Đề 13 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược động học

Vận chuyển thụ động (khuếch tán đơn giản) không cần chất mang và không bão hòa. Thuốc di chuyển từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp, tuân theo gradient nồng độ.

Theo dõi nồng độ thuốc trong điều trị (TDM) được sử dụng để đo nồng độ thuốc trong máu bệnh nhân, từ đó điều chỉnh liều lượng thuốc sao cho nồng độ nằm trong cửa sổ điều trị, tối ưu hóa hiệu quả và giảm nguy cơ độc tính, đặc biệt quan trọng với các thuốc có cửa sổ điều trị hẹp.

Dược động học tuyến tính mô tả tình huống mà các thông số dược động học (như CL, Vd, t½) không thay đổi khi liều lượng thuốc thay đổi. Trong dược động học phi tuyến tính, các thông số này phụ thuộc vào liều, thường do sự bão hòa của các quá trình ADME.

Rifampicin là một chất cảm ứng enzym CYP450 mạnh. Cảm ứng enzym làm tăng hoạt động của enzym, có thể làm tăng chuyển hóa và giảm nồng độ của các thuốc khác được chuyển hóa bởi enzym đó.

Tiền thuốc (prodrug) là dạng thuốc không hoạt tính hoặc ít hoạt tính, được chuyển hóa trong cơ thể thành dạng thuốc có hoạt tính. Mục đích chính là cải thiện các đặc tính dược động học như tăng hấp thu, cải thiện độ ổn định, hoặc giảm tác dụng phụ.

Ở người cao tuổi, chức năng thận và gan thường suy giảm, dẫn đến giảm khả năng chuyển hóa và thải trừ thuốc. Điều này có thể kéo dài thời gian bán thải của thuốc và tăng nguy cơ tích lũy thuốc và tác dụng phụ.

Độ thanh thải (CL) đo lường tốc độ cơ thể loại bỏ thuốc, thường được tính bằng thể tích máu được thanh lọc thuốc trên một đơn vị thời gian (ví dụ: mL/phút).

Phản ứng liên hợp (Phase II) gắn các phân tử phân cực (như glucuronide, sulfate) vào thuốc hoặc chất chuyển hóa của nó, làm tăng đáng kể tính phân cực và do đó dễ thải trừ qua thận hoặc mật hơn.

Liều tấn công (loading dose) là một liều lớn ban đầu được dùng để nhanh chóng đạt được nồng độ thuốc điều trị trong máu, giúp đạt trạng thái ổn định nhanh hơn so với chỉ dùng liều duy trì từ đầu.

Nitroglycerin trải qua chuyển hóa bước một rất lớn ở gan, dẫn đến sinh khả dụng đường uống cực kỳ thấp. Do đó, nó thường được dùng dưới dạng ngậm dưới lưỡi hoặc đường tiêm để tránh chuyển hóa bước một.

Sinh khả dụng đường uống bị ảnh hưởng bởi độ hòa tan, tính thấm, tốc độ phân rã và chuyển hóa bước một. Tất cả các yếu tố này đều quan trọng.

Bệnh gan nặng có thể làm suy giảm chức năng gan, giảm khả năng chuyển hóa thuốc. Điều này có thể dẫn đến tích lũy thuốc trong cơ thể, tăng nồng độ thuốc và tăng nguy cơ tác dụng phụ hoặc độc tính.

Thuốc generic là bản sao của thuốc gốc sau khi bằng sáng chế hết hạn. Để được phê duyệt, thuốc generic phải chứng minh được sinh khả dụng tương đương (bioequivalence) với thuốc gốc, nghĩa là có dược động học tương tự.

Thời gian bán thải (t½) tỷ lệ nghịch với độ thanh thải (CL). Nếu độ thanh thải giảm (cơ thể loại bỏ thuốc chậm hơn), thuốc sẽ tồn tại lâu hơn trong cơ thể, do đó thời gian bán thải sẽ tăng.

Ruột non có diện tích bề mặt lớn hơn nhiều so với dạ dày do có các nhung mao và vi nhung mao, tạo điều kiện thuận lợi cho sự hấp thu thuốc đường uống. Mặc dù dạ dày cũng có thể hấp thu một số thuốc, nhưng ruột non là vị trí hấp thu chính.

Enzym CYP450 tham gia vào các phản ứng Pha 1 của quá trình chuyển hóa thuốc, bao gồm oxy hóa, khử và thủy phân, thường nhằm mục đích biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa phân cực hơn.

Đường dùng dưới lưỡi cho phép thuốc hấp thu trực tiếp vào tuần hoàn máu mà không đi qua gan trước, do đó tránh được chuyển hóa bước một và có thể cải thiện sinh khả dụng cho một số thuốc.

Thể tích phân phối (Vd) là một chỉ số cho biết mức độ thuốc phân bố từ huyết tương vào các mô. Vd cao gợi ý thuốc phân bố rộng rãi vào mô, Vd thấp gợi ý thuốc chủ yếu ở trong máu.

Mô hình khoang giả định rằng cơ thể có thể được chia thành một hoặc nhiều khoang (compartment) mà trong đó thuốc phân bố đều và tức thì. Các khoang không nhất thiết tương ứng với các cơ quan giải phẫu cụ thể, mà là các vùng có đặc điểm phân bố thuốc tương tự.

Dược động học quần thể (population pharmacokinetics) nghiên cứu sự biến thiên dược động học giữa các cá thể trong một quần thể bệnh nhân, nhằm xác định các yếu tố (như tuổi, giới tính, chức năng thận, di truyền) ảnh hưởng đến dược động học và tối ưu hóa liều lượng cho quần thể.

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Đây là một thông số quan trọng để xác định tần suất dùng thuốc.

Cửa sổ điều trị là khoảng nồng độ thuốc trong máu mà thuốc có hiệu quả điều trị mong muốn, nhưng vẫn dưới ngưỡng gây độc. Mục tiêu là duy trì nồng độ thuốc trong khoảng cửa sổ này.

Albumin là protein huyết tương chính liên kết với nhiều loại thuốc, đặc biệt là các thuốc mang tính acid. Sự liên kết với protein huyết tương có thể ảnh hưởng đến phân phối và nồng độ thuốc tự do (dạng có hoạt tính) trong cơ thể.

Độ thanh thải thuốc qua thận liên quan đến quá trình thải trừ thuốc khỏi cơ thể và không trực tiếp ảnh hưởng đến sự phân bố thuốc vào não. Kích thước phân tử, độ tan trong lipid và hệ thống vận chuyển ở hàng rào máu não là những yếu tố quan trọng quyết định khả năng thuốc vượt qua hàng rào máu não và phân bố vào não.

Tiêm tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào máu, bỏ qua hoàn toàn giai đoạn hấp thu. Sinh khả dụng của thuốc tiêm tĩnh mạch là 100%.

Tương tác dược động học xảy ra khi một thuốc ảnh hưởng đến quá trình hấp thu, phân phối, chuyển hóa hoặc thải trừ của thuốc khác, dẫn đến thay đổi nồng độ và tác dụng của thuốc bị ảnh hưởng.

Khi dùng liều lặp lại, nếu tốc độ đưa thuốc vào cơ thể bằng tốc độ thải trừ, nồng độ thuốc trong máu sẽ đạt trạng thái ổn định (steady-state). Ở trạng thái này, nồng độ thuốc dao động trong một khoảng nhất định xung quanh một giá trị trung bình.

Thận là cơ quan thải trừ thuốc chính cho phần lớn các thuốc và chất chuyển hóa của chúng, đặc biệt là các chất tan trong nước hoặc đã được chuyển hóa thành dạng phân cực.

P-glycoprotein (P-gp) là một protein vận chuyển ngược dòng (efflux transporter) có chức năng bơm thuốc ra khỏi tế bào. Ở ruột, P-gp giảm hấp thu thuốc; ở gan và thận, P-gp tăng thải trừ thuốc; ở hàng rào máu não, P-gp hạn chế thuốc xâm nhập vào não.

Dược động học (Pharmacokinetics) nghiên cứu quá trình thuốc di chuyển qua cơ thể, bao gồm hấp thu, phân phối, chuyển hóa và thải trừ (ADME).