Đề 11 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tài chính công

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: tính không cạnh tranh (việc một người sử dụng không làm giảm khả năng người khác sử dụng) và tính không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn cản người khác sử dụng, ngay cả khi họ không trả tiền). Ví dụ: quốc phòng, đèn đường.

Tự do hóa thương mại thường dẫn đến việc giảm hoặc xóa bỏ thuế nhập khẩu, điều này trực tiếp làm giảm nguồn thu ngân sách từ thuế nhập khẩu. Tuy nhiên, tự do hóa thương mại cũng có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mở rộng cơ sở thuế và tăng thu từ các loại thuế khác (ví dụ: thuế VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp).

Thuế lũy thoái là loại thuế mà tỷ lệ thuế trên thu nhập giảm khi thu nhập tăng. Thuế VAT có xu hướng lũy thoái vì người có thu nhập thấp thường chi tiêu một tỷ lệ lớn hơn thu nhập của họ cho tiêu dùng, do đó gánh nặng thuế VAT sẽ lớn hơn so với người có thu nhập cao.

Thuế tiêu thụ đặc biệt (excise tax) là loại thuế đánh vào một số hàng hóa và dịch vụ đặc biệt. Mục đích của thuế này không chỉ là tăng thu ngân sách mà còn để điều chỉnh hành vi tiêu dùng, giảm tiêu thụ các sản phẩm có hại hoặc gây ngoại ứng tiêu cực.

Chỉ số Gini là một thước đo mức độ bất bình đẳng thu nhập trong một quốc gia hoặc khu vực. Chỉ số này dao động từ 0 (bình đẳng tuyệt đối) đến 1 (bất bình đẳng tuyệt đối).

Nợ công bền vững là mức nợ mà chính phủ có thể quản lý và trả nợ một cách ổn định trong dài hạn mà không gây ra các vấn đề kinh tế vĩ mô nghiêm trọng như khủng hoảng nợ, lạm phát cao, hoặc suy thoái kinh tế.

Trách nhiệm giải trình theo chiều dọc (vertical accountability) đề cập đến mối quan hệ trách nhiệm giữa chính phủ (đại diện) và người dân (chủ thể). Người dân có quyền yêu cầu chính phủ giải trình về việc sử dụng nguồn lực công và thực hiện các chính sách.

Thuế lũy tiến là hệ thống thuế mà thuế suất trung bình và thuế suất biên đều tăng khi thu nhập tăng. Điều này có nghĩa là người có thu nhập cao hơn không chỉ nộp nhiều thuế hơn mà còn nộp một tỷ lệ phần trăm thu nhập cao hơn.

Quan điểm `Tài chính công trung lập` (hay còn gọi là quan điểm `Tài chính công tối thiểu`) chủ trương rằng vai trò của chính phủ trong nền kinh tế nên được giới hạn ở mức tối thiểu, chủ yếu là cung cấp hàng hóa công cộng thuần túy và duy trì luật pháp, trật tự, tránh can thiệp sâu vào thị trường.

Tài chính công tập trung vào vai trò kinh tế của chính phủ, bao gồm ổn định kinh tế, phân phối lại thu nhập và phân bổ nguồn lực hiệu quả. Tối đa hóa lợi nhuận doanh nghiệp tư nhân không phải là mục tiêu trực tiếp của tài chính công, mà thuộc về quản trị kinh doanh.

Hệ thống thuế thu nhập doanh nghiệp theo phương pháp `đơn vị tính thuế hợp nhất` cho phép tính thuế trên lợi nhuận hợp nhất của toàn bộ tập đoàn đa quốc gia, thay vì từng công ty con riêng lẻ. Điều này giúp giảm thiểu các cơ hội chuyển giá và trốn thuế quốc tế, do khó khăn hơn trong việc chuyển lợi nhuận giữa các công ty con để giảm thuế.

Trái phiếu chính phủ là công cụ vay nợ của chính phủ. Mục đích chính của việc phát hành trái phiếu là để huy động vốn, thường là để bù đắp thâm hụt ngân sách hoặc tài trợ cho các dự án đầu tư công.

Thất bại thị trường xảy ra khi thị trường tự do không thể phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả. Ô nhiễm môi trường là một ví dụ điển hình về ngoại ứng tiêu cực, một loại thất bại thị trường, đòi hỏi sự can thiệp của chính phủ (ví dụ: thuế carbon, quy định về môi trường).

Chi phí cơ hội là giá trị của lựa chọn tốt nhất bị bỏ qua khi đưa ra quyết định. Trong chi tiêu công, khi chính phủ chọn chi tiêu cho một dự án (ví dụ: xây đường), chi phí cơ hội là giá trị của lợi ích mà xã hội có thể nhận được nếu nguồn lực đó được sử dụng cho mục đích khác (ví dụ: xây bệnh viện).

Tỷ suất chiết khấu xã hội (social discount rate) là tỷ lệ được sử dụng trong phân tích chi phí - lợi ích để quy đổi giá trị tương lai (cả chi phí và lợi ích) về giá trị hiện tại. Điều này cho phép so sánh và đánh giá các dự án có dòng tiền phát sinh ở các thời điểm khác nhau một cách hợp lý.

Cải cách hành chính trong tài chính công hướng đến việc đơn giản hóa quy trình, tăng cường minh bạch, trách nhiệm giải trình, và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực công, nhằm phục vụ tốt hơn cho xã hội và phát triển kinh tế.

Luật Ngân sách Nhà nước hiện hành ở Việt Nam là Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2017. Luật này quy định về quản lý, lập, chấp hành, kiểm toán và quyết toán ngân sách nhà nước.

Chính sách tài khóa sử dụng thuế, chi tiêu chính phủ và quản lý nợ công để tác động đến nền kinh tế. Lãi suất là công cụ của chính sách tiền tệ, do ngân hàng trung ương điều hành, không phải chính sách tài khóa.

Chính sách tài khóa thắt chặt (ví dụ: giảm chi tiêu chính phủ, tăng thuế) thường được áp dụng để giảm thâm hụt ngân sách và nợ công, đặc biệt khi nợ công đã ở mức cao và có nguy cơ gây ra khủng hoảng nợ hoặc mất ổn định kinh tế.

Chi chuyển nhượng là các khoản chi mà chính phủ chuyển tiền cho các cá nhân hoặc tổ chức mà không nhận lại hàng hóa hoặc dịch vụ trực tiếp trong thời điểm đó. Chi phí xây dựng cơ sở hạ tầng là chi tiêu chính phủ để mua hàng hóa và dịch vụ, không phải chi chuyển nhượng.

Hàng hóa chung (common-pool resources) có tính không loại trừ nhưng có tính cạnh tranh (ví dụ: tài nguyên thiên nhiên). `Bi kịch của vùng đất chung` xảy ra khi việc sử dụng quá mức tài nguyên chung bởi các cá nhân riêng lẻ dẫn đến cạn kiệt hoặc suy thoái tài nguyên. Tài nguyên nước ngầm là một ví dụ điển hình, cần sự quản lý của chính phủ để đảm bảo sử dụng bền vững.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các doanh nghiệp đa quốc gia có thể sử dụng các thủ thuật chuyển giá và trốn thuế quốc tế, làm giảm nguồn thu ngân sách của các quốc gia. Đây là một thách thức lớn đối với quản lý tài chính công hiện đại.

Thuế VAT là thuế gián thu vì người nộp thuế (doanh nghiệp) và người chịu thuế (người tiêu dùng cuối cùng) không phải là một. Doanh nghiệp thu hộ thuế từ người tiêu dùng và nộp cho nhà nước.

Thâm hụt ngân sách xảy ra khi chính phủ chi tiêu nhiều hơn số tiền thu vào từ thuế và các nguồn thu khác. Tình trạng này dẫn đến việc chính phủ phải đi vay để bù đắp khoản thiếu hụt.

Rủi ro tái cấp vốn xảy ra khi chính phủ cần phát hành trái phiếu mới để trả nợ cũ đến hạn, nhưng lãi suất trên thị trường đã tăng lên. Điều này làm tăng chi phí vay vốn và có thể gây khó khăn cho việc quản lý nợ công.

Nguyên tắc công bằng theo khả năng chi trả (ability-to-pay principle) cho rằng những người có khả năng tài chính tốt hơn nên đóng góp nhiều hơn vào việc tài trợ cho các dịch vụ công và hoạt động của chính phủ.

Chi thường xuyên là các khoản chi có tính chất lặp đi lặp lại, đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và cung cấp dịch vụ công. Trả lương cho cán bộ công chức là ví dụ điển hình. Các lựa chọn khác thường là chi đầu tư phát triển.

Thuế Pigou là loại thuế đánh vào các hoạt động gây ra ngoại ứng tiêu cực (ví dụ: ô nhiễm). Mục đích của thuế này là nội bộ hóa ngoại ứng, làm cho người gây ra ngoại ứng phải chịu chi phí đầy đủ của hành vi của họ, từ đó giảm thiểu tác động tiêu cực đến xã hội.

Mô hình Keynesian cho rằng trong thời kỳ suy thoái kinh tế, chính sách tài khóa mở rộng có thể kích thích tổng cầu, tăng sản lượng và việc làm. Việc tăng chi tiêu chính phủ hoặc giảm thuế sẽ bơm tiền vào nền kinh tế, thúc đẩy chi tiêu và đầu tư.

Quản lý tài chính công hiện đại nhấn mạnh tính minh bạch và trách nhiệm giải trình để đảm bảo sử dụng nguồn lực công hiệu quả và đúng mục đích. Bí mật tuyệt đối không phù hợp với các nguyên tắc này, ngược lại, minh bạch và công khai là quan trọng.