Đề 6 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Huyết học – truyền máu

Tan máu muộn do truyền máu là phản ứng xảy ra chậm, thường do kháng thể miễn dịch của người nhận (thường là kháng thể thứ phát) tấn công và phá hủy dần dần hồng cầu đã truyền sau vài ngày đến vài tuần. Biểu hiện chính là vàng da, thiếu máu tăng dần, và có thể có hemoglobin niệu.

Xét nghiệm nhóm máu ABO và RhD dựa trên nguyên lý phản ứng ngưng kết hồng cầu. Huyết thanh mẫu chứa kháng thể kháng-A, kháng-B và kháng-D được trộn với mẫu máu cần xác định nhóm máu. Nếu có ngưng kết xảy ra, có nghĩa là hồng cầu có kháng nguyên tương ứng.

Khối hồng cầu lắng được truyền chủ yếu để tăng lượng hemoglobin và hematocrit, từ đó cải thiện khả năng vận chuyển oxy đến các mô trong cơ thể khi bệnh nhân thiếu máu.

Dung dịch Glucose 5% (Dextrose) là dung dịch nhược trương và có thể gây tan máu nếu truyền cùng đường truyền với máu hoặc chế phẩm máu. Dung dịch muối sinh lý 0.9% là đẳng trương và tương thích với máu. Ringer Lactate và Albumin 5% cũng thường được sử dụng trong truyền máu nhưng cần cân nhắc kỹ hơn trong một số tình huống cụ thể.

Tan máu nội mạch cấp tính do truyền nhầm nhóm máu ABO là phản ứng truyền máu nguy hiểm nhất. Kháng thể của người nhận tấn công hồng cầu của người cho, gây tan máu ồ ạt, suy thận cấp, rối loạn đông máu và có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng.

Yếu tố RhD là quan trọng nhất trong hệ Rh vì nó có tính sinh kháng nguyên mạnh nhất. Người RhD âm tính có thể sinh kháng thể kháng-D sau khi tiếp xúc với hồng cầu RhD dương tính (qua truyền máu hoặc thai kỳ), gây nguy cơ phản ứng truyền máu hoặc bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh.

Xét nghiệm Coombs trực tiếp (DAT) được sử dụng để phát hiện kháng thể hoặc bổ thể đã gắn trên bề mặt hồng cầu của bệnh nhân. Xét nghiệm này thường được dùng để chẩn đoán các tình trạng tan máu tự miễn, bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh do bất đồng nhóm máu mẹ con, và phản ứng tan máu do truyền máu.

Thời gian tối đa khuyến cáo để truyền một đơn vị máu sau khi lấy ra khỏi tủ lạnh là 4 giờ. Quá thời gian này, nguy cơ nhiễm khuẩn tăng lên và chất lượng máu có thể giảm sút do sự phân hủy các thành phần máu.

Huyết tương tươi đông lạnh (FFP) chứa các yếu tố đông máu và protein huyết tương, giúp tăng thể tích tuần hoàn nhanh chóng và hiệu quả trong mất máu cấp tính do mất cả hồng cầu và huyết tương. Hồng cầu lắng chủ yếu tăng khả năng vận chuyển oxy, khối tiểu cầu dùng cho giảm tiểu cầu, bạch cầu hạt ít khi truyền.

Ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ non tháng, khối hồng cầu lắng đã loại bỏ bạch cầu và giảm thể tích (volume-reduced) thường được ưu tiên sử dụng. Chế phẩm này giúp cung cấp hồng cầu với thể tích nhỏ hơn, giảm nguy cơ quá tải tuần hoàn ở trẻ nhỏ. Việc loại bỏ bạch cầu cũng giảm nguy cơ phản ứng FNHTR và CMV. Giảm thể tích cũng hạn chế lượng citrate (chất chống đông) truyền vào, giảm nguy cơ nhiễm độc citrate.

Khối hồng cầu lắng (Packed Red Blood Cells - PRBCs) được điều chế bằng cách loại bỏ phần lớn huyết tương từ máu toàn phần. Quá trình này làm tăng nồng độ hồng cầu trong chế phẩm, giúp cung cấp lượng hồng cầu tập trung hơn cho bệnh nhân thiếu máu mà không gây quá tải thể tích tuần hoàn.

Phản ứng sốt không tan máu do truyền máu (FNHTR) thường do kháng thể của người nhận chống lại bạch cầu hoặc tiểu cầu HLA (Human Leukocyte Antigen) hoặc kháng nguyên bạch cầu hạt trong máu người cho. Các kháng thể này gây giải phóng cytokine, dẫn đến sốt, rét run, và đôi khi khó chịu.

Kháng thể kháng-A và kháng-B thuộc hệ nhóm máu ABO là kháng thể tự nhiên. Người nhóm máu O có cả kháng thể kháng-A và kháng-B, người nhóm máu A có kháng thể kháng-B, người nhóm máu B có kháng thể kháng-A, và người nhóm máu AB không có cả hai loại kháng thể này. Các kháng thể hệ Rh, Kell, Duffy thường là kháng thể miễn dịch, hình thành sau khi tiếp xúc với kháng nguyên qua truyền máu hoặc thai kỳ.

Bước kiểm tra cuối cùng và quan trọng nhất, cần thực hiện ngay trước khi bắt đầu truyền máu, là kiểm tra lại nhóm máu ABO, RhD và các thông tin bệnh nhân (tên, tuổi, số bệnh án) trên phiếu truyền máu và nhãn đơn vị máu tại giường bệnh, có sự chứng kiến của ít nhất hai nhân viên y tế. Bước này giúp đảm bảo truyền đúng máu cho đúng bệnh nhân và giảm thiểu nguy cơ truyền nhầm nhóm máu.

Truyền máu tự thân (autologous transfusion), tức là truyền máu đã được lấy và lưu trữ từ chính bệnh nhân trước đó, là lựa chọn tốt nhất cho bệnh nhân phẫu thuật chương trình có nguy cơ mất máu lớn. Nó giúp giảm thiểu nguy cơ phản ứng truyền máu dị loại, lây nhiễm bệnh, và quá tải tuần hoàn, đặc biệt hữu ích cho bệnh nhân có tiền sử phản ứng truyền máu hoặc nhóm máu hiếm.

Quá tải tuần hoàn (TACO - Transfusion-Associated Circulatory Overload) là biến chứng thường gặp ở bệnh nhân suy tim hoặc suy thận do khả năng đào thải dịch kém. Truyền máu quá nhanh hoặc quá nhiều thể tích có thể gây tăng gánh nặng cho tim và hệ tuần hoàn, dẫn đến phù phổi cấp và suy hô hấp.

Quản lý máu bệnh nhân (PBM) là một tiếp cận toàn diện nhằm cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân bằng cách tập trung vào tối ưu hóa máu của chính bệnh nhân và giảm thiểu nhu cầu truyền máu dị loại. Mục tiêu của PBM bao gồm giảm truyền máu dị loại, tối ưu hóa khối lượng hồng cầu, và giảm chi phí liên quan đến truyền máu. Tăng cường sử dụng máu toàn phần không phải là mục tiêu của PBM, mà PBM khuyến khích sử dụng hợp lý và hiệu quả các chế phẩm máu.

Tiền sử bệnh tim mạch, ngay cả khi đã ổn định, có thể là một chống chỉ định tương đối hoặc tuyệt đối cho việc hiến máu, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và loại bệnh. Các tiêu chuẩn khác như tuổi, cân nặng, và huyết áp thường là các tiêu chí bắt buộc để đảm bảo an toàn cho cả người hiến và người nhận máu.

Huyết tương tươi đông lạnh (FFP) chứa tất cả các yếu tố đông máu tự nhiên, bao gồm cả yếu tố đông máu ổn định và không ổn định, với nồng độ sinh lý. Do đó, FFP được sử dụng để điều trị các rối loạn đông máu phức tạp, đa yếu tố, như trong bệnh gan nặng hoặc DIC, khi cần bổ sung nhiều yếu tố đông máu cùng lúc.

Truyền khối tiểu cầu được chỉ định chủ yếu để điều trị hoặc phòng ngừa chảy máu ở bệnh nhân giảm tiểu cầu nặng, đặc biệt là do suy tủy xương, hóa trị liệu, hoặc các rối loạn sản xuất tiểu cầu khác. Thiếu máu thiếu sắt cần truyền hồng cầu, mất máu cấp cần máu toàn phần hoặc các thành phần máu khác, tăng bạch cầu cấp dòng tủy có thể cần truyền máu hỗ trợ nhưng không phải chỉ ưu tiên tiểu cầu.

Diphenhydramine (Benadryl) là thuốc kháng histamine H1 thường được sử dụng để điều trị phản ứng dị ứng nhẹ do truyền máu, như nổi mề đay, ngứa. Epinephrine dùng cho phản ứng phản vệ nặng. Corticosteroid có thể dùng trong một số phản ứng muộn hoặc nặng hơn. Furosemide dùng khi có quá tải tuần hoàn.

Sử dụng bộ lọc loại bỏ bạch cầu (leukoreduction) trong chế phẩm máu là biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ phản ứng TRALI. TRALI thường liên quan đến kháng thể HLA hoặc kháng thể kháng bạch cầu hạt trong huyết tương của người cho máu, gây hoạt hóa bạch cầu trung tính ở phổi người nhận. Loại bỏ bạch cầu khỏi chế phẩm máu giúp giảm lượng kháng thể này và nguy cơ TRALI.

Nguyên tắc truyền máu `tương hợp nhóm` (group-compatible) cho phép truyền máu khi nhóm máu ABO của người cho và người nhận tương thích (ví dụ, người nhóm máu A có thể nhận máu nhóm máu A hoặc O), nhưng yếu tố RhD có thể không cần hoàn toàn giống nhau trong một số trường hợp (ví dụ, RhD âm có thể nhận RhD âm hoặc RhD dương trong tình huống khẩn cấp, nhưng ưu tiên RhD âm). Tuy nhiên, truyền `tương đồng nhóm` (group-identical) vẫn là lý tưởng nhất khi có thể.

Xét nghiệm chức năng gan không phải là xét nghiệm thường quy trong sàng lọc máu hiến tặng. Các xét nghiệm thường quy bao gồm sàng lọc các tác nhân lây nhiễm qua đường truyền máu như HIV, Viêm gan B, Viêm gan C, Giang mai, và một số tác nhân khác tùy theo khu vực địa lý và dịch tễ. Mục đích là phát hiện và loại bỏ các đơn vị máu có nguy cơ lây nhiễm cho người nhận.

Nhóm máu O được coi là `nhóm máu O đa năng` (universal donor) vì hồng cầu nhóm máu O không mang kháng nguyên A và B trên bề mặt, do đó ít có khả năng gây phản ứng truyền máu ABO ở người nhận có nhóm máu khác. Tuy nhiên, chỉ nên sử dụng máu O trong trường hợp khẩn cấp thực sự và nên ưu tiên truyền máu đồng nhóm khi có thể.

Xét nghiệm phản ứng chéo (crossmatch) là bước cuối cùng để kiểm tra tính tương thích trước truyền máu. Mục đích chính là phát hiện các kháng thể bất thường trong huyết thanh người nhận có thể gây phản ứng ngưng kết và tan máu khi truyền hồng cầu từ đơn vị máu của người cho đã chọn.

Ủ ấm máu trước khi truyền thường không phải là biện pháp phòng ngừa phản ứng truyền máu thông thường, mà chỉ áp dụng trong một số trường hợp đặc biệt như truyền máu số lượng lớn hoặc truyền máu nhanh để tránh hạ thân nhiệt. Các biện pháp khác (kiểm tra thông tin, bộ lọc, tốc độ chậm ban đầu) đều là các bước quan trọng để giảm nguy cơ phản ứng truyền máu.

Sử dụng máu ấm (warmed blood) được chỉ định chủ yếu trong truyền máu số lượng lớn và nhanh, ví dụ trong cấp cứu chấn thương nặng, phẫu thuật lớn, hoặc xuất huyết ồ ạt. Truyền máu lạnh với tốc độ nhanh có thể gây hạ thân nhiệt, rối loạn đông máu, và rối loạn nhịp tim. Làm ấm máu trước khi truyền giúp duy trì thân nhiệt và chức năng đông máu của bệnh nhân.

Khối tiểu cầu được bảo quản ở nhiệt độ phòng (20-24°C) và có thời gian bảo quản tối đa là 5 ngày. Do điều kiện bảo quản ở nhiệt độ phòng, nguy cơ nhiễm khuẩn cao hơn so với các chế phẩm máu khác bảo quản lạnh, do đó thời gian bảo quản ngắn hơn.

Truyền máu để `nâng cao thể trạng` mà không có chỉ định y tế cụ thể như thiếu máu hoặc rối loạn đông máu là không hợp lý và không được khuyến cáo. Truyền máu là một can thiệp y tế có nguy cơ và chỉ nên được thực hiện khi có chỉ định rõ ràng và lợi ích vượt trội nguy cơ. Các chỉ định khác (thiếu máu có triệu chứng, giảm tiểu cầu trước phẫu thuật, rối loạn đông máu do thiếu vitamin K) có thể hợp lý tùy thuộc vào tình huống lâm sàng cụ thể.