Đề 13 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Y học cổ truyền

Trong Y học cổ truyền, tạng `Can` (Gan) chủ về sơ tiết (lưu thông, điều đạt khí cơ), giúp khí huyết lưu thông thông suốt, tinh thần thư thái. Can cũng chủ về cân (gân cơ), liên quan đến vận động và sức mạnh cơ bắp.

Xoa bóp - bấm huyệt là phương pháp điều trị không dùng thuốc của Y học cổ truyền, tác động chủ yếu vào hệ thống kinh lạc và huyệt vị, giúp điều hòa khí huyết, lưu thông kinh mạch, giảm đau và phục hồi chức năng.

`Bát pháp` trong châm cứu là tám nguyên tắc điều trị cơ bản, cũng là tám thủ pháp châm cứu chính, bao gồm: Hãn (làm ra mồ hôi), Thổ (gây nôn), Hạ (tẩy xổ), Hòa (điều hòa), Ôn (ôn ấm), Thanh (thanh nhiệt), Tiêu (tiêu đạo, làm tiêu tan), Bổ (bồi bổ).

Trong Y học cổ truyền, `nộ thương can` (tức giận tổn thương gan) là một trong `Thất tình nội thương`. Tức giận quá mức làm can khí uất kết, ảnh hưởng đến chức năng sơ tiết của can, gây ra các chứng bệnh liên quan đến can khí uất trệ.

Tạng `Thận` trong Y học cổ truyền được coi là `gốc của tiên thiên`, chủ về tàng trữ tinh (tinh khí tiên thiên và hậu thiên), quyết định sinh trưởng, phát dục, sinh sản và tuổi thọ của con người.

Phương pháp cứu ngải sử dụng nhiệt từ ngải nhung (lá ngải cứu được chế biến thành dạng sợi hoặc điếu) đốt cháy để tác động lên huyệt vị, nhằm ôn ấm kinh lạc, điều hòa khí huyết, và tăng cường dương khí.

`Quân - Thần - Tá - Sứ` là nguyên tắc phối ngũ thuốc cơ bản trong Y học cổ truyền. `Quân` là vị thuốc chủ đạo, `Thần` là vị thuốc hỗ trợ cho `Quân`, `Tá` là vị thuốc hỗ trợ hoặc giảm độc tính, `Sứ` là vị thuốc dẫn đường hoặc điều hòa các vị thuốc khác.

Huyệt Hợp Cốc (LI4) nằm ở giữa ngón cái và ngón trỏ, trên mu bàn tay. Đây là huyệt vị quan trọng, có tác dụng hành khí hoạt huyết, giảm đau, thường được sử dụng để điều trị các chứng đau vùng đầu mặt (đau đầu, đau răng, đau dây thần kinh tam thoa...).

`Vấn chẩn` là phương pháp hỏi bệnh, thông qua hỏi han bệnh nhân về tiền sử bệnh, các triệu chứng hiện tại, thói quen ăn uống, sinh hoạt, môi trường sống... để thu thập thông tin phục vụ cho việc chẩn đoán.

Nguyên tắc `Biện chứng luận trị` là cốt lõi của Y học cổ truyền, bao gồm các bước: Tứ chẩn (thu thập thông tin), Bát cương (phân tích, biện chứng theo bát cương), Bát pháp (xác định nguyên tắc điều trị), và Phương dược (lựa chọn và phối hợp thuốc).

Quan điểm `Nhân thể là một chỉnh thể thống nhất` nhấn mạnh sự liên kết, tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các bộ phận, tạng phủ trong cơ thể. Bệnh tật ở một bộ phận có thể ảnh hưởng đến toàn thân, và ngược lại.

Lục dâm (hay Lục khí) là sáu yếu tố ngoại tà gây bệnh trong Y học cổ truyền, bao gồm Phong (gió), Hàn (lạnh), Thử (nóng mùa hè), Thấp (ẩm ướt), Táo (khô hanh), và Hỏa (lửa, nhiệt). `Nhiệt` chung chung không được xem là một trong Lục dâm cụ thể bằng `Thử` và `Hỏa`.

`Huyết ứ` là tình trạng huyết dịch lưu thông không thông suốt, bị tắc nghẽn, đình trệ tại một vị trí hoặc trong kinh mạch. Huyết ứ gây ra các triệu chứng đau nhức, sưng tấy, bầm tím, kinh nguyệt không đều...

Trong hệ thống kinh lạc, `Kinh` là các đường kinh mạch chính, chạy dọc cơ thể, có đường đi tương đối cố định. `Lạc` là các đường kinh mạch nhỏ hơn, phân bố chằng chịt, là nhánh của kinh, kết nối các kinh với nhau và đến các bộ phận cơ thể.

Sự quy nạp ngũ vị vào ngũ hành theo Y học cổ truyền là: Cay thuộc hành Kim (tính thu liễm), Chua thuộc hành Mộc (tính sơ tiết), Ngọt thuộc hành Thổ (tính hòa hoãn), Đắng thuộc hành Hỏa (tính giáng nghịch), Mặn thuộc hành Thủy (tính nhuận hạ).

Bài thuốc `Lục Vị Địa Hoàng Hoàn` là bài thuốc kinh điển bổ âm Thận, thường được sử dụng để điều trị các chứng Thận âm hư, biểu hiện như đau lưng mỏi gối, ù tai, chóng mặt, di tinh, mồ hôi trộm...

`Vọng chẩn` là phương pháp quan sát trong Y học cổ truyền, sử dụng thị giác để đánh giá trạng thái sức khỏe qua hình thái, sắc thái, cử chỉ, và các biểu hiện bên ngoài của người bệnh.

Câu `Chính khí tồn nội, tà bất khả can` có nghĩa là nếu chính khí (sức đề kháng, khả năng tự bảo vệ của cơ thể) mạnh mẽ, thì tà khí (yếu tố gây bệnh) khó có thể xâm nhập và gây bệnh. Quan niệm này đề cao vai trò của việc tăng cường chính khí để phòng bệnh.

Y học cổ truyền dựa trên các nguyên lý Thiên nhân hợp nhất, Âm dương ngũ hành và Biện chứng luận trị. `Chữa bệnh bằng Tây y kết hợp Đông y` là một phương pháp tiếp cận thực hành hiện đại, không phải là nguyên lý nền tảng của Y học cổ truyền.

`Tỳ vị hư nhược, sinh đàm thấp` là một quan điểm quan trọng trong Y học cổ truyền. Chức năng vận hóa thủy thấp của tỳ vị suy giảm dẫn đến thủy thấp đình trệ, ngưng tụ lại thành `Đàm`. Do đó, tỳ vị có vai trò quan trọng trong việc sinh ra và hóa giải đàm.

`Thất tình` (hỉ, nộ, ưu, tư, bi, kinh, khủng - mừng, giận, lo, nghĩ, buồn, sợ, hãi) là bảy loại tình chí biến đổi quá mức gây rối loạn khí cơ, tổn thương tạng phủ, thuộc nhóm `Nội nhân` (nguyên nhân bệnh từ bên trong cơ thể - yếu tố tinh thần, tâm lý).

Giác hơi tạo ra áp lực âm trong ống giác, hút da và tổ chức dưới da lên, gây sung huyết và hoạt huyết cục bộ tại vùng giác. Cơ chế này giúp tăng cường lưu thông khí huyết, giảm đau, trừ thấp và giải độc.

Tạng `Phế` (Phổi) trong Y học cổ truyền chủ về khí, chủ tuyên phát (đưa khí ra ngoài) và túc giáng (đưa khí xuống dưới), liên quan trực tiếp đến chức năng hô hấp và sự hình thành thanh âm (tiếng nói).

`Tả` pháp nhằm loại bỏ các yếu tố gây bệnh, giải trừ tà khí, thường dùng trong các chứng thực. `Bổ` pháp nhằm bồi bổ chính khí, tăng cường sức khỏe, thường dùng trong các chứng hư. Đây là sự khác biệt cơ bản về mục tiêu điều trị.

Bài thuốc `Tứ Quân Tử Thang` là bài thuốc kinh điển trong Y học cổ truyền, có tác dụng chính là bổ khí kiện tỳ, tức là bồi bổ khí của tỳ vị (hệ tiêu hóa), giúp tăng cường chức năng tiêu hóa và hấp thu.

`Hậu thiên chi bản` (gốc của hậu thiên) chỉ vai trò vô cùng quan trọng của tỳ vị (hệ tiêu hóa) trong việc hấp thu và chuyển hóa dinh dưỡng từ thức ăn, tạo ra khí huyết để nuôi dưỡng cơ thể sau khi sinh ra. Tỳ vị được coi là nguồn gốc của sự sống sau này.

`Bát cương biện chứng` là phương pháp biện chứng cơ bản, phân tích bệnh theo 8 cặp phạm trù đối lập (Âm - Dương, Biểu - Lý, Hàn - Nhiệt, Hư - Thực). `Tạng phủ biện chứng` là phương pháp biện chứng sâu hơn, phân tích bệnh theo sự rối loạn chức năng của các tạng phủ cụ thể (Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận...). Đây là sự khác biệt về phạm vi và đối tượng phân tích.

Các cặp phạm trù Hàn - Nhiệt, Hư - Thực, Biểu - Lý là những biểu hiện cơ bản của Âm Dương trong Y học cổ truyền, dùng để phân loại và biện chứng bệnh tật. Khí và Huyết tuy có quan hệ Âm Dương (Khí thuộc Dương, Huyết thuộc Âm) nhưng bản thân Khí - Huyết không phải là cặp phạm trù biểu hiện trực tiếp của Âm Dương như các cặp kia.

Người bệnh `Hỏa vượng` (nhiệt chứng) cần được điều trị theo hướng `thanh nhiệt, tả hỏa`. Ăn đồ ăn cay nóng sẽ làm tăng thêm nhiệt trong cơ thể, làm nặng thêm tình trạng bệnh, do đó không phù hợp.

Trong Y học cổ truyền, `Khí` là một khái niệm trừu tượng, chỉ năng lượng sống, sự vận động và chức năng của cơ thể, không đơn thuần là oxy, hơi thở hay chất dinh dưỡng.