Đề 11 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dân số học

Di cư lao động có thể tạo ra áp lực lên hệ thống phúc lợi xã hội (y tế, giáo dục, nhà ở) và cơ sở hạ tầng (giao thông, nước, điện) ở quốc gia tiếp nhận, đặc biệt nếu dòng di cư lớn và không được quản lý tốt. Các đáp án khác thường là tác động ngược lại hoặc không trực tiếp.

Tỷ lệ phụ thuộc là tỷ số giữa dân số phụ thuộc (nhóm 0-14 tuổi và 65 tuổi trở lên) và dân số trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi). Nó cho thấy gánh nặng kinh tế của dân số phụ thuộc lên dân số lao động.

Cơ cấu dân số vàng (hay thời kỳ `cửa sổ nhân khẩu học`) là giai đoạn mà tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) đạt mức cao nhất so với dân số phụ thuộc (trẻ em và người cao tuổi), tạo ra cơ hội lớn cho phát triển kinh tế.

Tháp dân số `tháp mở rộng đáy` có đáy rộng (tỷ lệ trẻ em lớn) và đỉnh hẹp (tỷ lệ người cao tuổi nhỏ), đặc trưng cho dân số trẻ, có mức sinh cao và thường có tuổi thọ trung bình thấp hơn.

Già hóa dân số và thiếu hụt lao động là một thách thức lớn ở nhiều quốc gia phát triển do tỷ lệ sinh thấp và tuổi thọ tăng. Điều này gây áp lực lên hệ thống an sinh xã hội, y tế, và có thể làm chậm tăng trưởng kinh tế. Các đáp án khác thường là vấn đề ở các nước đang phát triển hoặc không phải là thách thức dân số chính ở các nước phát triển.

Tháp dân số là biểu đồ trực quan thể hiện cơ cấu dân số theo tuổi và giới tính. Hình dạng tháp (đáy rộng, đỉnh hẹp, hình chuông,...) phản ánh đặc điểm cơ cấu tuổi, còn tỷ lệ nam nữ ở mỗi nhóm tuổi thể hiện cơ cấu giới tính.

Chính sách khuyến khích sinh nhiều con (pro-natalist policies) nhằm mục đích tăng tỷ lệ sinh, thường được áp dụng ở các quốc gia có tỷ lệ sinh thấp hoặc dân số già hóa. Các chính sách khác như kế hoạch hóa gia đình và kiểm soát dân số lại hướng đến giảm sinh.

Tuổi thọ trung bình là một chỉ số tổng hợp chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố. Mức độ phát triển kinh tế cung cấp nguồn lực cho y tế và cải thiện điều kiện sống. Chất lượng y tế trực tiếp kéo dài tuổi thọ. Ô nhiễm môi trường ngược lại, có thể làm giảm tuổi thọ. Do đó, cả ba yếu tố đều có ảnh hưởng mạnh mẽ.

Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên được tính bằng hiệu số giữa tỷ suất sinh và tỷ suất tử. Khi cả hai chỉ số này đều thấp và gần bằng nhau, hiệu số của chúng sẽ gần bằng 0 hoặc âm, dẫn đến tỷ lệ tăng dân số tự nhiên thấp hoặc dân số giảm.

Tỷ suất tử vong trẻ em dưới 1 tuổi (Infant Mortality Rate - IMR) là chỉ số quan trọng đo lường số trẻ em dưới 1 tuổi tử vong trên 1000 trẻ sinh ra sống, phản ánh điều kiện y tế và sức khỏe của một quốc gia.

Mô hình chuyển đổi dân số mô tả sự chuyển đổi từ trạng thái dân số truyền thống với tỷ lệ sinh và tử cao (ổn định dân số ở mức thấp) sang trạng thái hiện đại với tỷ lệ sinh và tử thấp (ổn định dân số ở mức cao hơn hoặc thậm chí suy giảm).

Già hóa dân số dẫn đến tỷ lệ người cao tuổi tăng, làm giảm lực lượng lao động trẻ và tăng gánh nặng chi trả lương hưu, y tế và các dịch vụ phúc lợi cho người cao tuổi, gây ra thách thức về kinh tế và hệ thống an sinh xã hội.

Đô thị hóa làm tăng tỷ lệ dân số sống ở thành thị. Đồng thời, nó cũng tác động đến cơ cấu tuổi ở cả thành thị (thường trẻ hơn do di cư từ nông thôn) và nông thôn (có thể già hóa hơn do người trẻ di cư).

Tổng tỷ suất sinh (Total Fertility Rate - TFR) là số con trung bình mà một phụ nữ có thể sinh ra trong suốt cuộc đời sinh sản của mình (thường từ 15-49 tuổi), nếu như người đó trải qua tỷ lệ sinh đặc trưng theo tuổi của năm đó.

Giai đoạn 2 của chuyển đổi dân số đặc trưng bởi tỷ lệ tử vong giảm mạnh nhờ tiến bộ y tế và vệ sinh, trong khi tỷ lệ sinh vẫn còn cao. Sự chênh lệch lớn giữa sinh và tử dẫn đến tỷ lệ tăng dân số tự nhiên cao nhất trong giai đoạn này.

Mật độ dân số là số dân trung bình tính trên một đơn vị diện tích (thường là km²), cho biết mức độ tập trung dân cư trên một lãnh thổ.

Mục tiêu chính của chính sách kế hoạch hóa gia đình là cung cấp thông tin và dịch vụ để giúp các cá nhân và cặp vợ chồng có thể tự do và chủ động quyết định về số lượng và thời điểm sinh con, phù hợp với mong muốn và điều kiện của gia đình.

Di cư cưỡng bức xảy ra khi người dân bị buộc phải rời bỏ nơi cư trú do các yếu tố như chiến tranh, xung đột, thiên tai, hoặc chính sách cưỡng chế của nhà nước. Di cư tự nguyện là do cá nhân tự quyết định dựa trên các động cơ cá nhân (kinh tế, xã hội,...).

Tỷ số giới tính (Sex Ratio) là số nam giới trên 100 nữ giới, là chỉ số chính để biểu thị cơ cấu dân số theo giới tính, cho biết sự cân bằng giới tính trong dân số.

Dân số học tập trung nghiên cứu về quy mô, cơ cấu, sự phân bố và biến động dân số, bao gồm các quá trình sinh, tử và di cư, cũng như các yếu tố kinh tế, xã hội, văn hóa ảnh hưởng đến các quá trình này.

Tỷ suất sinh thô (Crude Birth Rate - CBR) được định nghĩa là số trẻ sinh ra sống trên 1000 dân trong một năm. Nó phản ánh mức độ sinh sản của dân số.

Trong dân số học, `cohort` là một nhóm người được xác định bởi việc có chung một sự kiện dân số quan trọng trong cùng một khoảng thời gian. Phổ biến nhất là `cohort sinh` - những người sinh ra trong cùng một năm hoặc giai đoạn nhất định.

Quy mô dân số chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi ba yếu tố: sinh sản (tăng dân số), tử vong (giảm dân số), và di cư (tăng hoặc giảm dân số). Diện tích lãnh thổ không trực tiếp làm thay đổi số lượng người, mà ảnh hưởng đến mật độ dân số.

Giai đoạn 4 (hậu công nghiệp) của mô hình chuyển đổi dân số thường có tỷ lệ sinh rất thấp, thậm chí thấp hơn tỷ lệ tử, dẫn đến tỷ lệ tăng dân số tự nhiên âm, tức là dân số bắt đầu suy giảm tự nhiên.

Dân số học cung cấp các công cụ và thông tin để dự báo quy mô, cơ cấu và biến động dân số trong tương lai. Các dự báo này rất quan trọng để quy hoạch và phân bổ nguồn lực cho các lĩnh vực như giáo dục, y tế, nhà ở, và thị trường lao động, đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Các nguồn dữ liệu chính thức trong dân số học bao gồm tổng điều tra dân số, hệ thống đăng ký hộ tịch (sinh, tử, kết hôn, ly hôn), và các cuộc điều tra mẫu (ví dụ: điều tra mức sống dân cư, điều tra lao động việc làm). Tin đồn và truyền miệng không phải là nguồn dữ liệu khoa học và chính xác.

Sự thiếu phát triển của cơ sở hạ tầng và dịch vụ ở nông thôn (chứ không phải sự phát triển) là một yếu tố đẩy người dân từ nông thôn ra thành thị để tìm kiếm điều kiện sống tốt hơn. Các yếu tố khác như cơ hội việc làm, lối sống đô thị, và áp lực dân số đều là yếu tố hút và đẩy di cư.

Nhóm tuổi lao động thường được quy ước là từ 15 đến 64 tuổi. Đây là nhóm tuổi được xem là có khả năng tham gia vào lực lượng lao động và đóng góp vào nền kinh tế.

Di cư quốc tế vượt qua ranh giới quốc gia, trong khi di cư nội địa diễn ra trong phạm vi một quốc gia và vượt qua các ranh giới hành chính bên trong quốc gia đó (ví dụ: tỉnh, thành phố).

Các yếu tố văn hóa và tôn giáo có thể ảnh hưởng đến quan niệm về gia đình, sinh con, sử dụng biện pháp tránh thai, và vai trò của phụ nữ trong xã hội, từ đó tác động đáng kể đến tỷ suất sinh. Ảnh hưởng đến tuổi thọ và tỷ suất tử thường gián tiếp hơn và ít trực tiếp bằng.