Đề 14 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý y học

Ứng phó tập trung vào cảm xúc hướng tới việc điều chỉnh các phản ứng cảm xúc của một người đối với tình huống gây stress, chứ không phải trực tiếp giải quyết vấn đề. Ví dụ bao gồm tìm kiếm sự hỗ trợ cảm xúc, sử dụng kỹ thuật thư giãn, hoặc thay đổi suy nghĩ về tình huống.

Phục hồi chức năng không chỉ tập trung vào phục hồi chức năng thể chất mà còn cả khía cạnh tâm lý và xã hội. Hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân sau đột quỵ để giúp họ đối phó với những thay đổi, vượt qua khó khăn tâm lý và tái hòa nhập cộng đồng là một ứng dụng quan trọng của tâm lý y học trong phục hồi chức năng.

Tâm lý y học tập trung vào việc hiểu và giải quyết các vấn đề sức khỏe và bệnh tật thông qua việc áp dụng các nguyên tắc và kiến thức tâm lý. Nó khám phá mối tương quan giữa tâm trí và cơ thể.

Lý thuyết tự quyết cho rằng hành vi của con người, bao gồm hành vi sức khỏe, được thúc đẩy bởi ba nhu cầu tâm lý cơ bản: năng lực (cảm giác hiệu quả), tự chủ (cảm giác tự chủ và lựa chọn), và mối quan hệ (cảm giác kết nối và thuộc về).

Chiến lược hiệu quả nhất để giảm kỳ thị là thông qua giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức cộng đồng, cung cấp thông tin chính xác về bệnh tật, phá vỡ các định kiến sai lầm và thay đổi thái độ tiêu cực. Các lựa chọn khác hoặc không hiệu quả hoặc thậm chí làm tăng thêm sự kỳ thị.

CBT không chỉ hiệu quả trong điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần như lo âu và trầm cảm, mà còn được ứng dụng rộng rãi trong quản lý đau mãn tính, các bệnh thể chất có yếu tố tâm lý (ví dụ: hội chứng ruột kích thích) và cải thiện việc tuân thủ điều trị.

Trầm cảm và lo âu là những yếu tố tâm lý tiêu cực có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, giảm động lực tự chăm sóc và tuân thủ điều trị, do đó ảnh hưởng xấu đến quá trình phục hồi sức khỏe.

Sự kiệt sức là một hội chứng liên quan đến công việc, đặc biệt phổ biến ở nhân viên y tế do tính chất công việc căng thẳng, áp lực cao, và thường xuyên tiếp xúc với đau khổ và mất mát.

Thư giãn cơ tiến triển là một kỹ thuật thư giãn tâm lý giúp giảm căng thẳng và lo âu bằng cách hướng dẫn người tập căng và sau đó thả lỏng các nhóm cơ khác nhau trên cơ thể.

Giao tiếp hiệu quả đòi hỏi bác sĩ sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, tránh thuật ngữ y khoa chuyên môn khó hiểu để bệnh nhân có thể tiếp thu và hiểu rõ thông tin. Các thành phần khác như lắng nghe tích cực, đồng cảm và thông tin rõ ràng đều quan trọng.

Ứng phó tập trung vào vấn đề là loại ứng phó nhằm trực tiếp giải quyết vấn đề hoặc tình huống gây stress. Tìm kiếm thông tin về bệnh và phương pháp điều trị là một ví dụ vì nó hướng đến việc chủ động tìm cách giải quyết hoặc quản lý bệnh tật.

Hệ thống hỗ trợ xã hội (ví dụ: mối quan hệ gia đình, bạn bè, cộng đồng) là một yếu tố xã hội quan trọng ảnh hưởng đến sức khỏe. Các yếu tố khác như gen di truyền (sinh học), hormone (sinh học), và suy nghĩ tiêu cực (tâm lý) thuộc các khía cạnh khác của mô hình.

Chương trình giáo dục về tác hại của hút thuốc lá là phòng ngừa bậc nhất vì nó nhằm mục đích ngăn chặn hành vi hút thuốc lá, từ đó ngăn ngừa các bệnh liên quan đến thuốc lá phát sinh. Tầm soát ung thư là phòng ngừa thứ phát (phát hiện sớm), vật lý trị liệu và quản lý stress là phòng ngừa thứ ba (giảm tác động).

Đối với bệnh nhân mắc bệnh mãn tính, hỗ trợ cảm xúc (ví dụ: sự đồng cảm, thấu hiểu, động viên từ gia đình, bạn bè, nhóm hỗ trợ) thường được coi là quan trọng nhất vì nó giúp họ đối phó với những thách thức về tinh thần và cảm xúc do bệnh tật gây ra.

Lý thuyết tự quyết cho thấy sự tuân thủ điều trị tốt nhất khi bệnh nhân cảm thấy có động lực nội tại, tức là họ hiểu rõ giá trị và lợi ích của việc tuân thủ, đồng thời cảm thấy có quyền tự chủ trong việc đưa ra quyết định về sức khỏe của mình. Áp đặt, áp lực hay sợ phạt là động lực bên ngoài, kém hiệu quả hơn về lâu dài.

Mô hình sinh học - tâm lý - xã hội là một khuôn khổ toàn diện trong y học và tâm lý y học, nhấn mạnh rằng sức khỏe và bệnh tật không chỉ được quyết định bởi yếu tố sinh học mà còn bởi sự tương tác phức tạp giữa yếu tố sinh học, tâm lý (hành vi, nhận thức, cảm xúc) và xã hội (môi trường, văn hóa, kinh tế).

Mô hình niềm tin sức khỏe tập trung vào các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến hành vi sức khỏe, bao gồm tính dễ bị tổn thương cảm nhận, mức độ nghiêm trọng cảm nhận, lợi ích và rào cản cảm nhận của hành động. Thu nhập cá nhân là yếu tố kinh tế xã hội, không thuộc trực tiếp mô hình này.

Lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của bệnh nhân là yếu tố then chốt để xây dựng sự tin tưởng. Bệnh nhân cảm thấy được tôn trọng và quan tâm khi bác sĩ thể hiện sự đồng cảm và lắng nghe, điều này quan trọng hơn việc chỉ cung cấp thông tin y tế một cách khô khan.

Sử dụng thuốc kháng sinh là một can thiệp y tế trực tiếp để điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn, không phải là một can thiệp tâm lý. Các phương pháp còn lại (CBT, liệu pháp tâm động học, kỹ thuật thư giãn) đều là các hình thức can thiệp tâm lý.

Sức khỏe chủ quan là một khái niệm rộng hơn chỉ sức khỏe thể chất. Nó bao gồm cả thành phần cảm xúc (cảm xúc tích cực, tiêu cực, tâm trạng) và thành phần nhận thức (đánh giá về sự hài lòng cuộc sống, ý nghĩa cuộc sống). Các yếu tố khách quan như thu nhập có thể ảnh hưởng nhưng không phải là định nghĩa chính.

Hiệu ứng giả dược là hiện tượng bệnh nhân cải thiện tình trạng sức khỏe sau khi sử dụng một phương pháp điều trị không có hoạt chất thực sự (giả dược). Điều này chứng minh sức mạnh của niềm tin và kỳ vọng của bệnh nhân trong quá trình điều trị.

Phòng ngừa bậc nhất là các biện pháp được thực hiện để ngăn chặn bệnh tật xảy ra ngay từ đầu, ví dụ như tiêm chủng, giáo dục sức khỏe, khuyến khích lối sống lành mạnh. Các lựa chọn khác thuộc về phòng ngừa thứ phát (điều trị sớm), phòng ngừa thứ ba (giảm tác động), và phục hồi chức năng.

Ứng phó (coping) trong tâm lý học nói chung và tâm lý y học nói riêng đề cập đến các nỗ lực về nhận thức và hành vi mà cá nhân sử dụng để quản lý (giảm thiểu, chịu đựng, hoặc giảm bớt) các yêu cầu cụ thể bên ngoài hoặc bên trong được đánh giá là vượt quá nguồn lực của họ.

Vị trí kiểm soát đề cập đến mức độ mà một người tin rằng họ có quyền kiểm soát các sự kiện trong cuộc sống của họ. Vị trí kiểm soát bên trong là tin rằng bản thân kiểm soát, vị trí kiểm soát bên ngoài là tin rằng các yếu tố bên ngoài kiểm soát. Trong sức khỏe, nó liên quan đến niềm tin về khả năng kiểm soát sức khỏe của bản thân.

Tuân thủ điều trị là mức độ mà hành vi của bệnh nhân (ví dụ: uống thuốc, thay đổi lối sống) phù hợp với các khuyến nghị đã thỏa thuận từ chuyên gia y tế. Nó không liên quan đến khả năng chi trả, sự hài lòng hay thời gian nằm viện.

Cơ chế di truyền của bệnh ung thư thuộc về lĩnh vực sinh học và di truyền học, không trực tiếp thuộc phạm vi tâm lý y học. Tâm lý y học tập trung vào các yếu tố tâm lý và hành vi liên quan đến sức khỏe và bệnh tật.

Stress mãn tính gây ra nhiều tác động tiêu cực lên cơ thể, bao gồm rối loạn giấc ngủ, vấn đề tiêu hóa, suy giảm hệ miễn dịch, và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, chứ không hề có lợi ích như tăng cường miễn dịch hay cải thiện trí nhớ.

Chương trình giáo dục sức khỏe về dinh dưỡng và vận động là một ví dụ điển hình của can thiệp tâm lý, nhằm thay đổi hành vi và lối sống theo hướng tích cực, từ đó nâng cao sức khỏe. Các lựa chọn khác là can thiệp y tế trực tiếp hoặc xét nghiệm.

Sự kỳ thị liên quan đến bệnh tật (đặc biệt là các bệnh như HIV∕AIDS, bệnh tâm thần) có thể khiến bệnh nhân cảm thấy xấu hổ, bị cô lập, dẫn đến việc che giấu bệnh, ngại chia sẻ và trì hoãn tìm kiếm sự giúp đỡ y tế, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và quá trình điều trị.

Mục tiêu cốt lõi của tâm lý y học là sử dụng kiến thức tâm lý để cải thiện sức khỏe, ngăn ngừa bệnh tật và hỗ trợ bệnh nhân đối phó với bệnh tật, chứ không phải chỉ tập trung vào rối loạn tâm thần hay phát triển thuốc.