Đề 7 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Huyết học – truyền máu

Máu toàn phần chứa tất cả các thành phần của máu (hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu, huyết tương), do đó nó phù hợp nhất để bù đắp thể tích tuần hoàn khi mất máu cấp tính.

Truyền máu lạnh, đặc biệt khi truyền máu khối lượng lớn hoặc truyền nhanh, có thể gây hạ thân nhiệt, đặc biệt ở bệnh nhân chấn thương hoặc phẫu thuật. Hạ thân nhiệt có thể dẫn đến rối loạn đông máu, rối loạn nhịp tim và các biến chứng khác. Làm ấm chế phẩm máu trước khi truyền giúp duy trì thân nhiệt và giảm nguy cơ các biến chứng này.

Mục tiêu chính của truyền máu là cải thiện khả năng vận chuyển oxy (truyền hồng cầu), bù đắp thể tích tuần hoàn (truyền máu toàn phần hoặc huyết tương), và cung cấp yếu tố đông máu (truyền huyết tương hoặc chế phẩm yếu tố đông máu). Truyền máu không phải là biện pháp điều trị nhiễm trùng; nhiễm trùng cần được điều trị bằng kháng sinh hoặc các biện pháp khác.

Phản ứng quá tải tuần hoàn (TACO) xảy ra khi truyền máu quá nhanh hoặc quá nhiều, gây tăng gánh nặng thể tích lên hệ tuần hoàn. Truyền chậm và theo dõi sát bệnh nhân, đặc biệt ở những người có bệnh tim mạch, suy thận hoặc người lớn tuổi, giúp giảm nguy cơ TACO.

Chiếu xạ chế phẩm máu (hồng cầu lắng, khối tiểu cầu, bạch cầu hạt) bằng tia gamma hoặc tia X giúp bất hoạt lymphocyte T có trong chế phẩm máu, ngăn ngừa chúng tấn công mô của người nhận suy giảm miễn dịch và gây ra bệnh ghép chống chủ do truyền máu (TA-GVHD). Huyết tương tươi đông lạnh và các chế phẩm khác không chứa tế bào nên không cần chiếu xạ để ngăn ngừa TA-GVHD.

Truyền máu tự thân sử dụng máu của chính bệnh nhân, do đó loại bỏ hoàn toàn nguy cơ không tương thích nhóm máu và giảm thiểu tối đa nguy cơ lây truyền các bệnh nhiễm trùng qua đường truyền máu, là ưu điểm vượt trội so với truyền máu đồng loại.

Phản ứng TRALI (Transfusion-Related Acute Lung Injury) được cho là do kháng thể HLA hoặc kháng thể kháng bạch cầu hạt có trong máu người cho (đặc biệt là huyết tương) gây hoạt hóa bạch cầu trung tính của người nhận trong phổi, dẫn đến tổn thương nội mô mao mạch phổi và phù phổi cấp tính.

Citrate được sử dụng làm chất chống đông trong máu bảo quản. Khi truyền máu khối lượng lớn, lượng citrate đưa vào cơ thể có thể vượt quá khả năng chuyển hóa của gan, dẫn đến citrate liên kết với canxi trong máu và gây hạ canxi máu (hypocalcemia). Hạ canxi máu có thể gây ra các triệu chứng như co giật, rối loạn nhịp tim và thậm chí ngừng tim.

Xét nghiệm sàng lọc kháng thể bất thường (antibody screening) được thực hiện để phát hiện các kháng thể trong huyết thanh/huyết tương người nhận chống lại các kháng nguyên hồng cầu khác ngoài ABO và RhD, nhưng có ý nghĩa lâm sàng (có khả năng gây phản ứng truyền máu hoặc bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh). Nếu xét nghiệm này dương tính, cần thực hiện thêm xét nghiệm định danh kháng thể để xác định kháng thể cụ thể.

Phản ứng tan máu muộn xảy ra sau truyền máu từ vài ngày đến vài tuần. Nó thường do kháng thể thứ phát (anamnestic) được tạo ra ở người nhận đã từng tiếp xúc với kháng nguyên hồng cầu trước đó (do truyền máu hoặc mang thai). Các kháng thể này gây tan máu hồng cầu người cho sau khi truyền.

Khối tiểu cầu cần được bảo quản ở nhiệt độ phòng (20-24°C) và lắc liên tục để duy trì chức năng và ngăn ngừa kết tập tiểu cầu. Thời gian bảo quản tối đa thường là 5 ngày để đảm bảo chất lượng và an toàn.

Định nhóm máu ABO và RhD là xét nghiệm cơ bản và quan trọng nhất trước khi truyền máu để xác định nhóm máu của người cho và người nhận. Phản ứng chéo (crossmatch) là xét nghiệm hòa hợp chéo, kiểm tra sự tương thích giữa máu người cho và người nhận. Cả hai xét nghiệm này cùng nhau đảm bảo truyền máu an toàn và tương thích về nhóm máu ABO và Rh.

Nhóm máu O không có kháng nguyên A và B trên bề mặt hồng cầu. Do đó, hồng cầu lắng nhóm O có thể truyền cho tất cả các nhóm máu khác (A, B, AB, O) trong trường hợp cấp cứu khi chưa xác định được nhóm máu của người nhận. Vì vậy, nhóm O được gọi là `nhóm máu phổ cập` về hồng cầu lắng.

Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, một đơn vị máu (ví dụ, hồng cầu lắng) nên được truyền hết trong vòng tối đa 4 giờ sau khi lấy ra khỏi tủ lạnh bảo quản. Nếu truyền chậm hơn 4 giờ, có nguy cơ tăng sinh vi khuẩn trong chế phẩm máu, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng cho bệnh nhân.

Xét nghiệm hòa hợp chéo (crossmatch) là bước quan trọng cuối cùng trước khi truyền máu, nhằm đảm bảo không có kháng thể bất thường trong huyết tương người nhận gây phản ứng với hồng cầu người cho, tránh phản ứng truyền máu nguy hiểm.

Định nghĩa truyền máu khối lượng lớn thường được chấp nhận là truyền một lượng máu bằng hoặc vượt quá thể tích máu của bệnh nhân trong vòng 24 giờ. Một số định nghĩa khác có thể sử dụng mốc thời gian ngắn hơn như 1-4 giờ, nhưng 24 giờ là phổ biến nhất.

Nhóm máu O Rh âm là nhóm máu phổ cập, lý tưởng cho truyền máu cấp cứu. Tuy nhiên, khi không có sẵn, nhóm máu O Rh dương có thể được xem xét là lựa chọn thay thế gần nhất, đặc biệt ở nam giới và phụ nữ lớn tuổi. Ở phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, truyền Rh dương có thể gây ra vấn đề mẫn cảm Rh và ảnh hưởng đến các lần mang thai sau, do đó cần cân nhắc kỹ và ưu tiên Rh âm nếu có thể.

Phản ứng truyền máu tan máu cấp chủ yếu liên quan đến sự không tương thích hệ nhóm máu ABO và Rh giữa người cho và người nhận. Kháng thể của người nhận sẽ tấn công kháng nguyên ABO và Rh trên hồng cầu người cho.

Bộ lọc máu tiêu chuẩn (standard blood filter) có kích thước lỗ lọc 170-200 micron được sử dụng để loại bỏ các cục máu đông nhỏ và các mảnh vụn tế bào trong chế phẩm máu, bao gồm cả khối tiểu cầu. Kích thước này đủ lớn để tiểu cầu đi qua mà không bị giữ lại, nhưng đủ nhỏ để lọc các tạp chất lớn hơn.

Trong truyền máu khối lượng lớn, đặc biệt trong các trường hợp mất máu cấp tính do chấn thương hoặc phẫu thuật, tỷ lệ tối ưu giữa hồng cầu lắng, huyết tương tươi đông lạnh (FFP) và khối tiểu cầu thường được khuyến cáo là khoảng 1:1:1. Tỷ lệ này nhằm mục đích bù đắp đồng thời cả thành phần hồng cầu, yếu tố đông máu và tiểu cầu, giúp cải thiện tình trạng thiếu máu, rối loạn đông máu và giảm nguy cơ tử vong.

Huyết tương tươi đông lạnh (FFP) chứa tất cả các yếu tố đông máu. Do đó, FFP là chế phẩm máu phù hợp để điều trị bệnh nhân bị rối loạn đông máu do thiếu hụt các yếu tố đông máu.

Kháng nguyên D trong hệ Rh có tính sinh miễn dịch mạnh nhất. Người Rh âm (Rh-) không có kháng nguyên D và có thể sinh kháng thể anti-D khi tiếp xúc với máu Rh dương (Rh+). Kháng thể anti-D có thể gây phản ứng truyền máu tan máu nghiêm trọng và bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh (HDN) nặng nề.

Phản ứng sốt không tan máu (Febrile Non-Hemolytic Transfusion Reaction - FNHTR) thường biểu hiện bằng sốt, rét run và có liên quan đến kháng thể của người nhận phản ứng với bạch cầu hoặc tiểu cầu trong chế phẩm máu, hoặc cytokine tích tụ trong chế phẩm máu trong quá trình bảo quản.

Để đảm bảo truyền máu an toàn và tránh sai sót, điều dưỡng cần kiểm tra ít nhất 3 yếu tố trùng khớp giữa thông tin trên túi máu và thông tin bệnh nhân, thường là: tên bệnh nhân, số ID bệnh nhân, và nhóm máu. Một số cơ sở y tế có thể yêu cầu kiểm tra thêm các yếu tố khác như ngày sinh hoặc số giường bệnh.

Hemophilia A là bệnh rối loạn đông máu do thiếu hụt yếu tố VIII. Cryoprecipitate chứa yếu tố VIII và fibrinogen, và yếu tố VIII cô đặc là chế phẩm tinh khiết chứa yếu tố VIII. Cả hai chế phẩm này đều có thể được sử dụng để điều trị hoặc dự phòng chảy máu ở bệnh nhân Hemophilia A.

Xét nghiệm Coombs trực tiếp (DAT) phát hiện kháng thể (IgG) hoặc bổ thể (C3d) đã gắn trực tiếp lên bề mặt hồng cầu của bệnh nhân. Xét nghiệm này thường được sử dụng để chẩn đoán các tình trạng như thiếu máu tan máu tự miễn, bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh và phản ứng truyền máu tan máu muộn.

Khối hồng cầu lắng chủ yếu cung cấp hồng cầu để tăng khả năng vận chuyển oxy. Thiếu máu mạn tính do suy thận thường gây thiếu hụt erythropoietin, dẫn đến giảm sản xuất hồng cầu, do đó truyền khối hồng cầu lắng là chỉ định phù hợp để nâng cao hemoglobin và cải thiện tình trạng thiếu máu.

Huyết tương tươi đông lạnh (FFP) chứa tất cả các protein huyết tương, bao gồm cả globulin miễn dịch và các protein khác có thể gây phản ứng dị ứng ở một số bệnh nhân nhạy cảm. Các chế phẩm máu khác như hồng cầu lắng và khối tiểu cầu chứa ít protein huyết tương hơn, do đó nguy cơ phản ứng dị ứng thấp hơn.

Truyền khối bạch cầu hạt (granulocyte transfusion) là một biện pháp điều trị hiếm khi được sử dụng, thường chỉ được cân nhắc trong trường hợp nhiễm trùng nặng do vi khuẩn hoặc nấm ở bệnh nhân bị giảm bạch cầu hạt nặng (ví dụ, bạch cầu trung tính < 0.5 x 10^9/L) và không đáp ứng với điều trị kháng sinh hoặc kháng nấm. Do nguy cơ biến chứng và hiệu quả hạn chế, chỉ định truyền bạch cầu hạt rất hạn chế.

Bệnh nhân thiếu hụt IgA có kháng thể anti-IgA có nguy cơ cao bị phản ứng phản vệ khi truyền các chế phẩm máu chứa IgA, đặc biệt là huyết tương. Hồng cầu lắng rửa (washed red blood cells) được rửa sạch huyết tương, do đó giảm thiểu lượng IgA và protein huyết tương khác, làm giảm nguy cơ phản ứng phản vệ ở những bệnh nhân này.