Đề 6 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Kinh tế môi trường

Phân tích chi phí - lợi ích (CBA) là một công cụ quan trọng trong kinh tế môi trường, được sử dụng để đánh giá và so sánh tổng chi phí và tổng lợi ích (thường được đo lường bằng tiền tệ) của một chính sách, dự án hoặc quy định môi trường, nhằm đưa ra quyết định tối ưu.

Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng được nhu cầu của hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Nó bao gồm ba trụ cột chính: kinh tế, xã hội và môi trường, đòi hỏi sự cân bằng và hài hòa giữa chúng.

Thị trường carbon hoạt động dựa trên cơ chế `cap-and-trade` (hạn ngạch và giao dịch), trong đó tổng lượng phát thải được giới hạn (cap), và các đơn vị phát thải có thể mua bán hạn ngạch (trade) để đạt được mục tiêu giảm phát thải hiệu quả về chi phí.

Vốn tự nhiên (natural capital) bao gồm các nguồn tài nguyên thiên nhiên (ví dụ: khoáng sản, rừng, nguồn nước) và các hệ sinh thái (ví dụ: rừng ngập mặn, rạn san hô) cung cấp các dịch vụ môi trường thiết yếu cho con người và nền kinh tế.

Đường cong Kuznets môi trường (EKC) cho rằng trong giai đoạn đầu phát triển kinh tế, ô nhiễm môi trường có xu hướng tăng lên do ưu tiên tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, khi thu nhập bình quân đầu người đạt đến một ngưỡng nhất định, nhận thức và khả năng đầu tư vào bảo vệ môi trường tăng lên, dẫn đến ô nhiễm môi trường bắt đầu giảm xuống.

Nguyên tắc `người gây ô nhiễm phải trả tiền` (PPP) là một nguyên tắc cơ bản trong chính sách môi trường, quy định rằng các tổ chức hoặc cá nhân gây ra ô nhiễm phải chịu trách nhiệm về chi phí khắc phục ô nhiễm và các thiệt hại môi trường liên quan.

Hệ số chiết khấu (discount rate) thể hiện mức độ ưu tiên giá trị hiện tại so với giá trị tương lai. Trong phân tích chi phí - lợi ích môi trường, hệ số chiết khấu có vai trò quan trọng trong việc đánh giá các lợi ích và chi phí môi trường phát sinh trong dài hạn, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến biến đổi khí hậu và tài nguyên thiên nhiên.

Thuế Pigou là loại thuế đánh vào các hoạt động gây ra ngoại ứng tiêu cực, nhằm nội hóa chi phí ngoại ứng vào giá cả, từ đó giảm mức sản xuất/tiêu dùng về mức hiệu quả xã hội.

Mặc dù các thách thức khác (thiếu công nghệ, nhân lực, thu gom chất thải) đều tồn tại, nhưng thách thức lớn nhất trong chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn thường là chi phí đầu tư ban đầu cao để xây dựng cơ sở hạ tầng, công nghệ mới, và cần thay đổi toàn diện hệ thống sản xuất và tiêu dùng hiện tại, đòi hỏi sự hợp tác của nhiều bên và thay đổi tư duy sâu rộng.

Kinh tế môi trường tập trung vào việc phân tích cách hệ thống kinh tế ảnh hưởng đến môi trường và ngược lại, nhằm tìm ra giải pháp cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Ngoại ứng tiêu cực trong sản xuất (ví dụ: ô nhiễm từ nhà máy) làm tăng chi phí xã hội nhưng không được phản ánh trong chi phí tư nhân, dẫn đến sản xuất quá mức so với mức tối ưu xã hội.

Khuyến khích sử dụng tài nguyên không giới hạn sẽ làm trầm trọng thêm vấn đề `bi kịch của tài sản chung` vì nó khuyến khích khai thác quá mức. Các giải pháp khác (tư nhân hóa, hạn ngạch, thuế) đều hướng đến kiểm soát và giảm thiểu việc sử dụng quá mức tài nguyên chung.

Tiêu chuẩn khí thải (emission standards) là công cụ `mệnh lệnh và kiểm soát`, trong đó chính phủ đặt ra các giới hạn pháp lý về lượng chất ô nhiễm được phép phát thải. Doanh nghiệp phải tuân thủ các tiêu chuẩn này, nếu không sẽ bị phạt.

Chi phí cận biên giảm thiểu ô nhiễm (MAC) là chi phí tăng thêm để giảm bớt một đơn vị ô nhiễm. MAC thường tăng khi mức độ giảm ô nhiễm càng cao, do việc loại bỏ các đơn vị ô nhiễm cuối cùng thường tốn kém hơn.

Lợi ích cận biên của việc giảm ô nhiễm (MB) thường giảm dần khi mức độ giảm ô nhiễm tăng. Điều này là do khi mức độ ô nhiễm đã thấp, việc giảm thêm một đơn vị ô nhiễm thường mang lại ít lợi ích hơn so với khi mức độ ô nhiễm còn cao.

Phương pháp chi phí du hành định giá giá trị sử dụng của các khu vui chơi giải trí tự nhiên (ví dụ: công viên quốc gia, khu du lịch sinh thái) bằng cách phân tích chi phí mà mọi người bỏ ra để đến và sử dụng các địa điểm này (chi phí đi lại, thời gian, phí vào cửa,...).

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa sẵn có cho người khác) và không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn cản người khác sử dụng hàng hóa).

Dịch vụ hệ sinh thái (ecosystem services) là các lợi ích mà con người nhận được từ các hệ sinh thái tự nhiên, bao gồm dịch vụ cung cấp (ví dụ: cung cấp nước sạch, lương thực), dịch vụ điều tiết (ví dụ: điều hòa khí hậu, kiểm soát lũ lụt), dịch vụ văn hóa (ví dụ: du lịch sinh thái, giá trị thẩm mỹ) và dịch vụ hỗ trợ (ví dụ: chu trình dinh dưỡng, hình thành đất).

Sản xuất ô tô là hoạt động kinh tế của con người, không phải là dịch vụ tự nhiên do hệ sinh thái cung cấp. Các lựa chọn còn lại đều là các dịch vụ hệ sinh thái: cung cấp nước, điều hòa khí hậu và dịch vụ văn hóa (du lịch sinh thái).

Quy định về tiêu chuẩn xả thải nước thải công nghiệp và sinh hoạt là một chính sách `mệnh lệnh và kiểm soát` trực tiếp hướng tới việc giảm thiểu ô nhiễm nguồn nước bằng cách giới hạn lượng chất ô nhiễm được phép xả ra môi trường. Các lựa chọn khác không trực tiếp hoặc thậm chí có thể làm tăng ô nhiễm nguồn nước (trợ cấp phân bón hóa học, giảm thuế khai thác khoáng sản).

Cơ chế `hạn ngạch phát thải` đảm bảo chắc chắn đạt được mục tiêu giảm phát thải đã đặt ra (cap) vì tổng lượng phát thải được giới hạn. Thuế carbon, dù tạo động lực giảm phát thải, nhưng không đảm bảo mức giảm phát thải cụ thể mà chỉ ảnh hưởng đến chi phí phát thải.

Ngoại ứng (externality) là chi phí hoặc lợi ích phát sinh từ một hoạt động kinh tế mà không được tính vào giá thị trường, gây ra sự sai lệch so với phân bổ nguồn lực hiệu quả.

Công cụ kinh tế (ví dụ: thuế, trợ cấp, thị trường) thường hiệu quả về chi phí hơn vì chúng tạo ra động lực cho các doanh nghiệp tìm kiếm các giải pháp giảm ô nhiễm với chi phí thấp nhất, thay vì áp đặt một giải pháp duy nhất cho tất cả như công cụ `mệnh lệnh và kiểm soát`.

Định giá môi trường nhằm mục đích gán giá trị kinh tế (thường là tiền tệ) cho các thành phần và dịch vụ môi trường (ví dụ: không khí sạch, nước sạch, đa dạng sinh học) để đưa giá trị này vào các quyết định kinh tế và chính sách.

Nguyên tắc `3R` (Reduce, Reuse, Recycle - Giảm thiểu, Tái sử dụng, Tái chế) là cốt lõi của kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, các nguyên tắc mở rộng khác như Repair (Sửa chữa), Refurbish (Tân trang), Remanufacture (Tái sản xuất), Rethink (Tư duy lại), Redesign (Thiết kế lại), Re-engineer (Tái cấu trúc kỹ thuật) cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hiện thực hóa kinh tế tuần hoàn và thường được coi là các khía cạnh mở rộng của `3R` hoặc các nguyên tắc liên quan.

Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) không chủ trương tăng trưởng kinh tế vô hạn, mà nhấn mạnh tăng trưởng kinh tế bền vững, có trách nhiệm và không gây tổn hại đến môi trường và xã hội. Tăng trưởng kinh tế vô hạn là không khả thi và không bền vững về mặt môi trường.

Bi kịch của tài sản chung mô tả tình huống khi nhiều cá nhân, hành động độc lập vì lợi ích riêng, sử dụng quá mức tài sản chung (ví dụ: đồng cỏ chung), dẫn đến cạn kiệt hoặc suy thoái tài nguyên do thiếu cơ chế quản lý hiệu quả.

Kinh tế tuần hoàn (circular economy) là mô hình kinh tế hướng tới việc giảm thiểu tối đa chất thải, kéo dài vòng đời sản phẩm, tái sử dụng, tái chế và phục hồi vật liệu, nhằm sử dụng hiệu quả tài nguyên và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, thay vì mô hình kinh tế tuyến tính `khai thác - sản xuất - thải bỏ`.

Mức độ ô nhiễm tối ưu về mặt kinh tế là mức độ mà tại đó chi phí cận biên để giảm thêm một đơn vị ô nhiễm (MAC) bằng lợi ích cận biên thu được từ việc giảm ô nhiễm đó (MB). Tại điểm này, lợi ích ròng (tổng lợi ích trừ tổng chi phí) từ việc giảm ô nhiễm là lớn nhất.

Vé xem phim là hàng hóa tư nhân vì nó có tính cạnh tranh (một ghế đã bán thì người khác không thể mua) và loại trừ (chỉ người có vé mới được xem phim). Các lựa chọn còn lại có tính không cạnh tranh và không loại trừ ở mức độ cao, gần với hàng hóa công cộng.