Đề 5 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Lý thuyết dịch

`Văn bản đích′ (target text - TT) là thuật ngữ chỉ sản phẩm cuối cùng của quá trình dịch, tức là bản dịch đã hoàn thành và sẵn sàng được sử dụng trong ngôn ngữ đích.

Dịch thuật ký hiệu (sign language interpreting) là một nhánh đặc thù của phiên dịch, tập trung vào việc chuyển đổi thông tin giữa ngôn ngữ ký hiệu (dùng cử chỉ, điệu bộ) và ngôn ngữ nói (hoặc ngôn ngữ viết), hoặc giữa các ngôn ngữ ký hiệu khác nhau.

Dịch liên văn bản tập trung vào việc xử lý và dịch các văn bản có mối liên hệ với các văn bản khác, như trích dẫn, tham khảo, hoặc phong cách vay mượn. Dịch giả cần nhận diện và tái tạo các mối liên kết này trong bản dịch.

Chất lượng bản dịch được đánh giá dựa trên nhiều tiêu chí, trong đó quan trọng nhất là tính chính xác (truyền tải đúng nghĩa), rõ ràng (dễ hiểu), tự nhiên (giống văn phong bản ngữ) và phù hợp với mục đích sử dụng (đáp ứng yêu cầu giao tiếp).

Dịch `phỏng theo′ (adaptation) là phương pháp dịch tự do nhất, thường áp dụng cho các loại hình như kịch, phim, quảng cáo, nơi mục tiêu là tạo ra tác động tương tự, đôi khi cần thay đổi đáng kể nội dung và hình thức để phù hợp với khán giả và văn hóa đích.

Tính tự nhiên của bản dịch thể hiện ở việc bản dịch đọc lên mượt mà, trôi chảy, tự nhiên như thể nó được viết trực tiếp bằng ngôn ngữ đích, không gượng gạo, không mang dấu vết của ngôn ngữ gốc.

`Văn bản nguồn′ (source text - ST) là thuật ngữ chỉ văn bản gốc, ban đầu, được viết bằng ngôn ngữ nguồn và là đối tượng của quá trình dịch thuật, cần được chuyển ngữ sang ngôn ngữ đích.

Vấn đề dịch thuật cốt lõi xuất phát từ những khác biệt tự nhiên giữa các ngôn ngữ và văn hóa. Cấu trúc ngữ pháp, từ vựng, thành ngữ, và các yếu tố văn hóa độc đáo tạo ra thách thức trong việc chuyển tải ý nghĩa một cách chính xác và tự nhiên.

Dịch `ghi chú thích′ (annotation) phù hợp khi dịch các văn bản chứa nhiều yếu tố văn hóa, lịch sử, hoặc ngôn ngữ khó chuyển ngữ trực tiếp. Chú thích giúp giải thích, làm rõ các khía cạnh này để độc giả hiểu sâu hơn.

Giai đoạn phân tích trong quy trình dịch tập trung vào việc đọc hiểu sâu sắc văn bản gốc, xác định ý nghĩa, mục đích, phong cách, và các yếu tố văn hóa liên quan, làm cơ sở cho các bước dịch tiếp theo.

Công cụ CAT không tự động dịch hoàn toàn, mà hỗ trợ dịch giả bằng cách cung cấp bộ nhớ dịch (TM), quản lý thuật ngữ, kiểm tra chất lượng, giúp tăng năng suất, đảm bảo tính nhất quán và giảm thiểu sai sót, nhưng vẫn cần sự can thiệp và kiểm soát của dịch giả.

Các loại tương đương dịch phổ biến bao gồm hình thức, động và ngữ nghĩa, tập trung vào mức độ tương ứng khác nhau giữa văn bản gốc và văn bản dịch. `Tương đương tuyệt đối′ không phải là một khái niệm được công nhận trong lý thuyết dịch.

Điểm khác biệt cơ bản nhất giữa dịch thuật và phiên dịch nằm ở phương tiện truyền đạt ngôn ngữ. Dịch thuật xử lý văn bản viết, chuyển đổi từ ngôn ngữ viết này sang ngôn ngữ viết khác, trong khi phiên dịch xử lý ngôn ngữ nói, chuyển đổi từ ngôn ngữ nói này sang ngôn ngữ nói khác (hoặc ngôn ngữ ký hiệu).

Dịch thuật định vị (localization) vượt ra ngoài dịch ngôn ngữ đơn thuần, bao gồm cả việc điều chỉnh sản phẩm (phần mềm, website, ứng dụng…) về mặt văn hóa, kỹ thuật và ngôn ngữ để phù hợp với thị trường và người dùng địa phương.

Năng lực dịch bao gồm kiến thức ngôn ngữ, kỹ năng sử dụng công cụ, và khả năng diễn đạt tốt. Tuy nhiên, việc ghi nhớ mọi từ vựng là không thực tế và không phải yếu tố quyết định năng lực dịch. Dịch giả cần khả năng tra cứu và vận dụng từ vựng hiệu quả.

Lý thuyết dịch tập trung vào việc khám phá, mô tả và hệ thống hóa các quy trình và nguyên tắc cơ bản chi phối hoạt động dịch thuật, nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dịch.

`Đơn vị dịch′ là khái niệm chỉ ra phạm vi ngôn ngữ mà dịch giả tập trung xử lý cùng một lúc để đảm bảo tính mạch lạc và tự nhiên của bản dịch, có thể là từ, cụm từ, mệnh đề hoặc câu.

Tương đương hiệu quả, còn gọi là tương đương phản ứng, nhấn mạnh việc bản dịch cần tạo ra tác động, cảm xúc, hoặc phản ứng tương tự ở độc giả mục tiêu so với tác động của văn bản gốc lên độc giả gốc.

`Tính hình thức′ trong dịch thuật đề cập đến các yếu tố bề mặt của ngôn ngữ, như cấu trúc ngữ pháp, lựa chọn từ vựng, cú pháp, và phong cách diễn đạt, đối lập với `nội dung′ hay `ý nghĩa′ sâu xa hơn.

Dịch giao tiếp tập trung vào việc tạo ra hiệu quả giao tiếp tương đương cho độc giả mục tiêu so với độc giả gốc, đôi khi cần điều chỉnh hình thức ngôn ngữ để phù hợp với văn hóa và ngữ cảnh đích.

Trong dịch thuật hiện đại, `trung thành′ không còn đơn thuần là sao chép hình thức, mà là trung thành với thông điệp cốt lõi, mục đích giao tiếp và tác động dự kiến của văn bản gốc, truyền tải chúng một cách hiệu quả trong ngôn ngữ và văn hóa đích.

Tương đương chức năng đòi hỏi bản dịch phải đạt được cùng mục đích và tác động đến độc giả mục tiêu tương tự như bản gốc đã làm với độc giả gốc, xét trong bối cảnh văn hóa và giao tiếp cụ thể.

Dịch `thuần hóa′ hướng tới việc giảm thiểu sự khác biệt văn hóa giữa bản gốc và bản dịch, làm cho bản dịch mượt mà, tự nhiên và dễ hiểu đối với độc giả mục tiêu, đôi khi chấp nhận lược bỏ hoặc thay đổi các yếu tố văn hóa gốc.

Chiến lược dịch `bồi đắp′ (addition) được sử dụng khi dịch giả cần thêm thông tin, giải thích hoặc liên kết để làm rõ nghĩa, ngữ cảnh hoặc yếu tố văn hóa ngầm hiểu trong văn bản gốc, giúp độc giả mục tiêu dễ dàng tiếp nhận và hiểu đúng thông điệp.

Dịch thoát ý, chú trọng truyền tải ý nghĩa tổng thể và hiệu quả giao tiếp, thường phù hợp với các văn bản văn chương, thơ ca, nơi yếu tố cảm xúc và thẩm mỹ quan trọng hơn tính chính xác tuyệt đối về hình thức.

Dịch thuật văn hóa không chỉ đơn thuần là dịch ngôn ngữ mà còn là chuyển tải các giá trị, phong tục, tập quán, và cách tư duy của một nền văn hóa sang một nền văn hóa khác, đảm bảo sự phù hợp và dễ hiểu trong ngữ cảnh văn hóa đích.

`Dịch máy′ (machine translation - MT) chỉ hệ thống dịch thuật tự động, sử dụng phần mềm máy tính để dịch văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác mà không cần sự can thiệp trực tiếp của con người trong quá trình dịch chính.

Giai đoạn `tái cấu trúc′ (restructuring) là giai đoạn trung tâm của quá trình dịch, nơi dịch giả chuyển đổi ý nghĩa đã hiểu từ văn bản gốc sang ngôn ngữ đích, tập trung vào việc lựa chọn từ ngữ, xây dựng cấu trúc câu, và đảm bảo bản dịch tự nhiên, mạch lạc về mặt ngôn ngữ.

Lý thuyết Skopos đặt mục đích (Skopos) của bản dịch lên hàng đầu. Bản dịch được đánh giá dựa trên việc nó có đạt được mục đích giao tiếp dự kiến trong ngữ cảnh văn hóa và tình huống cụ thể hay không.

Chiến lược `tái cấu trúc′ (restructuring) cần thiết khi cấu trúc ngữ pháp, cú pháp của ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích khác biệt. Dịch giả cần linh hoạt thay đổi cấu trúc câu, trật tự từ để bản dịch mạch lạc, tự nhiên theo chuẩn mực ngôn ngữ đích.