Đề 9 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Kinh tế môi trường

Kinh tế tuần hoàn (circular economy) là một mô hình kinh tế hướng đến việc giảm thiểu chất thải và sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn bằng cách kéo dài vòng đời sản phẩm, tái sử dụng, tái chế và phục hồi vật liệu.

Dịch vụ hệ sinh thái là các lợi ích mà con người nhận được từ hệ sinh thái. Cung cấp nước sạch, điều hòa khí hậu và thụ phấn cây trồng đều là các dịch vụ hệ sinh thái. Sản xuất hàng hóa công nghiệp là hoạt động kinh tế của con người, không phải dịch vụ tự nhiên từ hệ sinh thái.

Tính bền vững yếu (weak sustainability) cho rằng vốn tự nhiên và vốn nhân tạo có thể thay thế lẫn nhau, miễn là tổng vốn (tự nhiên + nhân tạo) được duy trì. Tính bền vững mạnh (strong sustainability) ngược lại, nhấn mạnh rằng một số dạng vốn tự nhiên (như các hệ sinh thái quan trọng) là không thể thay thế và cần được duy trì riêng biệt.

Thất bại thị trường trong môi trường thường xảy ra do sự tồn tại của ngoại ứng (chi phí hoặc lợi ích không được phản ánh trong giá) và hàng hóa công cộng (không loại trừ, không cạnh tranh), dẫn đến phân bổ nguồn lực không hiệu quả từ góc độ xã hội.

Thực hiện chính sách môi trường quốc tế gặp nhiều thách thức do sự khác biệt về lợi ích kinh tế và chính trị giữa các quốc gia. Việc đạt được thỏa thuận chung và ràng buộc các quốc gia tuân thủ là rất khó khăn, đặc biệt trong các vấn đề như biến đổi khí hậu.

Chi phí cơ hội (opportunity cost) là giá trị của lựa chọn tốt nhất bị bỏ qua khi đưa ra quyết định. Trong trường hợp bảo tồn rừng, chi phí cơ hội là lợi ích kinh tế tiềm năng (ví dụ: từ khai thác gỗ, nông nghiệp, phát triển đô thị) bị mất đi do quyết định bảo tồn rừng.

Đánh giá ngẫu nhiên có điều kiện (CVM) là một phương pháp khảo sát được sử dụng để định giá các giá trị phi thị trường của môi trường, đặc biệt là giá trị tồn tại - giá trị mà con người gán cho việc môi trường tồn tại, ngay cả khi họ không sử dụng nó trực tiếp.

Tiêu chuẩn phát thải (emission standards) quy định mức độ ô nhiễm tối đa cho phép. Tuy nhiên, nếu không có cơ chế giám sát và thực thi hiệu quả, doanh nghiệp có thể không tuân thủ tiêu chuẩn, làm giảm hiệu quả của chính sách.

Ngoại ứng tích cực (positive externality) là lợi ích mà một hoạt động kinh tế tạo ra cho bên thứ ba mà không được phản ánh trong giá thị trường. Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ xanh có thể tạo ra ngoại ứng tích cực, vì kiến thức và công nghệ mới có thể lan tỏa và mang lại lợi ích cho toàn xã hội, không chỉ cho người đầu tư.

Giảm thiểu (mitigation) biến đổi khí hậu tập trung vào các hành động nhằm giảm lượng khí nhà kính phát thải vào khí quyển hoặc tăng cường hấp thụ chúng, từ đó làm chậm hoặc ngăn chặn quá trình biến đổi khí hậu.

Trợ cấp môi trường (environmental subsidies) có thể khuyến khích hành vi thân thiện môi trường, nhưng cũng có thể tạo ra tác dụng phụ không mong muốn, như sự phụ thuộc vào trợ cấp. Doanh nghiệp có thể giảm động lực tự cải thiện môi trường một khi trợ cấp không còn, hoặc có thể tìm cách lợi dụng chính sách trợ cấp mà không thực sự thay đổi hành vi cốt lõi.

Giảm giá cho tất cả các sản phẩm tiêu dùng không trực tiếp khuyến khích hành vi thân thiện với môi trường. Các biện pháp như tăng thuế sản phẩm gây ô nhiễm, trợ cấp sản phẩm xanh, và cung cấp thông tin môi trường đều hướng tới việc thay đổi hành vi tiêu dùng theo hướng bền vững hơn.

Bi kịch của tài sản chung xảy ra khi nhiều cá nhân khai thác tài nguyên chung vì lợi ích riêng, dẫn đến cạn kiệt tài nguyên. Tư nhân hóa hoặc quản lý tập thể giúp thiết lập quyền sở hữu rõ ràng và cơ chế kiểm soát việc sử dụng.

Ngoại ứng (externality) xảy ra khi một hoạt động kinh tế tạo ra chi phí hoặc lợi ích cho bên thứ ba không liên quan trực tiếp đến giao dịch, và chi phí/lợi ích này không được phản ánh trong giá thị trường.

Định giá môi trường quan trọng vì nó giúp lượng hóa giá trị (thường là phi thị trường) của môi trường và dịch vụ hệ sinh thái. Điều này cho phép so sánh chi phí và lợi ích của các chính sách môi trường một cách toàn diện hơn, hỗ trợ ra quyết định dựa trên thông tin đầy đủ.

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa có sẵn cho người khác) và không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn cản người khác sử dụng hàng hóa).

Thuế Pigou được thiết kế để điều chỉnh ngoại ứng tiêu cực bằng cách đánh thuế vào các hoạt động gây ra ô nhiễm. Mức thuế lý tưởng bằng với chi phí ngoại ứng cận biên tại mức sản lượng hiệu quả xã hội.

Phân tích chi phí - lợi ích (CBA) là một công cụ quan trọng trong kinh tế môi trường để đánh giá và so sánh tổng chi phí và tổng lợi ích của các chính sách hoặc dự án môi trường, giúp đưa ra quyết định tối ưu về mặt kinh tế.

Vốn tự nhiên (natural capital) là khái niệm mở rộng vốn kinh tế để bao gồm tài nguyên thiên nhiên (như rừng, nguồn nước, khoáng sản) và dịch vụ hệ sinh thái (như thụ phấn, điều hòa khí hậu, lọc nước) mà con người dựa vào để tồn tại và phát triển.

Nguyên tắc phòng ngừa (precautionary principle) nhấn mạnh rằng khi có nguy cơ gây hại nghiêm trọng hoặc không thể đảo ngược cho môi trường hoặc sức khỏe con người, cần hành động để ngăn chặn hoặc giảm thiểu rủi ro, ngay cả khi chưa có đầy đủ bằng chứng khoa học về mối quan hệ nhân quả.

Bảo tồn đa dạng sinh học mang lại nhiều lợi ích kinh tế, bao gồm nguồn gen, dịch vụ hệ sinh thái và du lịch sinh thái. Tuy nhiên, nó không trực tiếp làm giảm chi phí sản xuất hàng hóa công nghiệp. Thực tế, đôi khi bảo tồn có thể làm tăng chi phí sản xuất trong ngắn hạn do các quy định môi trường.

Giấy phép xả thải có thể giao dịch (mua bán khí thải) thường được coi là công cụ kiểm soát ô nhiễm `linh hoạt` và `hiệu quả về chi phí` hơn so với `tiêu chuẩn công nghệ`. Hệ thống này cho phép doanh nghiệp có chi phí giảm phát thải thấp hơn có thể bán hạn ngạch cho doanh nghiệp có chi phí cao hơn, dẫn đến tổng chi phí giảm phát thải toàn xã hội thấp hơn so với việc áp dụng tiêu chuẩn công nghệ cứng nhắc cho tất cả doanh nghiệp.

GDP (Tổng sản phẩm quốc nội) là một thước đo kinh tế quan trọng nhưng có nhiều hạn chế khi đánh giá phúc lợi, đặc biệt trong bối cảnh môi trường. GDP không tính đến giá trị của hàng hóa và dịch vụ phi thị trường (như dịch vụ hệ sinh thái), không trừ đi chi phí suy thoái môi trường, và không phản ánh phân phối thu nhập. Do đó, GDP một mình không đủ để đánh giá phát triển bền vững.

Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng nhu cầu của hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Nó bao gồm sự cân bằng giữa ba trụ cột chính: kinh tế, xã hội và môi trường.

Đường cong Kuznets môi trường (EKC) giả định rằng ô nhiễm môi trường có xu hướng tăng lên ở giai đoạn đầu phát triển kinh tế, nhưng sau khi đạt đến một mức thu nhập nhất định, ô nhiễm sẽ bắt đầu giảm khi kinh tế tiếp tục phát triển.

Tỷ lệ chiết khấu (discount rate) được sử dụng để chuyển đổi giá trị tương lai về giá trị hiện tại. Tỷ lệ chiết khấu cao làm giảm đáng kể giá trị hiện tại của lợi ích và chi phí ở tương lai xa, có thể làm cho các dự án môi trường dài hạn (với lợi ích chủ yếu trong tương lai) trở nên kém hấp dẫn so với các dự án ngắn hạn.

Quy định về phân vùng kinh tế là công cụ quản lý không gian, định hướng phát triển kinh tế theo vùng, không trực tiếp kiểm soát ô nhiễm. Thuế phát thải, tiêu chuẩn công nghệ và trợ cấp môi trường là các công cụ kinh tế hoặc quản lý môi trường trực tiếp hoặc gián tiếp kiểm soát ô nhiễm.

Hệ thống mua bán khí thải (cap-and-trade) thiết lập một giới hạn (cap) tổng lượng khí thải và phân bổ hạn ngạch cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp có thể mua hoặc bán hạn ngạch, tạo ra thị trường và khuyến khích giảm phát thải chi phí thấp.

Đánh giá giá trị lựa chọn (choice experiment) và đánh giá ngẫu nhiên có điều kiện (contingent valuation) đều là phương pháp định giá phi thị trường. Tuy nhiên, choice experiment phức tạp hơn, cho phép người tham gia lựa chọn giữa các gói dịch vụ môi trường khác nhau, mỗi gói có các thuộc tính và mức giá khác nhau, giúp xác định giá trị của từng thuộc tính.

Phương pháp chi phí đi lại (TCM) được sử dụng để định giá giá trị giải trí và du lịch của các địa điểm tự nhiên. Nó dựa trên việc phân tích chi phí mà mọi người bỏ ra (thời gian và tiền bạc) để đến và sử dụng địa điểm đó.