Đề 11 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược động học

Hiểu dược động học cho phép bác sĩ điều chỉnh liều lượng, tần suất dùng thuốc và đường dùng phù hợp với từng bệnh nhân để đạt được nồng độ thuốc điều trị hiệu quả, duy trì hiệu quả và giảm thiểu nguy cơ tác dụng phụ hoặc không hiệu quả do nồng độ thuốc quá thấp hoặc quá cao.

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có các hệ thống cơ quan chưa phát triển hoàn thiện, đặc biệt là chức năng gan (enzyme chuyển hóa) và thận (đào thải), cũng như sự khác biệt về thành phần cơ thể và pH dạ dày. Điều này dẫn đến sự khác biệt đáng kể về dược động học so với người lớn, đòi hỏi phải điều chỉnh liều lượng thuốc phù hợp.

Tương tác dược động học là sự thay đổi về nồng độ thuốc trong cơ thể do ảnh hưởng của một thuốc khác lên quá trình ADME (hấp thu, phân phối, chuyển hóa, thải trừ) của thuốc đó.

Vd là một thông số dược động học biểu thị mức độ phân bố của thuốc. Vd cao cho thấy thuốc phân bố rộng rãi ra ngoài huyết tương và vào các mô, trong khi Vd thấp cho thấy thuốc chủ yếu giới hạn trong huyết tương.

Thời gian bán thải (t½) là một thông số quan trọng, biểu thị thời gian để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Nó quyết định tần suất dùng thuốc để duy trì nồng độ điều trị.

TDM thường được sử dụng cho các thuốc có khoảng trị liệu hẹp (chênh lệch nhỏ giữa liều hiệu quả và liều độc), có sự khác biệt lớn về dược động học giữa các bệnh nhân, hoặc khi có nguy cơ tương tác thuốc, để đảm bảo nồng độ thuốc trong khoảng điều trị mong muốn và tránh độc tính.

Hệ thống enzyme Cytochrome P450 (CYP450) là nhóm enzyme chính chịu trách nhiệm cho các phản ứng chuyển hóa thuốc giai đoạn 1, bao gồm oxy hóa, khử và thủy phân.

Clearance (CL) là một thông số dược động học đo lường hiệu quả loại bỏ thuốc khỏi cơ thể. Nó được định nghĩa là thể tích huyết tương được làm sạch thuốc hoàn toàn trong một đơn vị thời gian (ví dụ, mL/phút, L/giờ).

Chuyển hóa giai đoạn 1 (phản ứng chức năng hóa) thường thêm hoặc bộc lộ một nhóm chức năng (như -OH, -NH2) trên phân tử thuốc. Giai đoạn 2 (phản ứng liên hợp) gắn một phân tử nội sinh (như glucuronic acid, sulfate) vào thuốc hoặc chất chuyển hóa giai đoạn 1, thường làm tăng tính phân cực và dễ đào thải hơn.

Thuốc tiêm tĩnh mạch được đưa trực tiếp vào máu, do đó bỏ qua giai đoạn hấp thu và đạt nồng độ tối đa trong huyết tương nhanh nhất so với các đường dùng khác.

Khi tốc độ hấp thu thuốc cân bằng với tốc độ thải trừ, lượng thuốc vào và ra khỏi cơ thể bằng nhau, dẫn đến nồng độ thuốc trong huyết tương duy trì ở mức tương đối ổn định, gọi là trạng thái ổn định (steady state).

Vd tăng lên khi thuốc có xu hướng phân bố rộng rãi vào các mô thay vì chỉ ở lại trong huyết tương. Khả năng gắn kết với mô cao sẽ `kéo` thuốc ra khỏi huyết tương, làm tăng Vd.

Thuốc tiền chất là dạng thuốc ban đầu không hoặc ít có hoạt tính dược lý. Sau khi vào cơ thể, chúng được chuyển hóa (thường là ở gan) thành dạng chất chuyển hóa có hoạt tính dược lý, phát huy tác dụng điều trị.

Dược động học tuyến tính (phụ thuộc bậc nhất) xảy ra khi các quá trình ADME không bão hòa, và các thông số dược động học (như CL, Vd, t½) không đổi khi thay đổi liều. Trong dược động học phi tuyến tính (phụ thuộc bậc không hoặc hỗn hợp), các quá trình ADME có thể bão hòa, và các thông số dược động học thay đổi theo liều.

Hấp thu là quá trình thuốc di chuyển từ vị trí dùng thuốc vào máu. Các lựa chọn khác mô tả các giai đoạn khác của dược động học (chuyển hóa, bài tiết, phân phối).

Chất ức chế enzyme CYP450 làm chậm hoặc ngăn chặn hoạt động của enzyme này. Nếu một thuốc khác được chuyển hóa bởi enzyme bị ức chế, sự chuyển hóa của thuốc đó sẽ giảm, dẫn đến tăng nồng độ thuốc trong cơ thể và có thể gây độc tính.

Tuổi tác, giới tính, và chức năng gan thận là các yếu tố sinh lý của bệnh nhân có thể ảnh hưởng đến dược động học (ADME). Dạng bào chế là yếu tố thuộc về thuốc, không phải yếu tố sinh lý của bệnh nhân.

Thiết kế thuốc dựa trên dược động học và dược lực học (PK/PD) nhằm mục tiêu tạo ra các thuốc có đặc tính ADME tối ưu, giúp thuốc đạt nồng độ và thời gian tác dụng mong muốn tại vị trí tác động, từ đó tối đa hóa hiệu quả điều trị và giảm thiểu tác dụng không mong muốn.

Suy giảm chức năng thận làm giảm khả năng đào thải thuốc qua thận, dẫn đến thuốc tích lũy trong cơ thể và kéo dài thời gian bán thải.

Sự hấp thu thuốc qua đường uống chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố như độ hòa tan của thuốc, pH dạ dày (ảnh hưởng ion hóa), thời gian thuốc lưu lại ở dạ dày và ruột (thời gian làm rỗng dạ dày), và diện tích bề mặt hấp thu ở ruột.

Nếu hai thuốc cùng cạnh tranh vị trí liên kết protein, thuốc có ái lực liên kết mạnh hơn có thể đẩy thuốc có ái lực yếu hơn ra khỏi protein. Điều này làm tăng nồng độ thuốc tự do của thuốc bị đẩy, dẫn đến tăng tác dụng dược lý (có thể là tác dụng điều trị hoặc tác dụng độc).

Thận và quá trình bài tiết qua nước tiểu là con đường đào thải thuốc chính cho phần lớn các loại thuốc và chất chuyển hóa của chúng ra khỏi cơ thể.

Chuyển hóa bước một là hiện tượng thuốc bị chuyển hóa trước khi vào tuần hoàn chung khi dùng đường uống. Quá trình này chủ yếu diễn ra ở gan và thành ruột, làm giảm sinh khả dụng của thuốc.

Chỉ phần thuốc tự do (không liên kết protein) mới có khả năng tác động dược lý, phân phối đến mô đích và bị chuyển hóa, đào thải. Liên kết protein huyết tương đóng vai trò như một `kho chứa`, làm giảm nồng độ thuốc tự do ban đầu nhưng có thể kéo dài thời gian tác dụng của thuốc.

Độ thanh thải toàn thân (CL_sys) là tổng độ thanh thải thuốc từ tất cả các cơ quan tham gia vào quá trình loại bỏ thuốc ra khỏi cơ thể, bao gồm gan, thận, phổi, và các cơ quan khác nếu có vai trò đáng kể.

Dược động học quần thể tập trung vào việc xác định và giải thích các nguồn biến thiên dược động học giữa các cá nhân trong quần thể bệnh nhân, nhằm tối ưu hóa phác đồ điều trị cho từng nhóm bệnh nhân cụ thể.

Mô hình dược động học khoang đơn giản hóa cơ thể thành một hoặc nhiều `khoang` giả định (không nhất thiết tương ứng với các cơ quan giải phẫu cụ thể). Mỗi khoang được coi là đồng nhất về dược động học, và thuốc được giả định phân bố và thải trừ đồng đều trong mỗi khoang theo các quy luật toán học, giúp mô tả và dự đoán nồng độ thuốc theo thời gian.

Đối với thuốc có hệ số chiết xuất gan cao, gan loại bỏ thuốc rất hiệu quả. Do đó, lưu lượng máu tới gan trở thành yếu tố giới hạn tốc độ chuyển hóa, vì gan có thể chuyển hóa gần như toàn bộ lượng thuốc đi qua nó.

Thuốc tiêm tĩnh mạch được đưa trực tiếp vào tuần hoàn máu, do đó sinh khả dụng là 100%, nghĩa là toàn bộ lượng thuốc đều có mặt ở dạng hoạt tính trong tuần hoàn chung.

Enzyme glucuronosyltransferase (UGT) là enzyme chính xúc tác phản ứng liên hợp glucuronide, một phản ứng quan trọng trong chuyển hóa thuốc giai đoạn 2, gắn acid glucuronic vào thuốc hoặc chất chuyển hóa.