Đề 12 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý y học

Somatization là quá trình mà các vấn đề tâm lý (stress, lo âu, trầm cảm) biểu hiện thành các triệu chứng thể chất (đau đầu, đau bụng, mệt mỏi) mà không tìm thấy nguyên nhân y khoa cụ thể. Yếu tố tâm lý đóng vai trò quan trọng trong việc gây ra hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng này.

RCT là thiết kế nghiên cứu mạnh mẽ nhất để đánh giá hiệu quả của các can thiệp vì nó giảm thiểu thiên vị và cho phép kết luận nhân quả. Bằng cách phân bổ ngẫu nhiên bệnh nhân vào nhóm can thiệp và nhóm đối chứng, RCT giúp xác định xem sự khác biệt về kết quả là do can thiệp hay do yếu tố ngẫu nhiên.

Burnout ở nhân viên y tế thường liên quan đến áp lực công việc cao, khối lượng công việc quá tải, thiếu kiểm soát trong công việc, thiếu sự công nhận và hỗ trợ, dẫn đến kiệt quệ về cảm xúc, suy giảm động lực và giảm hiệu suất làm việc.

Phỏng vấn bán cấu trúc là phương pháp phổ biến trong tâm lý y học vì nó cho phép thu thập thông tin có hệ thống thông qua danh sách câu hỏi chuẩn bị trước, đồng thời vẫn linh hoạt để khám phá sâu hơn các vấn đề phát sinh trong quá trình phỏng vấn và thích ứng với từng bệnh nhân cụ thể.

Locus of control đề cập đến niềm tin của cá nhân về việc liệu họ có kiểm soát được các sự kiện trong cuộc sống của mình hay không. Người có `kiểm soát nội tại′ tin rằng họ có thể kiểm soát sức khỏe của mình thông qua hành động của bản thân, trong khi người có `kiểm soát ngoại tại′ tin rằng sức khỏe phụ thuộc vào yếu tố bên ngoài như may rủi hoặc số phận.

Hiệu ứng giả dược cho thấy rằng mong đợi và niềm tin của bệnh nhân vào hiệu quả của một phương pháp điều trị (ngay cả khi phương pháp đó là giả dược không hoạt tính) có thể tạo ra những cải thiện thực sự về triệu chứng và sức khỏe. Điều này nhấn mạnh vai trò mạnh mẽ của yếu tố tâm lý trong quá trình điều trị.

Lắng nghe chủ động là một kỹ năng giao tiếp quan trọng trong y tế, bao gồm việc tập trung chú ý vào bệnh nhân, lắng nghe cả lời nói và ngôn ngữ cơ thể, thể hiện sự đồng cảm, đặt câu hỏi mở để khuyến khích bệnh nhân chia sẻ, và phản hồi để xác nhận rằng bác sĩ đã hiểu đúng những gì bệnh nhân nói.

Trong chăm sóc giảm nhẹ, nhà tâm lý y học đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân và gia đình khi đối diện với bệnh tật nghiêm trọng, giai đoạn cuối. Họ giúp bệnh nhân và gia đình đối phó với stress, lo âu, trầm cảm, đau khổ tinh thần và cải thiện chất lượng cuộc sống trong giai đoạn cuối đời.

Mô hình biopsychosocial là một khuôn khổ toàn diện trong y học và tâm lý y học, xem xét ba nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến sức khỏe và bệnh tật: sinh học, tâm lý và xã hội. Yếu tố kinh tế, mặc dù có liên quan đến sức khỏe, không phải là thành phần cốt lõi trực tiếp của mô hình này, mà thường được xem xét trong yếu tố xã hội rộng hơn.

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một phương pháp can thiệp tâm lý được chứng minh hiệu quả trong việc giúp bệnh nhân quản lý stress, lo âu và các vấn đề tâm lý khác liên quan đến bệnh tật. CBT tập trung vào thay đổi suy nghĩ và hành vi tiêu cực.

Các nguyên tắc đạo đức cốt lõi trong tâm lý y học, cũng như trong y đức nói chung, bao gồm bảo mật, tôn trọng quyền tự chủ, tính nhân văn (tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu tác hại), và công bằng. Tối đa hóa lợi nhuận cho cơ sở y tế không phải là một nguyên tắc đạo đức trong chăm sóc sức khỏe, mà ngược lại, đạo đức y tế ưu tiên lợi ích của bệnh nhân.

Các chiến lược đối phó thường được phân loại thành hai loại chính: chiến lược tập trung vào vấn đề (problem-focused coping), nhằm mục đích giải quyết trực tiếp vấn đề gây stress, và chiến lược tập trung vào cảm xúc (emotion-focused coping), nhằm mục đích quản lý cảm xúc và phản ứng với stress. Cả hai loại chiến lược đều quan trọng và có thể được sử dụng linh hoạt tùy thuộc vào tình huống.

Tiền sử bệnh lý là yếu tố sinh học, mặc dù có thể gián tiếp ảnh hưởng tâm lý, nhưng ít trực tiếp tác động đến trải nghiệm đau chủ quan so với các yếu tố tâm lý như lo âu, kỳ vọng và hỗ trợ xã hội. Các yếu tố tâm lý này có thể khuếch đại hoặc giảm nhẹ cảm nhận đau.

Sự lạc quan đã được chứng minh là có liên quan đến kết quả sức khỏe tốt hơn ở bệnh nhân tim mạch, bao gồm giảm nguy cơ tái nhập viện, cải thiện khả năng phục hồi và tăng cường tuân thủ điều trị. Người lạc quan thường có xu hướng đối phó tích cực hơn với bệnh tật và duy trì lối sống lành mạnh.

Sự khác biệt về văn hóa và ngôn ngữ có thể tạo ra rào cản lớn trong giao tiếp y tế, dẫn đến hiểu lầm, giảm sự tin tưởng và ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả điều trị. Bác sĩ cần nhận thức về sự đa dạng văn hóa và sử dụng các kỹ năng giao tiếp phù hợp để vượt qua những rào cản này.

Chối bỏ là một trong những phản ứng tâm lý ban đầu phổ biến nhất khi đối diện với tin xấu, đặc biệt là chẩn đoán bệnh mãn tính. Bệnh nhân có thể phủ nhận sự thật, tìm kiếm ý kiến khác hoặc trì hoãn việc chấp nhận và điều trị.

Tâm lý y học tập trung vào khía cạnh tâm lý và hành vi liên quan đến sức khỏe và bệnh tật. Nghiên cứu cơ chế bệnh sinh ở cấp độ tế bào và phân tử thuộc lĩnh vực y sinh học cơ bản, không phải là mục tiêu chính của tâm lý y học. Tâm lý y học quan tâm đến ảnh hưởng của yếu tố tâm lý lên bệnh tật và ngược lại, cũng như cải thiện chăm sóc sức khỏe thông qua các can thiệp tâm lý-xã hội.

Illness behavior bao gồm các hành động và phản ứng của một người khi họ cảm thấy không khỏe, bao gồm cách họ nhận thức, giải thích triệu chứng, tìm kiếm sự giúp đỡ y tế, sử dụng dịch vụ y tế và tuân thủ điều trị. Nó khác với `sick role behavior′ (vai trò người bệnh) mô tả các quyền và nghĩa vụ của người bệnh trong xã hội.

Giáo dục bệnh nhân nhằm mục đích trang bị cho bệnh nhân kiến thức, kỹ năng và sự tự tin cần thiết để họ hiểu rõ về bệnh tật, lựa chọn điều trị, tự quản lý bệnh tại nhà, và duy trì hành vi sức khỏe tốt. Mục tiêu là trao quyền cho bệnh nhân để họ trở thành đối tác tích cực trong quá trình chăm sóc sức khỏe của chính mình.

Compliance, hay còn gọi là adherence, đề cập đến mức độ bệnh nhân tuân thủ theo các chỉ dẫn điều trị, bao gồm uống thuốc, thay đổi lối sống, hoặc tham gia các liệu pháp được khuyến nghị bởi nhân viên y tế.

Giao tiếp tập trung vào bác sĩ, nơi bác sĩ kiểm soát cuộc trò chuyện, ít lắng nghe quan điểm bệnh nhân, thường dẫn đến việc bệnh nhân cảm thấy không được tôn trọng, ít hài lòng và do đó, giảm khả năng tuân thủ các khuyến nghị điều trị.

Pain catastrophizing là một phản ứng tâm lý tiêu cực đối với cơn đau, bao gồm phóng đại mức độ đau, lo lắng quá mức về cơn đau và cảm thấy bất lực trong việc kiểm soát cơn đau. Nó có thể làm trầm trọng thêm trải nghiệm đau và ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống.

Self-efficacy là niềm tin của cá nhân vào khả năng thành công trong việc thực hiện một hành vi cụ thể. Ở bệnh nhân mãn tính, self-efficacy cao liên quan đến khả năng tự quản lý bệnh tật tốt hơn, tuân thủ điều trị, duy trì lối sống lành mạnh và đối phó hiệu quả với các thách thức của bệnh.

Mặc dù các loại hình hỗ trợ xã hội khác nhau có vai trò riêng, nghiên cứu cho thấy rằng sự kết hợp của hỗ trợ thông tin, vật chất và cảm xúc đều quan trọng và có lợi cho bệnh nhân ung thư. Hỗ trợ cảm xúc giúp giảm stress và cô đơn, hỗ trợ thông tin giúp bệnh nhân hiểu rõ hơn về bệnh tật và điều trị, và hỗ trợ vật chất giúp giải quyết các khó khăn thực tế hàng ngày.

Liên minh trị liệu hiệu quả dựa trên sự hợp tác, tôn trọng và tin tưởng lẫn nhau giữa bác sĩ và bệnh nhân. Sự kiểm soát hoàn toàn của bác sĩ không phù hợp với mô hình này, vì nó nhấn mạnh vai trò chủ động của bệnh nhân trong quá trình điều trị và quyết định chung giữa bác sĩ và bệnh nhân.

Mặc dù tất cả các yếu tố trong mô hình niềm tin sức khỏe đều quan trọng, `lợi ích cảm nhận của hành động sức khỏe′ thường được coi là động lực mạnh mẽ nhất. Bệnh nhân có xu hướng thực hiện hành vi sức khỏe nếu họ tin rằng lợi ích của hành động đó vượt trội hơn rào cản và nguy cơ bệnh tật.

Trong phục hồi chức năng, tâm lý y học đóng vai trò quan trọng trong việc giúp bệnh nhân thích nghi về mặt tâm lý với tình trạng khuyết tật, vượt qua các rào cản cảm xúc và tâm lý, xây dựng động lực và sự tự tin để tham gia tích cực vào quá trình phục hồi, và tối ưu hóa chức năng thể chất, tinh thần và xã hội.

Giai đoạn `duy trì` trong TTM là giai đoạn mà cá nhân đã thực hiện thành công sự thay đổi hành vi trong một thời gian dài (thường trên 6 tháng) và tập trung vào việc ngăn ngừa tái phát trở lại hành vi cũ.

Health literacy không chỉ đơn thuần là khả năng đọc viết mà là khả năng rộng hơn để tìm kiếm, hiểu, đánh giá và sử dụng thông tin sức khỏe để đưa ra quyết định đúng đắn về sức khỏe của bản thân. Nó bao gồm cả khả năng hiểu hướng dẫn của bác sĩ, thông tin trên nhãn thuốc và các nguồn thông tin sức khỏe khác.

Vai trò người bệnh là một khái niệm xã hội học, mô tả các quyền và nghĩa vụ mà xã hội gán cho những người được coi là `bệnh′. Nó bao gồm các kỳ vọng về cách người bệnh hành xử, ví dụ như được miễn trừ khỏi trách nhiệm xã hội thông thường, nhưng cũng có nghĩa vụ tìm kiếm sự giúp đỡ y tế và hợp tác trong quá trình điều trị.