Đề 11 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tài chính hành vi

Hành vi bầy đàn xảy ra khi nhà đầu tư bắt chước hành động của số đông, thường là mà không phân tích thông tin độc lập. Điều này có thể khuếch đại biến động thị trường, dẫn đến bong bóng tài sản khi giá tăng phi lý và sau đó là sụp đổ khi đám đông đồng loạt bán tháo.

Hiệu ứng lan tỏa xảy ra khi ấn tượng tích cực về một khía cạnh của một đối tượng (ví dụ, thương hiệu nổi tiếng của công ty) lan tỏa sang các khía cạnh khác (ví dụ, tiềm năng đầu tư của cổ phiếu), ngay cả khi không có bằng chứng cụ thể. Điều này có thể khiến nhà đầu tư đánh giá quá cao giá trị cổ phiếu của một công ty có vẻ ngoài hấp dẫn.

Phân tích cơ bản tập trung vào việc đánh giá giá trị nội tại của tài sản dựa trên các yếu tố kinh tế, tài chính cơ bản của doanh nghiệp hoặc thị trường. Bằng cách dựa trên phân tích khách quan và dữ liệu, nó có thể giúp nhà đầu tư giảm thiểu tác động của nhiều yếu tố tâm lý như thiên kiến sẵn có (dựa vào thông tin dễ nhớ), hiệu ứng neo đậu (dựa vào mốc tham chiếu không liên quan) và hành vi bầy đàn (bắt chước đám đông).

Mỏ neo cảm xúc là những cảm xúc mạnh mẽ liên quan đến một quyết định đầu tư ban đầu, có thể khiến nhà đầu tư khó thay đổi quyết định đó, ngay cả khi có thông tin mới hoặc tình hình thị trường thay đổi. Cảm xúc trở thành `neo` giữ họ gắn chặt với quyết định ban đầu.

Hiệu ứng lan truyền thông tin xảy ra khi mọi người bỏ qua thông tin riêng của mình và làm theo hành động của người khác, đặc biệt là khi họ tin rằng người khác có nhiều thông tin hơn. Điều này có thể dẫn đến việc thông tin sai lệch hoặc không đầy đủ lan truyền nhanh chóng trên thị trường, gây ra các quyết định đầu tư sai lầm trên diện rộng.

Thuyết tự điều chỉnh trong tài chính hành vi tập trung vào khả năng của mỗi cá nhân trong việc kiểm soát cảm xúc, hành vi và xung động của bản thân để đạt được các mục tiêu tài chính dài hạn, như tiết kiệm hưu trí, trả nợ, hoặc đầu tư. Nó nhấn mạnh tầm quan trọng của ý chí, kỷ luật và các chiến lược tự kiểm soát.

Chi phí chìm là những chi phí đã phát sinh và không thể thu hồi được. Sai lầm chi phí chìm xảy ra khi nhà đầu tư tiếp tục duy trì một khoản đầu tư thua lỗ chỉ vì tiếc những gì đã bỏ ra trước đó (thời gian, tiền bạc), thay vì đánh giá lại triển vọng tương lai của khoản đầu tư và đưa ra quyết định dựa trên tình hình hiện tại và tương lai.

Mô hình thị trường hiệu quả (Efficient Market Hypothesis - EMH) là một lý thuyết tài chính truyền thống, đối lập với tài chính hành vi. Tài chính hành vi tập trung vào các yếu tố tâm lý như thiên kiến nhận thức, cảm xúc và hành vi bầy đàn ảnh hưởng đến quyết định tài chính, trong khi EMH giả định thị trường luôn hiệu quả và giá cả phản ánh đầy đủ thông tin.

Hàm giá trị trong lý thuyết triển vọng không đối xứng và hình chữ S. Nó lõm trong miền lợi nhuận (giảm dần thỏa mãn) và lồi trong miền thua lỗ (ghét sự mất mát), phản ánh việc con người nhạy cảm hơn với thua lỗ so với lợi nhuận tương đương.

Sợ hối tiếc là nỗi sợ cảm thấy hối hận về một quyết định sai lầm. Trong đầu tư, nó có thể khiến nhà đầu tư chốt lời quá sớm để tránh hối tiếc nếu giá giảm sau đó, và giữ lỗ quá lâu với hy vọng giá sẽ phục hồi để tránh hối tiếc khi nhận ra thua lỗ.

Thiên kiến điểm mù là xu hướng con người nhận ra và đánh giá cao thiên kiến ở người khác, nhưng lại không nhận ra hoặc đánh giá thấp mức độ ảnh hưởng của thiên kiến lên quyết định của chính mình. Điều này làm cho việc khắc phục thiên kiến trong đầu tư trở nên khó khăn hơn.

Thiên kiến lạc quan là xu hướng đánh giá quá cao khả năng xảy ra của các sự kiện tích cực và đánh giá thấp khả năng xảy ra của các sự kiện tiêu cực. Trong đầu tư, nó có thể khiến nhà đầu tư đánh giá thấp rủi ro của khoản đầu tư và kỳ vọng lợi nhuận quá cao, dẫn đến các quyết định đầu tư mạo hiểm.

Hiệu ứng mồi là hiện tượng tâm lý mà thông tin hoặc gợi ý ban đầu (mồi) có thể ảnh hưởng đến quyết định hoặc hành vi tiếp theo của một người, thường là một cách vô thức. Trong đầu tư, ví dụ, việc đọc tin tức tích cực về thị trường có thể `mồi` nhà đầu tư trở nên lạc quan hơn và đưa ra quyết định đầu tư mạo hiểm hơn.

Trong tài chính hành vi và kinh tế học hành vi, `nudge` là một biện pháp can thiệp nhẹ nhàng, định hướng lựa chọn của con người theo hướng mong muốn (thường là hướng có lợi cho họ hoặc xã hội) mà không cấm đoán hoặc thay đổi đáng kể các lựa chọn khác. Ví dụ, tự động đăng ký chương trình tiết kiệm hưu trí là một `nudge`.

Thuyết điểm ngưỡng cho rằng mỗi cá nhân có một ngưỡng khác nhau để tham gia vào hành vi bầy đàn. Ngưỡng này phụ thuộc vào niềm tin, thông tin riêng và mức độ tin tưởng vào thông tin công khai. Một số người có thể tham gia bầy đàn chỉ với một vài người khác, trong khi những người khác cần nhiều hơn.

Thiên kiến tự phục vụ là xu hướng nhận trách nhiệm về thành công của bản thân và đổ lỗi cho yếu tố bên ngoài khi thất bại. Trong đầu tư, nó có thể thể hiện khi nhà đầu tư cho rằng thành công là do kỹ năng của mình, nhưng lại đổ lỗi cho thị trường hoặc yếu tố khách quan khi thua lỗ.

Hiệu ứng khung tham chiếu cho thấy cách thông tin được trình bày (khung) có thể ảnh hưởng đáng kể đến quyết định của con người, ngay cả khi thông tin cơ bản là như nhau. Ví dụ, việc mô tả một sản phẩm là `90% thành công` sẽ hấp dẫn hơn `10% thất bại`, mặc dù hai cách diễn đạt này tương đương về mặt thông tin.

Hiệu ứng neo đậu khiến nhà đầu tư quá phụ thuộc vào một mốc tham chiếu ban đầu (neo) khi đưa ra quyết định, ngay cả khi mốc đó không liên quan hoặc không chính xác. Điều này dẫn đến việc điều chỉnh không đủ từ mốc neo, gây ra sai lệch trong đánh giá.

Thiên kiến `sẵn có` là xu hướng đánh giá quá cao khả năng xảy ra của các sự kiện dễ dàng nhớ lại hoặc vừa mới xảy ra. Nhà đầu tư có thể đánh giá rủi ro hoặc lợi nhuận dựa trên thông tin dễ dàng tiếp cận, thay vì phân tích toàn diện.

Vòng lặp phản hồi cảm xúc mô tả quá trình mà kết quả đầu tư (lãi hoặc lỗ) tác động ngược lại đến cảm xúc của nhà đầu tư, từ đó ảnh hưởng đến hành vi đầu tư trong tương lai. Ví dụ, lợi nhuận có thể củng cố sự tự tin thái quá, trong khi thua lỗ có thể dẫn đến sợ hãi và hành động vội vàng, tạo thành một vòng lặp cảm xúc.

FOMO là cảm giác sợ bỏ lỡ những cơ hội hoặc trải nghiệm mà người khác đang có. Trong đầu tư, FOMO có thể thúc đẩy nhà đầu tư mua vào các tài sản đang tăng giá mạnh mẽ, đặc biệt là trong giai đoạn bong bóng, chỉ vì sợ bỏ lỡ cơ hội kiếm lời nhanh chóng, bất chấp rủi ro cao.

Thiên kiến kiểm soát là xu hướng tin rằng mình có thể kiểm soát hoặc ảnh hưởng đến các sự kiện ngẫu nhiên mà thực tế không thể. Trong đầu tư, nó có thể khiến nhà đầu tư giao dịch quá mức, tin rằng kỹ năng giao dịch của mình có thể đánh bại thị trường, mặc dù thị trường vốn mang tính ngẫu nhiên cao.

Hiệu ứng sở hữu là xu hướng con người đánh giá cao hơn giá trị của những thứ họ sở hữu, đơn giản chỉ vì họ sở hữu chúng. Người bán nhà có thể định giá ngôi nhà của họ cao hơn giá thị trường vì họ có cảm giác gắn bó và giá trị tinh thần với nó.

Phân tích kỹ thuật, trái ngược với phân tích cơ bản, tập trung vào việc nghiên cứu biểu đồ giá và khối lượng giao dịch để dự đoán xu hướng giá trong tương lai. Nó gián tiếp dựa trên tâm lý đám đông và hành vi của nhà đầu tư được phản ánh qua các mẫu hình giá, do đó có liên quan đến tài chính hành vi.

Thiên kiến hiện tại là xu hướng đánh giá quá cao giá trị của lợi ích và chi phí hiện tại so với lợi ích và chi phí trong tương lai. Trong lĩnh vực tiết kiệm và đầu tư, nó khiến mọi người ưu tiên tiêu dùng hiện tại hơn là tiết kiệm cho tương lai, dẫn đến tiết kiệm ít hơn mức cần thiết cho hưu trí hoặc các mục tiêu dài hạn khác.

Hiệu ứng dàn đồng ca (hay còn gọi là `ảo tưởng đa số`) xảy ra khi mọi người công khai thể hiện ý kiến giống nhau, tạo ra ấn tượng về sự đồng thuận tuyệt đối, mặc dù thực tế có thể nhiều người không thực sự tin vào ý kiến đó. Trong bối cảnh bầy đàn, nó có thể làm trầm trọng thêm hành vi bắt chước và giảm thiểu thông tin phản biện.

Phân tán sự chú ý là một kỹ thuật `nudge` nhằm chuyển sự tập trung của con người khỏi những yếu tố gây cảm xúc tiêu cực hoặc hành vi không mong muốn. Trong tài chính, nó có thể được sử dụng để giảm thiểu tác động của nỗi sợ hãi hoặc lo lắng lên quyết định đầu tư, ví dụ bằng cách cung cấp thông tin hoặc hoạt động khác để nhà đầu tư tập trung vào thay vì chỉ nhìn vào biến động thị trường ngắn hạn.

Thiên kiến xác nhận là xu hướng tìm kiếm, giải thích, ủng hộ và ghi nhớ thông tin theo cách xác nhận niềm tin hoặc giả thuyết ban đầu của một người. Trong đầu tư, nó khiến nhà đầu tư chỉ chú ý đến thông tin củng cố quan điểm đầu tư của họ, bỏ qua các dấu hiệu cảnh báo hoặc thông tin tiêu cực.

Lý thuyết hối tiếc là một phần mở rộng của lý thuyết triển vọng, tập trung vào cảm xúc hối tiếc mà con người dự đoán sẽ trải qua khi đưa ra quyết định sai lầm. Nó cho thấy sự sợ hối tiếc có thể ảnh hưởng đáng kể đến lựa chọn của con người, đặc biệt trong các tình huống rủi ro.

Tài khoản tinh thần mô tả cách con người phân loại tiền thành các tài khoản khác nhau dựa trên nguồn gốc hoặc mục đích sử dụng, và có xu hướng không xem tiền là hoàn toàn có thể thay thế lẫn nhau. Điều này trái ngược với quan điểm tiền có thể thay thế hoàn toàn trong lý thuyết kinh tế chuẩn.