Đề 11 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Huyết học – truyền máu

Tan máu nội mạch cấp do không tương hợp ABO là phản ứng truyền máu nguy hiểm nhất, gây tan vỡ hồng cầu ồ ạt, dẫn đến suy thận cấp, rối loạn đông máu và có thể tử vong nhanh chóng.

Bước xử trí đầu tiên và quan trọng nhất khi nghi ngờ phản ứng truyền máu là NGỪNG NGAY LẬP TỨC việc truyền máu. Sau đó, các bước khác như báo cáo, duy trì đường truyền, kiểm tra lại thông tin sẽ được thực hiện tiếp theo.

Truyền máu đã rửa (washed red blood cells) giúp loại bỏ hầu hết huyết tương và protein huyết tương, là nguyên nhân chính gây phản ứng dị ứng ở một số bệnh nhân. Rửa hồng cầu giúp giảm đáng kể nguy cơ phản ứng dị ứng khi truyền máu lại.

Khối hồng cầu được bảo quản tốt nhất ở nhiệt độ 2-6°C trong tủ lạnh chuyên dụng, và có thể lưu trữ tối đa 42 ngày nếu sử dụng dung dịch bảo quản phù hợp (ví dụ CPDA-1, SAGM).

Xét nghiệm định danh kháng thể bất thường (antibody identification) được thực hiện khi xét nghiệm sàng lọc kháng thể bất thường (antibody screening) cho kết quả dương tính. Mục đích là xác định chính xác loại kháng thể bất thường nào đang có mặt trong huyết thanh bệnh nhân, để lựa chọn đơn vị máu truyền phù hợp và an toàn.

Bệnh nhân Thalassemia thể nặng cần truyền máu thường xuyên để duy trì hồng cầu. Mỗi đơn vị máu chứa một lượng sắt đáng kể, truyền máu kéo dài dẫn đến tích lũy sắt quá mức trong cơ thể, gây ra hội chứng quá tải sắt, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan.

Trong truyền máu hiện đại, máu toàn phần thường được phân tách thành các thành phần (hồng cầu, huyết tương, tiểu cầu) để sử dụng hiệu quả và chuyên biệt hơn cho từng bệnh nhân. Truyền máu toàn phần ít phổ biến trừ một số tình huống đặc biệt như mất máu cấp nặng.

Kháng nguyên D trong hệ Rh có tính sinh miễn dịch mạnh nhất. Người Rh âm tính (không có kháng nguyên D) khi tiếp xúc với máu Rh dương tính (có kháng nguyên D) dễ dàng sinh ra kháng thể anti-D. Kháng thể này gây phản ứng truyền máu và bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh.

Bộ lọc bạch cầu (leukoreduction) chủ yếu giảm nguy cơ phản ứng sốt không tan huyết và một số virus nội bào (như CMV) liên quan đến bạch cầu, nhưng không có tác dụng loại bỏ hoặc bất hoạt các virus tự do trong huyết tương. Các biện pháp còn lại (NAT, bất hoạt mầm bệnh, sàng lọc người hiến) trực tiếp giảm nguy cơ lây nhiễm virus.

Kháng thể anti-D thuộc nhóm IgG, có khả năng đi qua nhau thai và gây bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh (HDN) khi mẹ Rh âm tính mang thai con Rh dương tính. Anti-D cũng có thể gây phản ứng truyền máu muộn (tan máu ngoài mạch) khi truyền máu không tương hợp Rh.

Các xét nghiệm bắt buộc thường quy trên máu người hiến bao gồm sàng lọc các tác nhân gây bệnh lây truyền qua đường truyền máu như HIV, Viêm gan B, Viêm gan C, Giang mai, và đôi khi là các tác nhân khác tùy theo quy định quốc gia. Xét nghiệm HLA typing (định type HLA) không phải là xét nghiệm thường quy trong sàng lọc máu hiến mà chỉ thực hiện trong các trường hợp đặc biệt như ghép tạng hoặc ghép tế bào gốc tạo máu.

Phản ứng sốt do truyền máu không tan huyết thường do các cytokine và bạch cầu còn sót lại trong chế phẩm máu. Sử dụng bộ lọc bạch cầu (leukoreduction) giúp loại bỏ phần lớn bạch cầu, từ đó giảm nguy cơ phản ứng này.

Truyền máu tự thân (sử dụng máu của chính bệnh nhân) loại bỏ hoàn toàn nguy cơ lây nhiễm bệnh qua truyền máu và giảm thiểu tối đa nguy cơ phản ứng truyền máu do kháng thể bất thường (alloantibody) vì máu truyền là của chính bệnh nhân.

Xét nghiệm hòa hợp (phản ứng chéo) là bước cuối cùng trước khi truyền máu, nhằm phát hiện xem huyết thanh của bệnh nhân có chứa kháng thể chống lại hồng cầu của đơn vị máu định truyền hay không, từ đó ngăn ngừa phản ứng truyền máu do không tương hợp nhóm máu.

TRALI (Transfusion-Related Acute Lung Injury) là một biến chứng hiếm gặp nhưng nguy hiểm của truyền máu. Cơ chế chính là do kháng thể kháng bạch cầu trung tính (HLA hoặc HNA) trong huyết tương người cho máu hoạt hóa bạch cầu trung tính của người nhận, gây tổn thương nội mô mạch máu phổi và phù phổi cấp không do tim.

Chế phẩm bạch cầu hạt (chủ yếu là bạch cầu trung tính) được chỉ định rất hạn chế, chủ yếu trong các trường hợp nhiễm trùng nặng (ví dụ nhiễm nấm xâm lấn) ở bệnh nhân suy tủy xương có giảm bạch cầu hạt nặng và không đáp ứng với kháng sinh. Hiệu quả và nguy cơ của truyền bạch cầu hạt cần được cân nhắc kỹ.

Xét nghiệm Coombs gián tiếp (IAT) phát hiện các kháng thể bất thường (alloantibody hoặc tự kháng thể) đang tự do lưu hành trong huyết thanh của bệnh nhân. Xét nghiệm này quan trọng trong sàng lọc kháng thể bất thường trước truyền máu và trong phụ nữ mang thai Rh âm tính.

Truyền khối tiểu cầu được chỉ định chính trong các trường hợp giảm tiểu cầu do giảm sản xuất (như suy tủy, hóa trị liệu) hoặc tăng phá hủy tiểu cầu, nhằm mục đích cầm máu và dự phòng xuất huyết.

Phản ứng truyền máu dị ứng (từ nhẹ đến sốc phản vệ) được trung gian bởi kháng thể IgE. IgE gắn vào tế bào mast và bạch cầu ái kiềm, khi gặp kháng nguyên trong máu truyền sẽ hoạt hóa tế bào này giải phóng histamine và các chất trung gian gây dị ứng.

Đơn vị máu nên được truyền xong trong vòng 4 giờ sau khi lấy ra khỏi điều kiện bảo quản lạnh. Thời gian dài hơn có thể làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn và giảm chất lượng máu.

Trong trường hợp cấp cứu, ưu tiên hàng đầu là truyền máu cùng nhóm O Rh âm tính (nhóm máu `vạn năng`). Nếu không có, chỉ truyền O Rh âm tính là lựa chọn an toàn duy nhất cho bệnh nhân O Rh âm tính để tránh phản ứng truyền máu do ABO và Rh.

Dung dịch Glucose 5% (hoặc các dung dịch nhược trương khác) có thể gây tan hồng cầu nếu truyền cùng đường truyền với khối hồng cầu. Dung dịch NaCl 0.9% là dung dịch đẳng trương và tương thích, thường được dùng để pha loãng hoặc truyền cùng với máu.

Huyết tương tươi đông lạnh (FFP) chứa tất cả các yếu tố đông máu phụ thuộc vitamin K và các yếu tố đông máu khác, bao gồm yếu tố V. Các chế phẩm khác như yếu tố VIII, IX cô đặc, PCC là các sản phẩm tinh chế từ huyết tương, không phải FFP.

Chiếu xạ máu bằng tia gamma hoặc tia X giúp bất hoạt lympho bào T trong chế phẩm máu, từ đó ngăn ngừa bệnh ghép chống chủ (GVHD) do truyền máu ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch (ví dụ ghép tủy xương, trẻ sơ sinh, bệnh nhân Hodgkin).

Cryoprecipitate là chế phẩm máu giàu fibrinogen, yếu tố VIII, yếu tố von Willebrand và yếu tố XIII. Chỉ định chính là điều trị giảm fibrinogen máu (ví dụ DIC, xuất huyết sau sinh) và một số trường hợp bệnh von Willebrand.

Sai. Ngay cả trong tình huống khẩn cấp và truyền máu nhóm O Rh âm tính (nhóm máu vạn năng), vẫn cần thực hiện xét nghiệm hòa hợp (phản ứng chéo) tối thiểu (ví dụ phản ứng chéo nhanh) để đảm bảo an toàn tối đa và phát hiện các kháng thể bất thường khác ngoài ABO và Rh nếu có.

Xét nghiệm Coombs trực tiếp (DAT) phát hiện sự hiện diện của kháng thể (IgG) và/hoặc bổ thể (C3d) đã gắn lên bề mặt hồng cầu của bệnh nhân, đây là dấu hiệu của tan máu miễn dịch (ví dụ: tan máu tự miễn, tan máu do thuốc, bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh).

Đau dọc tĩnh mạch truyền máu, sốt cao, rét run là những dấu hiệu gợi ý nhiễm trùng do truyền máu, thường do nhiễm khuẩn chế phẩm máu (dù hiếm gặp). Cần ngừng truyền máu ngay và xử trí nhiễm trùng.

Truyền máu số lượng lớn (thường > 1 thể tích máu trong 24 giờ) có thể dẫn đến pha loãng các yếu tố đông máu và tiểu cầu, gây giảm tiểu cầu do pha loãng và rối loạn đông máu. Cần theo dõi số lượng tiểu cầu và các xét nghiệm đông máu để có biện pháp can thiệp phù hợp.

Truyền khối lượng máu lớn trong thời gian ngắn sẽ làm tăng nguy cơ quá tải tuần hoàn, đặc biệt ở bệnh nhân suy tim hoặc suy thận. Các biện pháp khác như truyền chậm, dùng lợi tiểu, theo dõi sát giúp giảm nguy cơ này.