Đề 1 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Bệnh học truyền nhiễm

Vaccine sống giảm độc lực (live attenuated vaccines) chứa tác nhân gây bệnh đã được làm suy yếu, nhưng vẫn có khả năng nhân lên trong cơ thể người được tiêm chủng, tạo ra đáp ứng miễn dịch mạnh mẽ và kéo dài, thường chỉ cần ít liều tiêm (thường là 1-2 liều) để đạt hiệu quả bảo vệ. Tuy nhiên, do chứa tác nhân sống, vaccine này có thể gây bệnh ở người suy giảm miễn dịch.

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm do virus Dengue gây ra và lây truyền qua muỗi đốt, không phải bệnh lây truyền qua đường tình dục. Giang mai, lậu, và viêm gan B đều là các bệnh lây truyền qua đường tình dục.

PCR (Polymerase Chain Reaction) là một kỹ thuật sinh học phân tử rất nhạy, được sử dụng để nhân bản (khuếch đại) một đoạn DNA hoặc RNA cụ thể lên hàng triệu, thậm chí hàng tỷ lần. Trong chẩn đoán bệnh truyền nhiễm, PCR được dùng để phát hiện vật liệu di truyền của tác nhân gây bệnh (virus, vi khuẩn,...) trong mẫu bệnh phẩm, giúp xác định sự hiện diện của tác nhân gây bệnh ngay cả khi số lượng rất nhỏ.

Giai đoạn ủ bệnh (incubation period) là thời gian từ khi tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể đến khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên. Trong giai đoạn này, tác nhân gây bệnh đã bắt đầu nhân lên và có thể lây truyền cho người khác, mặc dù người bệnh chưa có triệu chứng rõ ràng, làm tăng nguy cơ lây lan âm thầm.

Bệnh tái nổi (re-emerging infectious disease) là bệnh truyền nhiễm đã từng giảm đáng kể về tỷ lệ mắc, nhưng gần đây lại có xu hướng gia tăng trở lại hoặc xuất hiện ở khu vực địa lý mới. Bệnh lao là một ví dụ điển hình về bệnh truyền nhiễm tái nổi, do tình trạng kháng thuốc kháng lao gia tăng và các yếu tố xã hội khác.

Penicillin là nhóm kháng sinh beta-lactam, có cơ chế tác dụng chính là ức chế quá trình tổng hợp vách tế bào peptidoglycan của vi khuẩn, dẫn đến vi khuẩn bị ly giải.

Phản ứng viêm là một cơ chế bảo vệ của cơ thể, nhằm khu trú tác nhân gây bệnh tại vị trí xâm nhập, ngăn chặn sự lan rộng của nhiễm trùng và kích hoạt các tế bào miễn dịch đến tiêu diệt tác nhân gây bệnh.

Nhiễm trùng cơ hội (opportunistic infections) là các bệnh nhiễm trùng do các tác nhân gây bệnh thường không gây bệnh hoặc chỉ gây bệnh nhẹ ở người có hệ miễn dịch bình thường, nhưng lại gây bệnh nặng ở người có hệ miễn dịch suy yếu (ví dụ: người nhiễm HIV/AIDS, người ghép tạng, người dùng thuốc ức chế miễn dịch).

Lây truyền trực tiếp xảy ra khi có tiếp xúc trực tiếp giữa người lành và nguồn bệnh (người hoặc động vật nhiễm bệnh). Lây truyền qua vector (như muỗi) là lây truyền gián tiếp, có sự tham gia của một vật trung gian.

Phản ứng quá mẫn type I (hay còn gọi là phản ứng dị ứng tức thì) được trung gian bởi kháng thể IgE. Khi cơ thể tiếp xúc với dị nguyên lần đầu, sản xuất IgE đặc hiệu. Lần tiếp xúc sau, IgE gắn trên bề mặt tế bào mast và basophil, kích hoạt giải phóng các chất trung gian hóa học gây ra các triệu chứng dị ứng.

Biện pháp phòng bệnh đặc hiệu là biện pháp tác động trực tiếp vào tác nhân gây bệnh hoặc cơ chế gây bệnh cụ thể của một bệnh. Tiêm vaccine phòng bệnh là biện pháp đặc hiệu nhất vì vaccine tạo ra miễn dịch chống lại một tác nhân gây bệnh cụ thể, giúp ngăn ngừa bệnh đó một cách hiệu quả. Các biện pháp khác như vệ sinh môi trường, vệ sinh cá nhân, nâng cao sức đề kháng là biện pháp không đặc hiệu, có tác dụng phòng ngừa nhiều bệnh khác nhau, nhưng không nhắm trực tiếp vào một tác nhân gây bệnh cụ thể.

Cúm là bệnh do virus cúm gây ra và lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp, qua các giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Các bệnh khác như uốn ván (lây qua vết thương), thương hàn (lây qua đường tiêu hóa), HIV/AIDS (lây qua đường máu, tình dục, mẹ sang con) có đường lây truyền khác.

Prion là các protein bị gấp cuộn sai, có khả năng gây bệnh thoái hóa thần kinh. Bệnh Creutzfeldt-Jakob (CJD) là một bệnh não hiếm gặp và gây tử vong ở người, được gây ra bởi prion. Các bệnh khác như lao (vi khuẩn), tả (vi khuẩn), sốt rét (ký sinh trùng) do các tác nhân khác gây ra.

Vaccine chứa các kháng nguyên (có thể là tác nhân gây bệnh đã chết hoặc suy yếu) kích thích hệ miễn dịch sản xuất kháng thể và tế bào nhớ miễn dịch. Khi cơ thể tiếp xúc với tác nhân gây bệnh thật sự trong tương lai, hệ miễn dịch đã có `sẵn sàng` để phản ứng nhanh chóng và hiệu quả hơn, ngăn ngừa hoặc giảm nhẹ bệnh.

Bảo vệ người cảm thụ là các biện pháp nhằm tăng cường khả năng chống lại bệnh tật của người có nguy cơ mắc bệnh. Tiêm vaccine phòng bệnh là biện pháp bảo vệ người cảm thụ trực tiếp và hiệu quả nhất, giúp tạo miễn dịch chủ động để ngăn ngừa bệnh tật. Các biện pháp khác như xử lý chất thải y tế, cách ly người bệnh, diệt côn trùng trung gian truyền bệnh thuộc về kiểm soát nguồn bệnh hoặc chặn đường lây truyền.

Tỷ lệ tấn công (attack rate) là một thước đo quan trọng trong dịch tễ học, thể hiện tỷ lệ phần trăm người có nguy cơ mắc bệnh (nhóm nguy cơ) mà thực sự mắc bệnh trong một vụ dịch cụ thể. Công thức tính tỷ lệ tấn công: (Số ca mắc bệnh mới / Tổng số người có nguy cơ) x 100%.

Sử dụng kháng sinh hợp lý là yếu tố quan trọng để hạn chế kháng kháng sinh. Nguyên tắc quan trọng nhất là sử dụng kháng sinh theo đơn của bác sĩ, đúng loại kháng sinh, đúng liều lượng và thời gian điều trị. Việc tự ý sử dụng kháng sinh, sử dụng không đủ liều, hoặc sử dụng không đúng bệnh có thể góp phần làm gia tăng tình trạng kháng kháng sinh.

Độc lực (virulence) là thuật ngữ dùng để chỉ mức độ gây bệnh của một tác nhân gây bệnh. Tác nhân gây bệnh có độc lực cao có khả năng gây bệnh nặng, biến chứng nghiêm trọng, hoặc tử vong cao hơn so với tác nhân có độc lực thấp.

Ổ chứa (reservoir) trong bệnh học truyền nhiễm là nơi tác nhân gây bệnh tồn tại, nhân lên và có thể lây truyền sang vật chủ mới. Ổ chứa có thể là người, động vật, hoặc môi trường (đất, nước...). Ví dụ, ổ chứa của virus dại là động vật có vú hoang dã và chó.

Vi khuẩn Gram âm có cấu trúc vách tế bào phức tạp hơn vi khuẩn Gram dương, bao gồm một lớp peptidoglycan mỏng và một màng ngoài tế bào (outer membrane) chứa lipopolysaccharide (LPS). Vi khuẩn Gram dương chỉ có một lớp peptidoglycan dày và không có màng ngoài.

Bệnh nấm Candida là bệnh do nấm Candida gây ra, thường gặp ở da, niêm mạc, hoặc nhiễm trùng huyết ở người suy giảm miễn dịch. Lao (vi khuẩn), cúm (virus), sốt rét (ký sinh trùng) do các tác nhân khác gây ra.

Nhuộm Gram là phương pháp nhuộm màu vi khuẩn quan trọng trong vi sinh vật học, giúp phân loại vi khuẩn thành hai nhóm chính: Gram dương (Gram-positive) và Gram âm (Gram-negative) dựa trên sự khác biệt về cấu trúc vách tế bào và khả năng giữ màu thuốc nhuộm.

Virus là tác nhân gây bệnh truyền nhiễm có kích thước nhỏ nhất (nhỏ hơn vi khuẩn rất nhiều) và bắt buộc phải ký sinh nội bào để nhân lên.

Bệnh truyền nhiễm mới nổi (emerging infectious disease) là bệnh truyền nhiễm mới xuất hiện trong quần thể người hoặc đã từng tồn tại nhưng gần đây có sự gia tăng nhanh chóng về tỷ lệ mắc hoặc phạm vi địa lý. HIV/AIDS là một ví dụ điển hình về bệnh truyền nhiễm mới nổi, được phát hiện và trở thành đại dịch toàn cầu từ cuối thế kỷ 20. Lao và sởi là bệnh tái nổi hoặc bệnh lưu hành, cúm mùa là bệnh lưu hành theo mùa.

ELISA (Enzyme-linked immunosorbent assay) là một xét nghiệm huyết thanh học phổ biến, thường dùng để phát hiện và định lượng kháng thể hoặc kháng nguyên trong mẫu bệnh phẩm. Trong chẩn đoán bệnh truyền nhiễm, ELISA thường được sử dụng để phát hiện kháng thể đặc hiệu của cơ thể đối với tác nhân gây bệnh.

Acyclovir là một thuốc kháng virus được sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiễm virus Herpes simplex và Varicella-zoster. Cơ chế tác động chính của acyclovir là ức chế enzyme DNA polymerase của virus, ngăn chặn quá trình nhân lên của virus.

Kiểm soát nguồn bệnh tập trung vào việc loại bỏ hoặc giảm thiểu nguồn lây nhiễm. Cách ly người bệnh là một biện pháp trực tiếp kiểm soát nguồn bệnh, ngăn chặn sự lây lan từ người bệnh sang người lành. Vệ sinh cá nhân và sử dụng khẩu trang thuộc về `chặn đường lây truyền`, còn tiêm vaccine thuộc về `bảo vệ người cảm thụ`.

Kháng kháng sinh (antimicrobial resistance - AMR) là hiện tượng vi sinh vật (thường là vi khuẩn) phát triển cơ chế kháng lại tác dụng của thuốc kháng sinh, khiến thuốc trở nên kém hiệu quả hoặc mất tác dụng trong điều trị nhiễm trùng. Hiện tượng này chủ yếu liên quan đến vi khuẩn, không phải virus hay nấm (kháng sinh không có tác dụng trên virus và nấm).

Bệnh sốt rét là bệnh do ký sinh trùng đơn bào Plasmodium gây ra và lây truyền qua muỗi Anopheles đốt. Giun đũa, sán dây là các loại giun sán (ký sinh trùng đa bào), bệnh ghẻ do cái ghẻ (ký sinh trùng động vật chân đốt) gây ra.

Mục tiêu chính của giám sát bệnh truyền nhiễm là thu thập, phân tích và diễn giải dữ liệu về bệnh tật để có thể đưa ra các quyết định và hành động y tế công cộng kịp thời và hiệu quả. Các mục tiêu bao gồm phát hiện sớm dịch bệnh, theo dõi diễn biến, đánh giá hiệu quả can thiệp, và lập kế hoạch phòng chống. Điều trị bệnh cho tất cả người mắc bệnh là mục tiêu của hệ thống y tế nói chung, không phải mục tiêu cụ thể của giám sát bệnh truyền nhiễm.