Đề 1 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Độc chất học

Nghiên cứu độc tính `in vitro′ (trong ống nghiệm) sử dụng tế bào, mô hoặc cơ quan cô lập, giúp giảm thiểu hoặc loại bỏ việc sử dụng động vật thí nghiệm, giảm chi phí và thời gian nghiên cứu. Tuy nhiên, nó có thể không mô phỏng đầy đủ sự phức tạp của cơ thể sống như `in vivo′.

Biomarker là các chỉ số sinh học đo lường được, cho biết sự phơi nhiễm với chất độc hoặc tác động sinh học của chất độc trong cơ thể. Chúng có thể là các chất trong dịch sinh học, thay đổi chức năng sinh lý, hoặc các dấu hiệu bệnh lý khác.

Độc chất học nghề nghiệp tập trung vào việc nghiên cứu và ngăn ngừa các tác động có hại đến sức khỏe của người lao động do phơi nhiễm với các chất độc hại tại nơi làm việc. Các mối quan tâm bao gồm nhận diện, đánh giá và kiểm soát rủi ro độc hại trong môi trường làm việc.

Phân loại độc tính dựa trên thời gian tác động thường chia thành: độc tính cấp tính (tác động nhanh, trong vòng 24 giờ), bán cấp (vài ngày đến vài tuần), bán mãn tính (1-3 tháng), và mãn tính (trên 3 tháng hoặc suốt đời). Sự phân loại này giúp đánh giá tác động theo thời gian phơi nhiễm.

Màu sắc của chất độc không có mối liên hệ trực tiếp hoặc ảnh hưởng đến độc tính của nó. Các yếu tố quan trọng khác bao gồm liều lượng, đường phơi nhiễm, đặc tính di truyền, tuổi tác, giới tính, và tình trạng sức khỏe của đối tượng phơi nhiễm.

Ngộ độc asen mãn tính liên quan chặt chẽ đến tăng nguy cơ ung thư, đặc biệt là ung thư da, phổi, bàng quang và gan. Tiếp xúc lâu dài với asen có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, nhưng ung thư là một trong những hậu quả đáng lo ngại nhất.

Phản ứng Pha I chủ yếu là các phản ứng chức năng hóa, thêm hoặc bộc lộ các nhóm chức năng (-OH, -NH2, -SH, -COOH) thông qua oxy hóa, khử, hoặc thủy phân, làm thay đổi tính chất hóa học của chất độc để chuẩn bị cho Pha II.

NOAEL là viết tắt của `No Observed Adverse Effect Level′, chỉ liều lượng cao nhất của một chất mà không gây ra bất kỳ tác dụng phụ có hại nào có thể quan sát được trong các nghiên cứu độc tính. Nó là một chỉ số quan trọng trong đánh giá rủi ro độc chất.

Tế bào gan (hepatocytes) là tế bào chủ yếu của gan và chịu trách nhiệm chính cho các chức năng chuyển hóa và giải độc. Chúng chứa nhiều enzyme tham gia vào các phản ứng Pha I và Pha II để chuyển hóa thuốc và chất độc thành dạng dễ thải trừ hơn.

Tiêm tĩnh mạch (IV) đưa chất độc trực tiếp vào máu, bỏ qua các quá trình hấp thụ khác như qua da, đường tiêu hóa hoặc hô hấp. Do đó, đây là đường phơi nhiễm nhanh nhất và hiệu quả nhất để chất độc tác động đến cơ thể.

Hội chứng `Mad Hatter′ là một thuật ngữ lịch sử, liên quan đến những người thợ làm mũ thế kỷ 18-19 thường bị ngộ độc thủy ngân do sử dụng thủy ngân trong quá trình sản xuất mũ. Các triệu chứng bao gồm run, rối loạn tâm thần và hành vi.

Gan và thận là hai cơ quan chính tham gia vào quá trình giải độc. Gan chuyển hóa chất độc thành dạng ít độc hơn và dễ bài tiết hơn, trong khi thận lọc chất độc và chất thải ra khỏi máu để thải qua nước tiểu.

Carbon monoxide (CO) có ái lực với hemoglobin cao hơn oxy khoảng 200-300 lần. Khi CO liên kết với hemoglobin, nó tạo thành carboxyhemoglobin, làm giảm đáng kể khả năng hemoglobin vận chuyển oxy đến các mô, gây thiếu oxy tế bào.

Tích lũy sinh học là quá trình nồng độ chất độc tăng lên trong cơ thể sinh vật theo thời gian, do tốc độ hấp thụ chất độc nhanh hơn tốc độ chuyển hóa và thải trừ. Điều này có thể dẫn đến nồng độ chất độc cao trong cơ thể sinh vật, gây hại cho sức khỏe.

Nghiên cứu độc tính mãn tính được thiết kế để đánh giá tác động của việc phơi nhiễm chất độc kéo dài trong thời gian dài, thường là suốt đời hoặc phần lớn cuộc đời của động vật thử nghiệm (ví dụ: 2 năm ở chuột), để phát hiện các tác dụng mãn tính như ung thư, bệnh thoái hóa.

Độc tính cấp tính đề cập đến các tác dụng độc hại xảy ra trong một thời gian ngắn sau khi tiếp xúc với một liều duy nhất hoặc nhiều liều chất độc trong vòng 24 giờ. Các triệu chứng thường xuất hiện nhanh chóng và rõ rệt.

Tác dụng hiệp đồng xảy ra khi tác dụng kết hợp của hai hoặc nhiều chất độc lớn hơn tổng tác dụng của từng chất độc khi tiếp xúc riêng lẻ. Ví dụ, 1+1 > 2. Điều này có nghĩa là sự tương tác giữa các chất làm tăng cường độc tính.

LD50, liều gây chết trung bình, được định nghĩa là liều lượng chất độc gây chết 50% quần thể thử nghiệm, thường được chuẩn hóa theo trọng lượng cơ thể, do đó đơn vị mg∕kg thể trọng là phù hợp nhất.

Chất đối kháng cạnh tranh cạnh tranh với chất độc để liên kết với cùng một thụ thể. Khi chất đối kháng chiếm giữ thụ thể, nó ngăn chặn chất độc gắn vào và do đó giảm hoặc ngăn chặn tác dụng của chất độc.

Chất giải độc cho ngộ độc kim loại nặng thường là các chất tạo phức (chelating agents). Chúng liên kết với kim loại nặng trong cơ thể, tạo thành các phức hợp ổn định, ít độc hơn và dễ dàng được thải trừ qua nước tiểu hoặc phân, giúp giảm nồng độ kim loại nặng trong cơ thể.

Chất gây đột biến gen (mutagen) là các tác nhân vật lý, hóa học hoặc sinh học có thể gây ra đột biến trong DNA. Đột biến gen có thể dẫn đến nhiều hậu quả, bao gồm ung thư và các bệnh di truyền.

Hệ số an toàn (margin of safety) thường được tính bằng tỉ lệ giữa NOAEL (No Observed Adverse Effect Level) và liều phơi nhiễm ước tính hoặc thực tế ở người. Hệ số này đánh giá mức độ an toàn: hệ số càng lớn, mức độ an toàn càng cao, vì liều gây hại cao hơn nhiều so với liều phơi nhiễm.

Sinh khả dụng mô tả mức độ và tốc độ một chất có hoạt tính (hoặc chất chuyển hóa có hoạt tính) được hấp thu từ một dạng bào chế và có mặt tại vị trí tác dụng. Trong độc chất học, nó ám chỉ lượng chất độc thực sự có thể gây ra tác động sau khi xâm nhập cơ thể.

Thuốc trừ sâu organophosphate là chất ức chế acetylcholinesterase mạnh. Enzyme này có vai trò phân hủy acetylcholine tại synapse thần kinh; ức chế enzyme dẫn đến tích tụ acetylcholine, gây ra các triệu chứng ngộ độc thần kinh.

Nhận dạng mối nguy là bước đầu tiên trong đánh giá rủi ro, tập trung vào việc xác định chất có khả năng gây hại và loại tác hại mà nó có thể gây ra. Các bước tiếp theo sẽ định lượng mức độ rủi ro và khả năng phơi nhiễm.

Benzene là một chất gây ung thư nhóm 1, đặc biệt liên quan đến ung thư máu (leukemia). Các tác động khác như kích ứng hay ức chế thần kinh thường là cấp tính và có thể hồi phục, nhưng nguy cơ ung thư máu là mãn tính và đe dọa tính mạng.

Cửa sổ điều trị (hoặc chỉ số điều trị) là khoảng liều lượng hoặc nồng độ của một loại thuốc hoặc chất độc mà trong đó thuốc có hiệu quả điều trị mà không gây ra tác dụng độc hại nghiêm trọng. Nó được xác định bởi khoảng cách giữa liều hiệu quả và liều độc.

Bệnh Minamata là một hội chứng thần kinh do ngộ độc thủy ngân, đặc biệt là methylmercury. Vụ ô nhiễm tại vịnh Minamata, Nhật Bản, do thải thủy ngân từ nhà máy hóa chất vào môi trường đã gây ra bệnh này.

Chất gây quái thai (teratogen) là các chất có thể gây ra các bất thường về cấu trúc hoặc chức năng cho thai nhi khi người mẹ tiếp xúc trong thời kỳ mang thai. Các chất này gây ảnh hưởng đến sự phát triển của phôi thai.

Cyanide là chất độc tế bào mạnh, cơ chế chính là ức chế enzyme cytochrome c oxidase, enzyme quan trọng trong chuỗi hô hấp tế bào ở ty thể. Sự ức chế này ngăn chặn tế bào sử dụng oxy để sản xuất ATP, dẫn đến thiếu năng lượng và chết tế bào.