứng khó chịu, mang lại sự thoải mái về thể chất và tinh thần, và hỗ trợ gia đình bệnh nhân.

Hiệu ứng giả dược là một hiện tượng tâm lý mạnh mẽ, trong đó bệnh nhân có thể trải nghiệm sự cải thiện triệu chứng bệnh chỉ vì họ tin rằng họ đang được điều trị hiệu quả, ngay cả khi họ chỉ nhận được một phương pháp điều trị giả (giả dược) không có hoạt chất dược lý.

Sự kỳ thị liên quan đến bệnh tật, đặc biệt là bệnh tâm thần và bệnh truyền nhiễm, có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Bệnh nhân bị kỳ thị có thể cảm thấy xấu hổ, tội lỗi, bị xa lánh và phân biệt đối xử, dẫn đến trì hoãn tìm kiếm sự giúp đỡ y tế, cô lập xã hội và làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh.

Giao tiếp phi ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa nhân viên y tế và bệnh nhân. Duy trì giao tiếp bằng mắt thể hiện sự chú ý, ngôn ngữ cơ thể cởi mở (ví dụ: tư thế ngồi hướng về bệnh nhân, không khoanh tay) và thể hiện sự quan tâm (ví dụ: gật đầu, biểu cảm khuôn mặt phù hợp) giúp bệnh nhân cảm thấy được lắng nghe, thấu hiểu và tôn trọng.

Nguyên tắc tôn trọng quyền tự chủ là một trong bốn nguyên tắc đạo đức y sinh chính (cùng với nhân ái, không gây hại và công bằng). Nó khẳng định rằng bệnh nhân có quyền tự quyết định về các vấn đề liên quan đến sức khỏe và điều trị của mình. Nhân viên y tế có trách nhiệm cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác để bệnh nhân đưa ra quyết định sáng suốt, và tôn trọng quyết định đó, ngay cả khi quyết định đó khác với lời khuyên của bác sĩ.

Căng thẳng thứ phát là căng thẳng mà nhân viên y tế có thể trải qua do tiếp xúc gián tiếp với chấn thương và đau khổ của bệnh nhân. Để quản lý căng thẳng thứ phát, nhân viên y tế cần thực hành tự chăm sóc (ví dụ: nghỉ ngơi đầy đủ, tập thể dục, thư giãn), tìm kiếm sự hỗ trợ từ đồng nghiệp, bạn bè, gia đình hoặc chuyên gia tâm lý, và thiết lập ranh giới lành mạnh giữa công việc và cuộc sống cá nhân.

Phẫu thuật tim là một trải nghiệm căng thẳng và có thể gây ra những thay đổi lớn về thể chất và tinh thần. Bệnh nhân sau phẫu thuật tim có nguy cơ cao mắc các rối loạn lo âu và trầm cảm do lo lắng về sức khỏe, quá trình phục hồi và những thay đổi trong cuộc sống.

Sự tuân thủ điều trị đề cập đến mức độ mà hành vi của bệnh nhân (ví dụ: uống thuốc đúng liều lượng và thời gian, tuân thủ chế độ ăn uống, tập thể dục, tái khám) phù hợp với các khuyến nghị và hướng dẫn của nhân viên y tế. Tuân thủ điều trị tốt là yếu tố quan trọng để đạt được hiệu quả điều trị tối ưu.

Chối bỏ là cơ chế phòng vệ vô thức, trong đó cá nhân từ chối chấp nhận thực tế đau buồn hoặc đe dọa. Bệnh nhân chối bỏ thường không tin vào chẩn đoán hoặc mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Vị tha là nguyên tắc đạo đức quan trọng trong y học, thể hiện sự tận tâm và quan tâm đến phúc lợi của người khác. Nhân viên y tế vị tha luôn đặt lợi ích của bệnh nhân lên hàng đầu, sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân để chăm sóc tốt nhất cho bệnh nhân.

Các kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, thiền, yoga, thư giãn cơ tiến triển… giúp kích hoạt hệ thần kinh phó giao cảm, làm chậm nhịp tim, giảm huyết áp, giảm căng cơ và giảm mức độ hormone căng thẳng. Nhờ đó, bệnh nhân cảm thấy thư thái hơn, giảm lo âu và cải thiện giấc ngủ.

Tâm lý Y học tập trung vào sự tương tác giữa tâm lý, hành vi và sức khỏe thể chất. Nó khám phá cách yếu tố tâm lý và hành vi có thể ảnh hưởng đến việc phòng ngừa, điều trị và phục hồi bệnh tật.

Cảm nhận đau là một trải nghiệm chủ quan và phức tạp, bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố tâm lý, xã hội và sinh học. Kỳ vọng và niềm tin của bệnh nhân về cơn đau và hiệu quả của phương pháp điều trị có thể tác động mạnh mẽ đến cường độ và mức độ đau mà họ cảm nhận. Hiệu ứng giả dược là một ví dụ điển hình cho thấy vai trò của yếu tố tâm lý trong cảm nhận đau.

Lắng nghe tích cực không chỉ là nghe lời nói mà còn là hiểu cảm xúc và thông điệp ẩn sau đó. Nó bao gồm việc thể hiện sự chú ý bằng cả lời nói (hỏi, phản hồi) và không lời (ánh mắt, cử chỉ) để bệnh nhân cảm thấy được lắng nghe và thấu hiểu.

Mô hình sinh học - tâm lý - xã hội nhấn mạnh rằng sức khỏe và bệnh tật bị ảnh hưởng bởi sự tương tác phức tạp của ba nhóm yếu tố: sinh học (gen, cơ thể), tâm lý (suy nghĩ, cảm xúc, hành vi) và xã hội (văn hóa, kinh tế, môi trường xã hội). Yếu tố xã hội bao gồm các khía cạnh môi trường sống, văn hóa, kinh tế, hỗ trợ xã hội và các yếu tố xã hội khác ảnh hưởng đến sức khỏe.

Đồng cảm là khả năng hiểu và chia sẻ cảm xúc của người khác. Trong y tế, sự đồng cảm giúp nhân viên y tế kết nối với bệnh nhân ở mức độ sâu sắc hơn, hiểu được những lo lắng, sợ hãi và khó khăn của họ, từ đó cung cấp sự chăm sóc toàn diện và hiệu quả hơn.