Đề 3 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý học đại cương

Theo Freud, giấc mơ có hai lớp nội dung: nội dung hiển hiện (manifest content) là câu chuyện giấc mơ mà chúng ta nhớ được khi thức dậy, và nội dung tiềm ẩn (latent content) là ý nghĩa vô thức, ẩn sau của giấc mơ, thường liên quan đến những ham muốn và xung đột bị kìm nén.

Hiệu ứng người ngoài cuộc (bystander effect) là một hiện tượng tâm lý xã hội, trong đó khả năng một người giúp đỡ người khác trong tình huống khẩn cấp giảm đi khi có nhiều người khác cũng hiện diện. Điều này có thể do sự khuếch tán trách nhiệm (mỗi người cảm thấy ít trách nhiệm hơn khi có nhiều người khác) và sự mơ hồ về tình huống.

Sự thuyên giảm (extinction) trong điều kiện hóa cổ điển xảy ra khi kích thích có điều kiện (CS) được trình bày lặp đi lặp lại mà không có kích thích vô điều kiện (UCS) đi kèm. Điều này dẫn đến việc phản ứng có điều kiện (CR) dần yếu đi và cuối cùng có thể biến mất. Ví dụ, nếu tiếng chuông (CS) không còn được đi kèm với thức ăn (UCS), phản ứng tiết nước bọt (CR) trước tiếng chuông sẽ giảm dần.

Tháp nhu cầu Maslow sắp xếp nhu cầu của con người thành một hệ thống phân cấp, từ đáy lên đỉnh: nhu cầu sinh lý (ăn, uống, ngủ...), nhu cầu an toàn, nhu cầu xã hội (yêu thương, thuộc về), nhu cầu tự trọng và cao nhất là nhu cầu tự hiện thực hóa (phát huy tiềm năng). Các nhu cầu ở cấp thấp hơn phải được đáp ứng trước khi con người có thể tập trung vào các nhu cầu ở cấp cao hơn.

Cảm giác là quá trình các giác quan tiếp nhận kích thích từ môi trường. Tri giác là quá trình não bộ tổ chức và diễn giải các thông tin cảm giác đó thành một trải nghiệm có ý nghĩa. Tri giác phụ thuộc vào cảm giác, nhưng không chỉ đơn thuần là tổng hợp cảm giác.

Trí nhớ dài hạn (Long-term memory - LTM) có khả năng lưu trữ lượng lớn thông tin trong thời gian dài, thậm chí suốt đời. Trí nhớ giác quan và trí nhớ ngắn hạn có dung lượng và thời gian lưu trữ hạn chế hơn.

Thuyết gắn bó của Bowlby nhấn mạnh tầm quan trọng của mối quan hệ gắn bó an toàn giữa trẻ em và người chăm sóc chính (thường là mẹ) trong những năm đầu đời. Chất lượng của mối quan hệ gắn bó này ảnh hưởng lớn đến sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ sau này.

Tâm lý học nhân văn, với các đại diện như Abraham Maslow và Carl Rogers, tập trung vào khía cạnh tích cực của con người, nhấn mạnh tiềm năng phát triển, tự do lựa chọn, và khát vọng tự hiện thực hóa bản thân. Nó đối lập với các trường phái tâm lý học khác như phân tâm học (chú trọng vô thức) hay hành vi học (chú trọng môi trường).

Tâm lý học tập trung nghiên cứu hành vi, các quá trình tinh thần và tâm lý của con người và động vật. Các lựa chọn khác không phải là đối tượng chính của tâm lý học.

Chối bỏ là một cơ chế phòng vệ vô thức, trong đó cá nhân từ chối thừa nhận hoặc chấp nhận một thực tế đau buồn, khó chịu hoặc đe dọa đến bản ngã. Nó là một cách để giảm bớt lo âu và căng thẳng tạm thời.

Howard Gardner đề xuất thuyết đa trí tuệ, bao gồm các loại trí thông minh khác nhau như ngôn ngữ, logic-toán học, không gian, âm nhạc, vận động cơ thể, tương tác cá nhân, nội tâm và tự nhiên. Trí thông minh cảm xúc (EQ) là một khái niệm quan trọng nhưng không nằm trong thuyết đa trí tuệ của Gardner, mà thường được liên kết với Daniel Goleman.

Theo Freud, bản ngã (ego) hoạt động theo nguyên tắc thực tế, cố gắng cân bằng giữa ham muốn của bản năng (id) và các quy tắc đạo đức của siêu ngã (superego), đồng thời đối phó với thế giới bên ngoài.

Khảo sát là phương pháp hiệu quả để thu thập dữ liệu từ một lượng lớn mẫu, thường thông qua bảng hỏi hoặc phỏng vấn. Các phương pháp khác có thể phù hợp cho nghiên cứu sâu hơn hoặc trong các tình huống cụ thể, nhưng không tối ưu cho số lượng lớn.

Tâm lý học phát triển nghiên cứu sự thay đổi và phát triển của con người từ khi sinh ra đến khi già đi, trên nhiều khía cạnh (nhận thức, xã hội, cảm xúc...). Tâm lý học xã hội nghiên cứu cách con người suy nghĩ, cảm nhận và hành xử trong các tình huống xã hội và chịu ảnh hưởng bởi người khác.

Biến độc lập là biến mà nhà nghiên cứu chủ động thay đổi hoặc kiểm soát để xem xét ảnh hưởng của nó đến biến phụ thuộc. Biến phụ thuộc là biến được đo lường để xem có bị ảnh hưởng bởi biến độc lập hay không.

Thuyết hành vi nhấn mạnh vai trò của môi trường và kinh nghiệm trong việc định hình hành vi, thông qua các quá trình học tập như điều kiện hóa cổ điển và điều kiện hóa thao tác. Các yếu tố bên trong như ý thức hay di truyền ít được chú trọng hơn trong thuyết này.

Thí nghiệm Milgram, được thực hiện bởi Stanley Milgram, đã nghiên cứu mức độ mà con người sẽ tuân thủ mệnh lệnh của người có quyền lực, ngay cả khi mệnh lệnh đó yêu cầu họ gây đau đớn cho người khác. Kết quả thí nghiệm cho thấy mức độ tuân thủ đáng ngạc nhiên.

Hội chứng Stockholm là một phản ứng tâm lý nghịch lý, trong đó con tin hoặc nạn nhân lạm dụng bắt đầu phát triển cảm xúc tích cực, thậm chí đồng cảm, với kẻ bắt giữ hoặc kẻ lạm dụng. Cơ chế này được cho là một cách để đối phó với tình huống căng thẳng và nguy hiểm.

Tự kỷ ám thị xảy ra khi kỳ vọng của chúng ta về một điều gì đó (hoặc ai đó) ảnh hưởng đến hành vi của chúng ta theo cách khiến cho kỳ vọng đó cuối cùng trở thành sự thật. Ví dụ, nếu bạn tin rằng mình sẽ thất bại trong một bài kiểm tra, bạn có thể ít cố gắng học hơn, dẫn đến kết quả kém hơn và củng cố niềm tin ban đầu.

Tâm lý học Gestalt nhấn mạnh rằng chúng ta tri giác các đối tượng và hình ảnh như một tổng thể thống nhất (Gestalt), chứ không phải chỉ là tập hợp các phần riêng lẻ. Các nguyên tắc Gestalt như `hình-nền`, `gần gũi`, `tương đồng`, `liên tục` mô tả cách chúng ta tổ chức thông tin tri giác.

GAD được xác định bởi sự lo lắng và căng thẳng quá mức, khó kiểm soát, xảy ra thường xuyên trong ít nhất 6 tháng và liên quan đến nhiều sự kiện hoặc hoạt động khác nhau. Các lựa chọn khác mô tả các loại rối loạn lo âu khác nhau (ám ảnh sợ hãi, rối loạn hoảng sợ) hoặc rối loạn tâm trạng (trầm cảm).

Phản ứng `chiến đấu hay bỏ chạy` là phản ứng sinh lý tự nhiên của cơ thể khi đối mặt với mối đe dọa hoặc căng thẳng. Nó chuẩn bị cơ thể để đối phó (chiến đấu) hoặc trốn thoát (bỏ chạy) khỏi tình huống nguy hiểm.

Định kiến là thái độ tiêu cực, cảm xúc hoặc niềm tin tiêu cực về một nhóm người hoặc thành viên của nhóm đó. Phân biệt đối xử là hành vi tiêu cực, đối xử bất công hoặc không công bằng với một nhóm người hoặc thành viên của nhóm đó dựa trên định kiến. Định kiến là thái độ, phân biệt đối xử là hành động.

Vỏ não trước trán là vùng não bộ phức tạp nhất, đóng vai trò quan trọng trong các chức năng nhận thức cấp cao như lập kế hoạch, ra quyết định, suy luận, trí nhớ làm việc và kiểm soát hành vi, đặc biệt là kiểm soát xung động. Các lựa chọn khác liên quan đến các vùng não khác nhau.

Hồ sơ tâm lý tội phạm (criminal profiling) là một kỹ thuật được sử dụng trong tâm lý học tội phạm và điều tra hình sự để xây dựng mô tả về các đặc điểm nhân cách, hành vi, và nhân khẩu học của một tội phạm chưa xác định, dựa trên phân tích hiện trường vụ án và các bằng chứng liên quan. Mục tiêu là giúp thu hẹp phạm vi nghi phạm và hỗ trợ quá trình điều tra.

Trong tâm lý học phân tích của Carl Jung, `persona` là mặt nạ xã hội hoặc vai trò mà chúng ta trình diễn trước công chúng. Nó là cách chúng ta muốn được người khác nhìn nhận và có thể khác với con người thật bên trong của chúng ta. Persona là một phần của nhân cách, nhưng Jung cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận biết và tích hợp các phần nhân cách khác, bao gồm cả `bóng tối` (shadow) và `anima/animus`.

Động lực bên trong là loại động lực xuất phát từ sự yêu thích, hứng thú hoặc thỏa mãn tự thân khi thực hiện một hoạt động. Nó khác với động lực bên ngoài, vốn dựa trên phần thưởng hoặc áp lực từ bên ngoài.

CBT là một liệu pháp tâm lý tập trung vào việc xác định và thay đổi các kiểu suy nghĩ tiêu cực, méo mó và các hành vi không lành mạnh. Bằng cách thay đổi cách suy nghĩ và hành xử, CBT giúp cải thiện cảm xúc và giải quyết các vấn đề tâm lý.

Thiên kiến xác nhận là một lỗi nhận thức phổ biến, khiến con người có xu hướng tìm kiếm và ưu tiên thông tin củng cố niềm tin hiện có của họ, đồng thời bỏ qua hoặc xem nhẹ thông tin mâu thuẫn. Điều này có thể dẫn đến việc củng cố các quan điểm sai lệch.

Lược đồ (schema) là các khung kiến thức hoặc mạng lưới liên kết trong trí nhớ, giúp chúng ta tổ chức và hiểu thông tin mới dựa trên kinh nghiệm và kiến thức đã có. Lược đồ giúp chúng ta xử lý thông tin nhanh chóng và hiệu quả, nhưng cũng có thể dẫn đến thiên kiến và sai sót.