Đề 14 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ

Phổ ngôn ngữ (language universals) là những đặc điểm hoặc quy tắc chung được tìm thấy trong tất cả các ngôn ngữ loài người. Chúng được coi là phản ánh các hạn chế và đặc điểm bẩm sinh của khả năng ngôn ngữ của con người.

Ngôn ngữ học chiêm tinh (Astrolinguistics) không phải là một lĩnh vực nghiên cứu ngôn ngữ học chính thống. Các lĩnh vực khác như ngôn ngữ học thần kinh (nghiên cứu mối quan hệ giữa ngôn ngữ và não bộ), ngôn ngữ học tính toán (ứng dụng máy tính vào nghiên cứu ngôn ngữ), và ngôn ngữ học lịch sử (nghiên cứu sự thay đổi của ngôn ngữ theo thời gian) đều là các nhánh quan trọng của ngôn ngữ học.

Ngữ âm học (Phonetics) là lĩnh vực nghiên cứu các âm thanh vật lý của lời nói. Âm vị học (Phonology) nghiên cứu hệ thống âm thanh trừu tượng và chức năng của âm thanh trong một ngôn ngữ cụ thể.

Chuyển đổi mã (code-switching) là hiện tượng người song ngữ hoặc đa ngôn ngữ xen kẽ sử dụng các ngôn ngữ khác nhau trong cùng một cuộc trò chuyện, thường trong cùng một câu hoặc giữa các câu.

Năng lực ngôn ngữ (competence) là kiến thức lý tưởng, tiềm ẩn của người bản ngữ về ngôn ngữ, bao gồm các quy tắc ngữ pháp. Hành vi ngôn ngữ (performance) là việc sử dụng ngôn ngữ thực tế, có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như lỗi, sự cố về trí nhớ, v.v.

Ngữ pháp phổ quát (Universal Grammar), theo lý thuyết của Chomsky, là một hệ thống các nguyên tắc và tham số bẩm sinh, phổ biến cho tất cả ngôn ngữ loài người, giúp trẻ em học ngôn ngữ một cách nhanh chóng.

Phân tích lỗi (error analysis) trong ngôn ngữ học ứng dụng, đặc biệt trong giảng dạy ngôn ngữ thứ hai, là quá trình xác định, mô tả và giải thích các lỗi mà người học mắc phải. Mục đích là để hiểu rõ hơn về quá trình học ngôn ngữ và cải thiện phương pháp sư phạm.

Ngôn ngữ học so sánh (comparative linguistics) sử dụng phương pháp so sánh có hệ thống các ngôn ngữ khác nhau để tìm ra mối quan hệ lịch sử giữa chúng. Mục tiêu là xác định các họ ngôn ngữ, phục dựng ngôn ngữ tổ tiên, và hiểu rõ hơn về quá trình thay đổi ngôn ngữ theo thời gian.

Từ `vô lý` chứa hai hình vị: `vô-` (tiền tố phủ định) và `lý` (gốc từ). Các từ khác chỉ chứa một hình vị duy nhất.

Phục dựng ngôn ngữ nguyên thủy (proto-language reconstruction) là một phương pháp trong ngôn ngữ học lịch sử để tái tạo ngôn ngữ tổ tiên (proto-language) của một nhóm ngôn ngữ có quan hệ họ hàng. Điều này được thực hiện bằng cách so sánh các ngôn ngữ con cháu và tìm ra các điểm tương đồng có hệ thống.

Thuyết tương đối ngôn ngữ (linguistic relativity), hay giả thuyết Sapir-Whorf, cho rằng ngôn ngữ mà chúng ta nói ảnh hưởng đến cách chúng ta tư duy và nhận thức về thế giới. Phiên bản mạnh mẽ (linguistic determinism) cho rằng ngôn ngữ quyết định tư duy, trong khi phiên bản yếu hơn (linguistic influence) cho rằng ngôn ngữ có ảnh hưởng đến tư duy.

Cặp kề (adjacency pair) là một khái niệm cơ bản trong phân tích hội thoại, mô tả cấu trúc phổ biến của hội thoại. Nó bao gồm hai câu nói liên tiếp do hai người nói khác nhau tạo ra, có mối quan hệ chặt chẽ về chức năng và thường đi theo một trình tự nhất định (ví dụ: lời mời và lời chấp nhận/từ chối).

Ngôn ngữ là một hệ thống giao tiếp có cấu trúc, hệ thống, sử dụng âm thanh, ký hiệu hoặc chữ viết, và được chia sẻ bởi một cộng đồng. Các lựa chọn khác hoặc quá hẹp (chỉ tập trung vào âm thanh hoặc ngữ pháp bẩm sinh) hoặc không đầy đủ.

Giao thoa ngôn ngữ (language interference), còn gọi là chuyển di ngôn ngữ (language transfer), là ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ (L1) lên việc học và sử dụng ngôn ngữ thứ hai (L2). Điều này có thể dẫn đến cả lỗi và đặc điểm tích cực trong L2 do sự tương đồng hoặc khác biệt giữa L1 và L2.

Biến thể ngôn ngữ (language variation) trong ngôn ngữ học xã hội đề cập đến sự đa dạng trong cách sử dụng ngôn ngữ. Các biến thể này có thể liên quan đến nhiều yếu tố xã hội như khu vực địa lý (phương ngữ), tầng lớp xã hội, giới tính, tuổi tác, dân tộc, và tình huống giao tiếp (phong cách).

Tính biểu tượng hình tượng (Iconicity), tức là sự tương đồng trực tiếp giữa hình thức của từ và ý nghĩa của nó, không phải là một thuộc tính phổ quát. Ngược lại, tính tùy ý, tính năng suất và tính văn hóa là những đặc điểm ngôn ngữ phổ quát.

Tính hai bình diện (duality of patterning) chỉ ra rằng ngôn ngữ hoạt động ở hai cấp độ: cấp độ vô nghĩa của các đơn vị âm thanh (âm vị) và cấp độ có nghĩa của các đơn vị từ và hình vị (morpheme) được tạo thành từ các âm vị này.

Nguyên tắc lịch sự (politeness) trong ngữ dụng học nghiên cứu cách con người sử dụng ngôn ngữ để thể hiện sự tôn trọng, lịch thiệp và duy trì mối quan hệ xã hội hài hòa. Nó bao gồm các chiến lược ngôn ngữ để giảm thiểu sự áp đặt và thể hiện sự quan tâm đến `hình ảnh` của người khác.

Ngôn ngữ đồng đại (synchronic linguistics) nghiên cứu ngôn ngữ tại một thời điểm cố định, thường là hiện tại. Ngôn ngữ lịch đại (diachronic linguistics), hay ngôn ngữ học lịch sử, nghiên cứu sự biến đổi của ngôn ngữ qua các thời kỳ khác nhau.

Ngữ dụng học (pragmatics) xem xét ý nghĩa ngôn ngữ trong ngữ cảnh sử dụng, bao gồm cả ý định của người nói và cách người nghe diễn giải. Ngữ nghĩa học (semantics) tập trung vào ý nghĩa vốn có của từ và câu, không phụ thuộc vào ngữ cảnh cụ thể.

Tiếng lóng (pidgin) phát triển trong các tình huống tiếp xúc ngôn ngữ, thường là trong bối cảnh thương mại hoặc thuộc địa, khi các nhóm người nói các ngôn ngữ khác nhau cần giao tiếp nhưng không có ngôn ngữ chung. Tiếng lóng là một hệ thống giao tiếp đơn giản hóa, vay mượn từ vựng và ngữ pháp từ các ngôn ngữ tiếp xúc.

Cú pháp (syntax) là lĩnh vực ngôn ngữ học nghiên cứu về cấu trúc câu, các quy tắc chi phối việc sắp xếp và kết hợp từ để tạo thành các đơn vị lớn hơn như cụm từ, mệnh đề và câu.

Khả năng thông hiểu lẫn nhau (mutual intelligibility) là một tiêu chí thường được sử dụng để phân biệt giữa phương ngữ và ngôn ngữ. Nếu người nói hai biến thể ngôn ngữ có thể hiểu nhau, chúng thường được coi là phương ngữ của cùng một ngôn ngữ. Nếu không, chúng thường được coi là ngôn ngữ khác nhau. Tuy nhiên, tiêu chí này không phải lúc nào cũng rõ ràng và có những trường hợp ngoại lệ.

Khi một tiếng lóng (pidgin) được thế hệ sau tiếp nhận làm ngôn ngữ mẹ đẻ và phát triển đầy đủ các đặc điểm của một ngôn ngữ tự nhiên, bao gồm ngữ pháp phức tạp và từ vựng phong phú, nó được gọi là ngôn ngữ bồi (creole).

Ngôn ngữ học pháp y (forensic linguistics) là một lĩnh vực ứng dụng của ngôn ngữ học, sử dụng kiến thức và phương pháp ngôn ngữ học để giải quyết các vấn đề pháp lý. Nó bao gồm việc phân tích ngôn ngữ trong bằng chứng pháp lý, như tin nhắn, ghi âm, văn bản nặc danh, để xác định tác giả, ý định, hoặc làm sáng tỏ ý nghĩa trong ngữ cảnh pháp luật.

Tâm lý ngôn ngữ học (psycholinguistics) là lĩnh vực liên ngành nghiên cứu về các quá trình tâm lý liên quan đến ngôn ngữ, như cách con người học, hiểu, sản xuất và lưu trữ ngôn ngữ trong não bộ.

Ngôn ngữ ký hiệu là ngôn ngữ thực thụ vì chúng có cấu trúc phức tạp, ngữ pháp, từ vựng riêng, và có khả năng biểu đạt ý tưởng trừu tượng, tương tự như ngôn ngữ nói. Việc sử dụng cử chỉ không làm giảm giá trị ngôn ngữ của chúng.

Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (Natural Language Processing - NLP) là một lĩnh vực của khoa học máy tính và ngôn ngữ học, tập trung vào việc phát triển các hệ thống máy tính có khả năng tương tác với ngôn ngữ loài người. Mục tiêu chính là giúp máy tính có thể hiểu, phân tích, và tạo ra ngôn ngữ tự nhiên một cách hiệu quả.

Ngữ nghĩa học (semantics) là lĩnh vực ngôn ngữ học chuyên nghiên cứu về ý nghĩa. Nó tập trung vào cách ý nghĩa được xây dựng và giải thích trong ngôn ngữ, từ mức độ từ vựng đến mức độ câu và văn bản.

Khảo sát ý kiến công chúng về ngôn ngữ không phải là một phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ học chính thống. Các phương pháp ngôn ngữ học bao gồm phân tích ngữ liệu, thực nghiệm tâm lý ngôn ngữ và nghiên cứu dân tộc học về giao tiếp, tập trung vào dữ liệu ngôn ngữ thực tế và hành vi ngôn ngữ.