Đề 14 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Lý thuyết dịch

`Tertium comparationis′ là một điểm chung, một cơ sở so sánh khách quan được sử dụng để đánh giá mức độ tương đương giữa văn bản gốc và văn bản dịch, giúp xác định mức độ dịch chính xác và hiệu quả.

Các lý thuyết về tính trung thành truyền thống thường xem bản dịch là văn bản `thứ cấp′, có nhiệm vụ trung thành với `văn bản sơ cấp′ gốc, nhấn mạnh mối quan hệ phụ thuộc giữa hai văn bản.

`Cohesion′ (tính mạch lạc) và `coherence′ (tính liên kết) là hai yếu tố quan trọng đảm bảo tính thống nhất và dễ hiểu của văn bản dịch. Cohesion liên quan đến sự liên kết hình thức giữa các phần của văn bản, còn coherence liên quan đến sự liên kết ý nghĩa.

Idioms (thành ngữ, quán ngữ) là cụm từ có nghĩa bóng, không thể hiểu được bằng cách dịch nghĩa đen từng từ. Do đó, việc tìm kiếm tương đương idiom trong ngôn ngữ đích là một thách thức lớn trong dịch thuật.

Đơn vị dịch (unit of translation) không cố định, mà linh hoạt tùy thuộc vào ngữ cảnh và mục đích dịch. Nó có thể là từ, cụm từ, câu, đoạn văn, hoặc thậm chí toàn bộ văn bản, tùy vào cách người dịch tiếp cận.

Tính tương đương động, theo Nida, nhấn mạnh vào việc tạo ra tác động tương tự lên người đọc bản dịch như bản gốc lên người đọc gốc, ưu tiên hiệu quả giao tiếp hơn là sự tương ứng hình thức.

Sự khác biệt chính giữa phiên dịch viên (interpreter) và biên dịch viên (translator) nằm ở phương thức truyền đạt. Phiên dịch viên làm việc với lời nói (phiên dịch miệng), trong khi biên dịch viên làm việc với văn bản viết (biên dịch viết).

Các `universals′ (phổ quát dịch thuật) được cho là các đặc điểm chung xuất hiện trong tất cả các bản dịch, bất kể ngôn ngữ hay văn hóa. Thích ứng văn hóa (cultural adaptation) không phải là phổ quát vì nó phụ thuộc vào cặp ngôn ngữ và văn hóa cụ thể.

`Adaptation′ (cải biên) là phương pháp dịch mà người dịch được phép thay đổi đáng kể nội dung, hình thức hoặc văn hóa của văn bản gốc để làm cho nó phù hợp hơn với độc giả mục tiêu, thường áp dụng trong dịch phim, kịch, hoặc văn học thiếu nhi.

`Translationese′ (bản năng dịch) mô tả phong cách dịch thuật thiếu tự nhiên, thường mang dấu ấn cấu trúc và từ vựng của ngôn ngữ nguồn, khiến bản dịch nghe không tự nhiên trong ngôn ngữ đích.

Dịch thuật máy thần kinh (NMT) là công nghệ dịch thuật máy tiên tiến nhất hiện nay, sử dụng mạng nơ-ron sâu để học các mẫu dịch từ lượng lớn dữ liệu song ngữ, cho kết quả dịch tự nhiên và trôi chảy hơn so với các phương pháp trước.

Dịch thuật mô tả (Descriptive Translation Studies - DTS) là một nhánh nghiên cứu dịch thuật tập trung vào việc mô tả, phân tích và giải thích các bản dịch đã có và các hiện tượng dịch thuật trong thực tế, thay vì đưa ra các quy tắc dịch thuật mang tính quy phạm.

Mô hình dịch thuật của Newmark tập trung vào hai phương pháp chính: dịch ngữ nghĩa (semantic translation) và dịch giao tiếp (communicative translation). Yếu tố văn hóa dù quan trọng, không phải là thành phần cốt lõi trong mô hình phân loại phương pháp dịch của ông.

`Cultural turn′ (bước ngoặt văn hóa) trong nghiên cứu dịch thuật đánh dấu sự chuyển dịch trọng tâm từ việc chỉ tập trung vào ngôn ngữ và ngữ nghĩa sang việc xem xét vai trò quan trọng của văn hóa trong quá trình dịch và tiếp nhận bản dịch.

`False friends′ (từ giả đồng âm) là những từ trong hai ngôn ngữ khác nhau có hình thức viết hoặc phát âm tương tự, nhưng lại có nghĩa khác nhau, dễ gây nhầm lẫn cho người dịch.

Khái niệm tương đương trong dịch thuật rất đa dạng, bao gồm ngữ pháp, văn hóa, từ vựng, ngữ nghĩa, v.v. Tuy nhiên, `tương đương tuyệt đối′ là một khái niệm lý tưởng, hiếm khi đạt được trong thực tế dịch thuật do sự khác biệt ngôn ngữ và văn hóa.

`Readability′ (tính dễ đọc) trong dịch thuật là mức độ mà văn bản dịch dễ hiểu, trôi chảy và tự nhiên đối với độc giả mục tiêu, đảm bảo thông điệp được truyền tải một cách hiệu quả.

Dịch giao tiếp (communicative translation) đặt mục tiêu hàng đầu là tạo ra bản dịch tự nhiên, dễ đọc và dễ hiểu cho độc giả mục tiêu, giống như một văn bản gốc được viết trực tiếp trong ngôn ngữ đích.

Domestication (Việt hóa) là chiến lược dịch làm cho bản dịch trở nên quen thuộc và dễ tiếp nhận hơn đối với độc giả mục tiêu bằng cách điều chỉnh văn hóa và ngôn ngữ theo hướng văn hóa đích.

`Compensation′ (bù đắp) là kỹ thuật dịch được sử dụng khi một yếu tố ngôn ngữ hoặc văn hóa không thể dịch trực tiếp hoặc bị mất mát ở một vị trí nhất định. Người dịch sẽ bù đắp sự mất mát này bằng cách tái tạo hiệu ứng tương tự ở một vị trí khác trong văn bản dịch.

Lý thuyết dịch hậu thuộc địa (Postcolonial Translation Theory) tập trung vào việc phân tích dịch thuật trong bối cảnh lịch sử và chính trị thuộc địa, đặc biệt là mối quan hệ quyền lực bất đối xứng giữa ngôn ngữ của nước thực dân và ngôn ngữ của thuộc địa.

`Untranslatability′ (bất khả dịch) chỉ ra rằng có những khía cạnh ngôn ngữ, văn hóa hoặc ngữ cảnh đặc thù mà việc dịch sang ngôn ngữ khác một cách hoàn toàn tương đương là rất khó khăn hoặc thậm chí không thể.

Foreignization (Ngoại hóa) là chiến lược dịch cố gắng giữ lại các yếu tố văn hóa và ngôn ngữ của văn bản gốc, đưa người đọc đến gần hơn với văn hóa nguồn, làm nổi bật sự khác biệt thay vì đồng hóa.

`Localization′ (bản địa hóa) không chỉ đơn thuần là dịch ngôn ngữ mà còn bao gồm việc thích ứng toàn diện sản phẩm, ứng dụng, trang web hoặc nội dung với văn hóa, thị trường và mong đợi của người dùng mục tiêu, bao gồm cả yếu tố văn hóa, kỹ thuật và pháp lý.

Dịch giao tiếp (communicative translation), theo Newmark, ưu tiên truyền đạt thông điệp và hiệu quả giao tiếp đến người đọc đích, đôi khi cần diễn giải `ý` của văn bản gốc thay vì chỉ dịch từng `từ` một cách máy móc.

Đối với văn bản pháp luật, tính chính xác và rõ ràng về mặt nghĩa là tối quan trọng. Dịch nghĩa đen, hoặc dịch sát nghĩa, thường được ưu tiên để đảm bảo không có sự sai lệch về mặt pháp lý.

Lý thuyết Skopos đặt mục đích (skopos) của bản dịch lên hàng đầu. Bản dịch được thực hiện để đạt được một mục đích cụ thể trong tình huống giao tiếp cụ thể, quyết định phương pháp dịch.

Mất mát và bồi đắp trong dịch thuật đề cập đến việc một số khía cạnh văn hóa, ngữ nghĩa hoặc phong cách có thể bị mất đi hoặc được thêm vào trong quá trình dịch do sự khác biệt giữa các ngôn ngữ và văn hóa.

Lý thuyết Tương đương động (Dynamic Equivalence) của Eugene Nida đặt trọng tâm vào việc đạt được `tương đương về hiệu quả giao tiếp′, nghĩa là bản dịch phải tạo ra tác động tương tự lên người đọc đích như văn bản gốc lên người đọc gốc.

`Back-translation′ (dịch ngược) là quy trình dịch một bản dịch đã hoàn thành trở lại ngôn ngữ nguồn ban đầu. Mục đích chính là để kiểm tra tính chính xác và chất lượng của bản dịch bằng cách so sánh bản dịch ngược với văn bản gốc.