Đề 2 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Lý thuyết dịch

Dịch hậu kỳ là quá trình người dịch chuyên nghiệp xem xét, chỉnh sửa, và cải thiện bản dịch thô được tạo ra bởi hệ thống dịch máy, nhằm nâng cao chất lượng, độ chính xác, và tính tự nhiên của bản dịch cuối cùng.

Tính biểu đạt đánh giá khả năng bản dịch không chỉ truyền đạt thông tin mà còn tái tạo được phong cách, giọng điệu, cảm xúc, và các yếu tố biểu cảm khác của văn bản gốc, tạo ra trải nghiệm tương tự cho độc giả mục tiêu.

Lý thuyết tương đương động, do Eugene Nida phát triển, nhấn mạnh việc tạo ra phản ứng tương đương ở độc giả mục tiêu so với độc giả gốc, ưu tiên ý nghĩa và chức năng hơn hình thức.

Thành ngữ, tục ngữ mang đậm yếu tố văn hóa, do đó, dịch theo nghĩa đen thường không hiệu quả và thậm chí gây hiểu lầm. Người dịch cần tìm các biểu đạt tương đương về ý nghĩa và chức năng trong văn hóa đích để truyền tải đúng thông điệp và sắc thái văn hóa.

Phân tích văn bản nguồn là bước thiết yếu, giúp người dịch nắm bắt sâu sắc nội dung, mục đích giao tiếp, đặc điểm văn phong, và các yếu tố ngữ cảnh của văn bản gốc, từ đó đưa ra quyết định dịch thuật phù hợp và chính xác.

Độc giả mục tiêu là yếu tố then chốt, quyết định phong cách dịch, mức độ thuần hóa∕ngoại hóa, lựa chọn từ ngữ, và cấu trúc câu, nhằm đảm bảo bản dịch dễ hiểu, phù hợp và đáp ứng nhu cầu của người đọc dự kiến.

Đơn vị dịch là đoạn ngôn ngữ nhỏ nhất mà người dịch xem xét để chuyển tải ý nghĩa, có thể là từ, cụm từ, mệnh đề, hoặc thậm chí cả câu, tùy thuộc vào ngữ cảnh và quan điểm dịch.

Ngoại hóa, trái ngược với thuần hóa, cố gắng giữ lại hoặc làm nổi bật những yếu tố văn hóa và ngôn ngữ xa lạ của văn bản gốc, mang đến cho độc giả mục tiêu trải nghiệm về sự khác biệt văn hóa.

Dịch thuật văn hóa tập trung vào việc vượt qua rào cản ngôn ngữ để truyền đạt ý nghĩa văn hóa, giá trị, và cách nhìn thế giới của văn bản gốc sang văn hóa đích, đảm bảo bản dịch không chỉ chính xác về ngôn ngữ mà còn phù hợp về văn hóa.

Dịch thoát nghĩa, hay dịch tự do, tập trung vào việc truyền đạt ý nghĩa tổng thể của văn bản nguồn một cách tự nhiên trong ngôn ngữ đích, đôi khi chấp nhận thay đổi cấu trúc hoặc từ ngữ để đạt được sự trôi chảy.

Thuần hóa là chiến lược dịch làm cho văn bản dịch gần gũi với văn hóa đích, giảm thiểu yếu tố xa lạ, giúp độc giả mục tiêu dễ dàng tiếp nhận và hiểu nội dung như thể đó là văn bản gốc của họ.

Định vị (localization) vượt ra ngoài dịch thuật đơn thuần, bao gồm việc điều chỉnh toàn diện sản phẩm, ứng dụng, hoặc nội dung (bao gồm cả ngôn ngữ, văn hóa, kỹ thuật, pháp lý) để phù hợp tối ưu với thị trường và người dùng địa phương.

Khả năng đọc hiểu đánh giá mức độ dễ dàng mà độc giả mục tiêu có thể tiếp nhận và hiểu nội dung bản dịch. Bản dịch có khả năng đọc hiểu tốt là bản dịch sử dụng ngôn ngữ tự nhiên, trôi chảy, và phù hợp với trình độ của người đọc.

Dịch chú giải là phương pháp dịch kèm theo các ghi chú, giải thích, hoặc bình luận để làm rõ những khía cạnh văn hóa, ngôn ngữ, hoặc nội dung khó hiểu trong văn bản gốc, hỗ trợ độc giả mục tiêu tiếp cận và hiểu sâu hơn.

Dịch tự nhiên chủ nghĩa, tương tự như thuần hóa, hướng tới việc tạo ra bản dịch mượt mà, tự nhiên, và dễ đọc trong ngôn ngữ đích, khiến độc giả cảm thấy như đang đọc một văn bản gốc bằng ngôn ngữ của họ.

Dịch thuật pháp lý đòi hỏi độ chính xác cao nhất về mặt pháp lý và thuật ngữ chuyên ngành, vì sai sót có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về mặt pháp lý. Tính chính xác được ưu tiên hơn tính trôi chảy hoặc phong cách văn chương.

Chuyển ngữ là quá trình chuyển đổi chữ viết từ hệ thống này sang hệ thống chữ viết khác, trong khi phiên âm là ghi lại âm thanh của ngôn ngữ bằng hệ thống ký âm фонетик.

Lý thuyết Skopos đặt mục đích của bản dịch lên hàng đầu, cho rằng quá trình dịch và lựa chọn dịch thuật nên được định hướng bởi mục đích sử dụng của bản dịch trong ngữ cảnh văn hóa và giao tiếp đích.

Bất khả dịch phát sinh chủ yếu từ sự khác biệt sâu sắc về văn hóa, hệ thống ngôn ngữ, và cách diễn đạt giữa các ngôn ngữ, khiến một số khái niệm hoặc sắc thái khó có thể truyền tải hoàn toàn tương đương.

Dịch thầm là hình thức dịch nói một văn bản viết ngay khi đọc lướt qua, thường được sử dụng trong các tình huống cần dịch nhanh chóng và không chính thức.

Giả thuyết Sapir-Whorf cho rằng ngôn ngữ mà chúng ta sử dụng có thể tác động đến cách chúng ta suy nghĩ và cảm nhận về thế giới, điều này có ý nghĩa quan trọng trong dịch thuật vì nó gợi ý rằng sự khác biệt ngôn ngữ có thể dẫn đến sự khác biệt trong nhận thức.

Dịch thuật sáng tạo cho phép người dịch linh hoạt diễn giải và điều chỉnh văn bản gốc để đạt hiệu quả giao tiếp tối đa trong văn hóa đích, thường áp dụng trong lĩnh vực quảng cáo, tiếp thị, hoặc các văn bản mang tính thuyết phục cao, nơi hiệu quả truyền thông quan trọng hơn sự trung thành tuyệt đối về hình thức.

Ngữ cảnh, bao gồm ngữ cảnh ngôn ngữ và văn hóa, là yếu tố then chốt để hiểu chính xác ý nghĩa của văn bản gốc và đưa ra quyết định dịch thuật phù hợp. Ngữ cảnh giúp giải quyết sự mơ hồ, xác định sắc thái, và đảm bảo bản dịch phù hợp với tình huống giao tiếp.

Dịch ứng tác (phiên dịch) là dịch nói, diễn ra tức thì khi nghe ngôn ngữ nguồn, trong khi dịch viết (biên dịch) là dịch văn bản viết, có thời gian xử lý và chỉnh sửa.

Văn bản nguồn (ST) là văn bản gốc, ban đầu, được viết bằng ngôn ngữ nguồn và là đối tượng của quá trình dịch thuật sang ngôn ngữ đích.

Tương đương trong dịch thuật không phải là sự đồng nhất tuyệt đối mà là một khái niệm tương đối, có nhiều cấp độ khác nhau (ví dụ: tương đương hình thức, tương đương động), và phụ thuộc vào mục đích dịch, văn hóa, ngữ cảnh.

Trí nhớ dịch là cơ sở dữ liệu lưu trữ các cặp đoạn văn bản nguồn và bản dịch tương ứng đã được dịch trước đó, giúp người dịch tái sử dụng các đoạn dịch đã có, tăng tốc độ và tính nhất quán trong các dự án dịch thuật lớn.

Vấn đề dịch thuật xuất hiện khi các yếu tố ngôn ngữ, văn hóa, hoặc ngữ cảnh khác biệt giữa ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích tạo ra thách thức trong việc tìm ra bản dịch tương đương, chính xác và tự nhiên.

Tính trung thực trong dịch thuật đề cập đến mức độ mà bản dịch phản ánh một cách chính xác và đầy đủ ý nghĩa, thông tin, và mục đích giao tiếp của văn bản gốc, không làm sai lệch hoặc thêm bớt nội dung.

Nguyên tắc tối thiểu hóa mất mát thừa nhận rằng dịch thuật luôn liên quan đến một mức độ mất mát nhất định do sự khác biệt giữa các ngôn ngữ và văn hóa. Mục tiêu của người dịch là nhận diện những mất mát không thể tránh khỏi và cố gắng giảm thiểu tối đa những mất mát đó, đồng thời bù đắp bằng các phương tiện khác trong ngôn ngữ đích nếu có thể.