Đề 1 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược lý

Đường tiêm bắp (Intramuscular - IM) cho phép thuốc hấp thu trực tiếp vào máu thông qua hệ thống mạch máu trong cơ, bỏ qua quá trình hấp thu ở đường tiêu hóa. Các đường dùng khác như đường uống, trực tràng và dưới lưỡi vẫn có thể trải qua quá trình hấp thu tại niêm mạc hoặc đường tiêu hóa trước khi vào máu.

Dung nạp thuốc (drug tolerance) là hiện tượng giảm đáp ứng của cơ thể với thuốc sau khi dùng lặp lại. Để đạt được hiệu quả tương tự như ban đầu, cần phải tăng liều lượng thuốc. Dung nạp có thể phát triển do nhiều cơ chế khác nhau, bao gồm thay đổi số lượng thụ thể, giảm độ nhạy của thụ thể, hoặc tăng chuyển hóa thuốc.

Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như Aspirin, Ibuprofen, Naproxen ức chế enzyme cyclooxygenase (COX). COX có hai dạng chính là COX-1 và COX-2. Việc ức chế COX làm giảm sản xuất prostaglandin và thromboxane, các chất trung gian gây viêm, đau và sốt.

Thuốc lợi tiểu thiazide tác động chủ yếu ở ống lượn xa của nephron. Chúng ức chế kênh đồng vận Na+-Cl- ở ống lượn xa, làm giảm tái hấp thu natri và clo, dẫn đến tăng thải muối và nước, từ đó làm giảm thể tích máu và hạ huyết áp.

Thời gian bán thải của thuốc (half-life) là một thông số dược động học liên quan đến quá trình thải trừ thuốc, không trực tiếp ảnh hưởng đến sự phân bố thuốc. Các yếu tố như lưu lượng máu, độ hòa tan lipid và liên kết protein huyết tương đều ảnh hưởng đến khả năng thuốc di chuyển từ máu vào các mô và cơ quan khác nhau.

Receptor dự trữ (spare receptors) là khái niệm chỉ rằng trong một số hệ thống sinh học, đáp ứng dược lý tối đa có thể đạt được khi chỉ một phần nhỏ của tổng số thụ thể bị chiếm giữ bởi thuốc. Điều này có nghĩa là có một số lượng thụ thể `dự trữ` không cần thiết để tạo ra đáp ứng tối đa.

Thận đóng vai trò chính trong quá trình thải trừ nhiều loại thuốc và chất chuyển hóa của chúng ra khỏi cơ thể qua nước tiểu. Suy giảm chức năng thận làm giảm khả năng thải trừ thuốc, dẫn đến tích lũy thuốc trong cơ thể, tăng nguy cơ tác dụng phụ và độc tính. Do đó, cần điều chỉnh liều lượng thuốc ở bệnh nhân suy thận.

Thuốc chống trầm cảm SSRIs (ví dụ: Fluoxetine, Sertraline) hoạt động bằng cách ức chế chọn lọc quá trình tái hấp thu serotonin (5-HT) từ khe synap trở lại tế bào thần kinh tiền synap. Điều này làm tăng nồng độ serotonin trong khe synap, tăng cường dẫn truyền thần kinh serotonergic, giúp cải thiện triệu chứng trầm cảm.

Phản ứng pha I trong chuyển hóa thuốc thường là các phản ứng chức năng hóa, bao gồm oxy hóa, khử, và thủy phân. Mục đích là để làm thuốc trở nên phân cực hơn, chuẩn bị cho phản ứng pha II (liên hợp) hoặc để thải trừ trực tiếp.

Enzyme CYP450 là một họ enzyme chính tham gia vào quá trình chuyển hóa thuốc, đặc biệt là ở gan. Chúng thực hiện các phản ứng pha I và pha II để biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa dễ tan trong nước hơn để dễ dàng thải trừ khỏi cơ thể.

Thuốc đối kháng cạnh tranh gắn vào thụ thể ở cùng vị trí với thuốc chủ vận, nhưng không kích hoạt thụ thể. Tác dụng của chúng có thể bị đảo ngược bằng cách tăng nồng độ thuốc chủ vận, cạnh tranh lại thuốc đối kháng để gắn vào thụ thể.

Thuốc kháng histamine thế hệ thứ nhất (ví dụ: Chlorpheniramine, Diphenhydramine) có thể xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương và gây ra tác dụng phụ như buồn ngủ, khô miệng, mờ mắt và táo bón do tác dụng kháng cholinergic của chúng.

Sinh khả dụng (Bioavailability) là tỷ lệ phần trăm của liều thuốc dùng vào cơ thể đến được tuần hoàn chung ở dạng còn hoạt tính và tốc độ hấp thu của thuốc. Nó phản ánh mức độ và tốc độ thuốc có sẵn để phát huy tác dụng dược lý.

Warfarin là một thuốc chống đông máu đường uống, hoạt động bằng cách ức chế enzyme vitamin K reductase. Enzyme này cần thiết để tái tạo vitamin K ở dạng hoạt động. Vitamin K là yếu tố cần thiết cho quá trình tổng hợp các yếu tố đông máu II, VII, IX, X tại gan. Do đó, Warfarin làm giảm sản xuất các yếu tố đông máu này, làm chậm quá trình đông máu.

Thuốc có `cửa sổ điều trị hẹp` (narrow therapeutic window) là những thuốc mà khoảng cách giữa liều có hiệu quả điều trị và liều gây độc tính rất nhỏ. Điều này có nghĩa là cần phải theo dõi chặt chẽ liều lượng để đảm bảo hiệu quả và tránh tác dụng độc hại.

Acetylcysteine (NAC) là thuốc giải độc đặc hiệu cho ngộ độc paracetamol (acetaminophen). NAC hoạt động bằng cách tăng cường tổng hợp glutathione, chất này giúp khử độc chất chuyển hóa độc hại NAPQI của paracetamol, ngăn chặn tổn thương gan.

Dược động học (Pharmacokinetics) nghiên cứu quá trình thuốc di chuyển trong cơ thể, bao gồm hấp thu, phân bố, chuyển hóa và thải trừ (ADME). Dược lực học (Pharmacodynamics) nghiên cứu tác dụng của thuốc lên cơ thể.

Acyclovir là một thuốc kháng virus được sử dụng để điều trị nhiễm virus Herpes simplex và Varicella-zoster. Nó hoạt động bằng cách ức chế enzyme DNA polymerase của virus. Acyclovir được phosphoryl hóa thành dạng hoạt tính trong tế bào nhiễm virus và sau đó cạnh tranh với dGTP (deoxyguanosine triphosphate) để gắn vào DNA polymerase của virus, gây kết thúc chuỗi DNA và ngăn chặn sự sao chép DNA virus.

Tiền thuốc (Prodrug) là dạng thuốc không hoạt tính hoặc ít hoạt tính khi dùng, nhưng sau khi vào cơ thể sẽ được chuyển hóa (thường là ở gan) thành dạng có hoạt tính dược lý. Mục đích của việc sử dụng tiền thuốc là để cải thiện hấp thu, phân bố, hoặc giảm độc tính của thuốc.

Thời gian bán thải (half-life, t½) của thuốc là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Đây là một thông số dược động học quan trọng, giúp xác định khoảng cách giữa các liều dùng và thời gian thuốc còn tác dụng trong cơ thể.

Thử nghiệm lâm sàng pha III là giai đoạn quan trọng để đánh giá hiệu quả và độ an toàn của thuốc trên một số lượng lớn bệnh nhân mắc bệnh mục tiêu. Mục tiêu là xác nhận hiệu quả điều trị, xác định các tác dụng phụ phổ biến và so sánh thuốc mới với các phương pháp điều trị hiện có trước khi được cấp phép lưu hành rộng rãi.

Sử dụng corticosteroid kéo dài có thể ức chế trục hạ đồi-tuyến yên-thượng thận (HPA axis), dẫn đến suy thượng thận thứ phát. Khi ngừng thuốc đột ngột sau khi dùng kéo dài, cơ thể có thể không sản xuất đủ cortisol nội sinh, gây ra các triệu chứng của suy thượng thận.

Insulin tác động lên thụ thể insulin tyrosine kinase trên bề mặt tế bào. Khi insulin gắn vào thụ thể này, nó kích hoạt chuỗi phản ứng tín hiệu nội bào, dẫn đến việc di chuyển các kênh vận chuyển glucose GLUT4 lên màng tế bào, từ đó tăng cường hấp thu glucose từ máu vào tế bào, đặc biệt là ở cơ và mô mỡ.

Thuốc chẹn beta (beta-blockers) như Propranolol, Metoprolol, Atenolol hoạt động bằng cách chẹn thụ thể beta-adrenergic (β1 và β2). Chẹn thụ thể β1 ở tim làm giảm nhịp tim, sức co bóp cơ tim và tốc độ dẫn truyền xung động, từ đó giảm nhu cầu oxy của cơ tim và hạ huyết áp.

Thuốc ức chế bơm proton (PPIs) như Omeprazole, Esomeprazole ức chế không обратимо (irreversibly) bơm H+/K+-ATPase (bơm proton) ở tế bào thành dạ dày. Bơm này chịu trách nhiệm bơm ion H+ vào lòng dạ dày, tạo ra acid HCl. Việc ức chế bơm proton làm giảm đáng kể sản xuất acid dạ dày.

Đường trực tràng (Rectal) là một lựa chọn thích hợp cho bệnh nhân hôn mê, không thể nuốt hoặc đang nôn mửa, vì thuốc có thể được hấp thu qua niêm mạc trực tràng và đi vào tuần hoàn chung mà không cần sự hợp tác của bệnh nhân. Đường tiêm cũng là một lựa chọn nhưng đường trực tràng thường ít xâm lấn hơn trong một số trường hợp.

Hằng số tốc độ thải trừ (Ke) biểu thị tỷ lệ phần trăm thuốc bị loại bỏ khỏi cơ thể trong một đơn vị thời gian nhất định. Ke càng lớn, thuốc được thải trừ càng nhanh và thời gian bán thải càng ngắn.

Tương tác thuốc hiệp đồng (Synergism) xảy ra khi hiệu quả phối hợp của hai hoặc nhiều thuốc lớn hơn tổng hiệu quả của từng thuốc khi sử dụng riêng lẻ. Điều này có thể mang lại lợi ích trong điều trị, nhưng cũng cần thận trọng vì có thể làm tăng nguy cơ tác dụng phụ.

Thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors) hoạt động bằng cách ức chế enzyme chuyển angiotensin (ACE), enzyme này chịu trách nhiệm chuyển angiotensin I thành angiotensin II. Angiotensin II là một chất gây co mạch mạnh và kích thích giải phóng aldosterone. Việc ức chế sản xuất angiotensin II giúp giãn mạch máu và giảm huyết áp.

Thuốc kháng sinh nhóm Beta-lactam (Penicillin, Cephalosporin, Carbapenem, Monobactam) chủ yếu có hiệu quả với vi khuẩn Gram dương và một số vi khuẩn Gram âm. Phổ kháng khuẩn của từng loại thuốc trong nhóm này khác nhau, nhưng không phải tất cả đều có phổ kháng khuẩn rộng bao gồm cả vi khuẩn Gram âm và Gram dương. Một số thế hệ Cephalosporin sau này có phổ kháng khuẩn rộng hơn, nhưng phát biểu `phổ kháng khuẩn rộng` chung chung cho cả nhóm là không chính xác.