Đề 14 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Bệnh học truyền nhiễm

Ổ dịch (reservoir) là nơi mà tác nhân gây bệnh tồn tại và sinh sản tự nhiên, có thể là người, động vật, môi trường (đất, nước...). Ổ dịch đóng vai trò quan trọng trong chu trình lây nhiễm, vì nó là nguồn cung cấp tác nhân gây bệnh để lây lan sang vật chủ mới.

Xét nghiệm ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) là xét nghiệm huyết thanh học thường được sử dụng để phát hiện và định lượng kháng thể hoặc kháng nguyên. Trong chẩn đoán bệnh truyền nhiễm, ELISA thường được dùng để phát hiện kháng thể đặc hiệu mà cơ thể tạo ra khi bị nhiễm bệnh.

Miễn dịch cộng đồng xảy ra khi một tỷ lệ đủ lớn dân số có miễn dịch với một bệnh nào đó (thường qua vaccine hoặc đã mắc bệnh và hồi phục). Điều này làm giảm đáng kể sự lây lan của bệnh trong cộng đồng, bảo vệ cả những người không có miễn dịch trực tiếp.

Phản ứng viêm là một phần của hệ miễn dịch không đặc hiệu (miễn dịch bẩm sinh). Đây là phản ứng đầu tiên và nhanh chóng của cơ thể để chống lại sự xâm nhập của tác nhân gây bệnh, không đặc hiệu cho từng loại tác nhân.

Lây truyền trực tiếp bao gồm tiếp xúc trực tiếp giữa người nhiễm bệnh và người lành (da kề da, giọt bắn). Lây truyền qua vector trung gian (như muỗi) là hình thức lây truyền gián tiếp.

Xét nghiệm Mantoux (hay còn gọi là PPD test - Purified Protein Derivative test) là xét nghiệm da được sử dụng để phát hiện nhiễm lao tiềm ẩn (latent tuberculosis infection). Nó không phải là xét nghiệm chẩn đoán bệnh lao hoạt động, mà chỉ xác định xem người đó đã từng tiếp xúc với vi khuẩn lao hay chưa.

Thời kỳ ủ bệnh là khoảng thời gian im lặng giữa thời điểm tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể và thời điểm người bệnh bắt đầu có những triệu chứng đầu tiên của bệnh.

Bệnh truyền nhiễm lây qua đường tiêu hóa thường do ăn hoặc uống phải thức ăn, nước uống bị ô nhiễm bởi tác nhân gây bệnh. Do đó, các biện pháp vệ sinh ăn uống, rửa tay sạch sẽ, ăn chín uống sôi, đảm bảo an toàn thực phẩm là biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất.

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh do virus Dengue gây ra và lây truyền qua muỗi Aedes (chủ yếu là muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus). Muỗi Aedes đốt người bệnh nhiễm virus, sau đó đốt người lành và truyền virus gây bệnh.

Vaccine hoạt động bằng cách giới thiệu một dạng đã chết hoặc suy yếu của tác nhân gây bệnh (hoặc một phần của nó) cho cơ thể. Điều này kích thích hệ miễn dịch tạo ra kháng thể và tế bào nhớ, tạo ra trí nhớ miễn dịch. Khi cơ thể gặp lại tác nhân gây bệnh thực sự, hệ miễn dịch đã `học` cách phản ứng nhanh và hiệu quả hơn.

Kháng sinh là thuốc đặc trị vi khuẩn. Viêm phổi do phế cầu khuẩn là bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn gây ra, do đó có thể điều trị bằng kháng sinh. Các bệnh còn lại (cúm, sởi, thủy đậu) là bệnh do virus, không đáp ứng với kháng sinh.

Prion là protein bị biến đổi cấu trúc, không phải là tác nhân sinh học sống như vi khuẩn, virus hay nấm. Tuy nhiên, prion vẫn có khả năng gây bệnh truyền nhiễm (ví dụ: bệnh bò điên).

Suy dinh dưỡng và suy giảm miễn dịch (do HIV, bệnh mãn tính, dùng thuốc ức chế miễn dịch...) làm suy yếu khả năng phòng vệ của cơ thể, khiến cơ thể dễ bị tấn công và mắc các bệnh truyền nhiễm hơn.

Mục tiêu chính của chương trình tiêm chủng mở rộng là giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có vaccine phòng ngừa (như sởi, bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B, lao...) trong cộng đồng, đặc biệt là ở trẻ em.

Màn chống muỗi là biện pháp phòng ngừa các bệnh lây truyền qua vector trung gian như muỗi đốt (ví dụ: sốt rét, sốt xuất huyết), không phải bệnh lây truyền qua đường hô hấp. Các biện pháp còn lại (đeo khẩu trang, rửa tay, vaccine) đều là biện pháp phòng ngừa bệnh lây qua đường hô hấp.

Bệnh truyền nhiễm được định nghĩa chính xác là bệnh gây ra bởi các tác nhân sinh học (như vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng) và có khả năng lây truyền.

Vệ sinh cá nhân (rửa tay, vệ sinh thực phẩm) và vệ sinh môi trường (xử lý chất thải, nước sạch) là các biện pháp cơ bản và hiệu quả nhất để ngăn chặn sự lây lan của nhiều bệnh truyền nhiễm trong cộng đồng.

Bệnh truyền nhiễm cơ hội là bệnh nhiễm trùng xảy ra ở những người có hệ miễn dịch suy yếu (ví dụ: người nhiễm HIV, người dùng thuốc ức chế miễn dịch). Lao là một bệnh truyền nhiễm cơ hội phổ biến ở người nhiễm HIV, vì hệ miễn dịch suy yếu tạo điều kiện cho vi khuẩn lao phát triển và gây bệnh.

Virus là tác nhân gây bệnh có kích thước nhỏ nhất và chúng bắt buộc phải xâm nhập vào tế bào sống (ký sinh nội bào) để sử dụng bộ máy tế bào đó nhân lên.

Tỷ lệ tấn công (attack rate) là một chỉ số quan trọng trong dịch tễ học, đặc biệt trong các vụ dịch. Nó đo lường tỷ lệ người có nguy cơ (ví dụ: những người chưa có miễn dịch) thực sự mắc bệnh trong một vụ dịch cụ thể, thường được tính trong một khoảng thời gian ngắn, như trong suốt thời gian bùng phát dịch.

Chu trình lây nhiễm bệnh truyền nhiễm cần có đầy đủ các yếu tố: tác nhân gây bệnh (gây bệnh gì), nguồn bệnh (nơi tác nhân tồn tại và sinh sôi), đường lây truyền (cách tác nhân di chuyển đến vật chủ mới) và vật chủ cảm thụ (người hoặc động vật dễ mắc bệnh).

Mục đích chính của cách ly y tế là ngăn chặn hoặc làm chậm sự lây lan của bệnh truyền nhiễm trong cộng đồng. Bằng cách cách ly người bệnh, chúng ta hạn chế sự tiếp xúc của họ với người lành, giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh cho người khác.

Bệnh dại là bệnh truyền nhiễm do virus Rabies gây ra. Virus này thường lây truyền qua vết cắn của động vật bị dại (chó, mèo...). Bệnh dại rất nguy hiểm, có thể gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Bệnh truyền nhiễm mới nổi là bệnh mới xuất hiện hoặc tái xuất hiện và gia tăng nhanh chóng về tỷ lệ mắc hoặc phạm vi địa lý. COVID-19 là một ví dụ điển hình về bệnh truyền nhiễm mới nổi, xuất hiện lần đầu vào cuối năm 2019 và nhanh chóng lan rộng toàn cầu.

Vector truyền bệnh là sinh vật (thường là côn trùng như muỗi, ve, bọ chét) đóng vai trò trung gian truyền tác nhân gây bệnh (vi khuẩn, virus, ký sinh trùng) từ nguồn bệnh (người hoặc động vật nhiễm bệnh) sang vật chủ cảm thụ (người hoặc động vật khỏe mạnh).

Sử dụng kháng sinh quá mức và không đúng cách (ví dụ: dùng khi không cần thiết, không đủ liều, không đủ thời gian) là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh. Vi khuẩn trở nên kháng thuốc, khiến cho các kháng sinh thông thường không còn hiệu quả trong điều trị, gây khó khăn và nguy hiểm cho người bệnh.

Viêm gan B là bệnh do virus viêm gan B gây ra và có thể lây truyền qua đường máu (ví dụ: truyền máu, dùng chung kim tiêm). Các bệnh còn lại lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp (lao, cúm) hoặc đường tiêu hóa (tiêu chảy do Rotavirus).

Sử dụng kháng sinh hợp lý là chìa khóa để kiểm soát kháng kháng sinh. Nguyên tắc cơ bản là sử dụng kháng sinh khi thật sự cần thiết, đúng loại kháng sinh nhạy cảm với vi khuẩn gây bệnh (nếu có thể dựa trên kết quả kháng sinh đồ), đúng liều lượng và thời gian theo chỉ định của bác sĩ, tránh lạm dụng và sử dụng không đúng cách.

Xét nghiệm PCR là kỹ thuật sinh học phân tử khuếch đại vật liệu di truyền (DNA hoặc RNA) của tác nhân gây bệnh. Do đó, nó được dùng để phát hiện trực tiếp sự có mặt của tác nhân gây bệnh trong mẫu bệnh phẩm.

Bệnh than (Anthrax) do vi khuẩn Bacillus anthracis gây ra và có thể lây truyền qua nhiều đường, bao gồm đường hô hấp (hít phải bào tử), đường tiêu hóa (ăn thịt động vật nhiễm bệnh) và qua da (tiếp xúc với động vật hoặc sản phẩm động vật nhiễm bệnh như lông, da).