Đề 14 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược lý

Dược động học (Pharmacokinetics) nghiên cứu các quá trình mà cơ thể tác động lên thuốc, bao gồm hấp thu, phân bố, chuyển hóa và thải trừ (ADME).

Chất ức chế enzym CYP450 sẽ làm giảm hoạt tính của enzym, dẫn đến giảm chuyển hóa của cả chất ức chế và các thuốc khác cũng được chuyển hóa bởi enzym đó, làm tăng nồng độ thuốc và nguy cơ tác dụng phụ.

Thuốc ức chế beta (beta-blockers) làm chậm nhịp tim và giảm sức co bóp của tim, do đó tác dụng phụ thường gặp là hạ huyết áp và chậm nhịp tim. Cần thận trọng khi sử dụng cho bệnh nhân có bệnh tim mạch hoặc nhịp tim chậm.

Hệ thống enzym CYP450, đặc biệt ở gan, đóng vai trò trung tâm trong chuyển hóa thuốc giai đoạn 1, chịu trách nhiệm cho nhiều phản ứng oxy hóa thuốc.

Penicillin và các kháng sinh beta-lactam khác có cơ chế tác dụng chính là ức chế quá trình tổng hợp vách tế bào vi khuẩn, dẫn đến vách tế bào vi khuẩn bị yếu và vỡ ra, làm vi khuẩn chết.

Thuốc hóa trị liệu alkyl hóa (ví dụ cyclophosphamide, cisplatin) có cơ chế tác dụng chính là gây tổn thương DNA của tế bào ung thư bằng cách gắn nhóm alkyl vào DNA, tạo liên kết chéo DNA, gây rối loạn chức năng DNA và dẫn đến chết tế bào.

Pha chuyển hóa thuốc giai đoạn 1 (phase I) thường bao gồm các phản ứng oxy hóa, khử, thủy phân, nhằm biến đổi thuốc thành các chất chuyển hóa phân cực hơn, dễ thải trừ hơn.

Thuốc đối kháng cạnh tranh (competitive antagonist) gắn thuận nghịch vào thụ thể tại vị trí gắn của chất chủ vận. Nó làm giảm hiệu lực của chất chủ vận (cần nồng độ chất chủ vận cao hơn để đạt đáp ứng tương tự) nhưng không ảnh hưởng đến hiệu quả tối đa (vẫn có thể đạt hiệu quả tối đa nếu tăng đủ nồng độ chất chủ vận).

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa so với nồng độ ban đầu.

Cơ chế kháng thuốc phổ biến nhất của vi khuẩn đối với kháng sinh beta-lactam (như penicillin, cephalosporin) là sản xuất enzym beta-lactamase. Enzym này thủy phân vòng beta-lactam trong cấu trúc kháng sinh, làm mất hoạt tính kháng khuẩn.

Thuốc ức chế bơm proton (PPIs) như omeprazole, esomeprazole là nhóm thuốc giảm acid dạ dày mạnh nhất, được sử dụng rộng rãi trong điều trị viêm loét dạ dày tá tràng, trào ngược dạ dày thực quản và các tình trạng tăng tiết acid khác.

Opioid như morphine, fentanyl có cơ chế tác dụng chính là kích thích thụ thể opioid (mu, delta, kappa) ở não và tủy sống, làm giảm dẫn truyền tín hiệu đau và gây cảm giác giảm đau, hưng phấn.

Cơ chế tác dụng giảm đau, hạ sốt của paracetamol được cho là chủ yếu liên quan đến ức chế COX ở trung ương (não bộ), trong khi tác dụng chống viêm yếu hơn do ức chế COX ngoại biên kém hơn so với NSAIDs truyền thống.

Cửa sổ điều trị là khoảng nồng độ thuốc giữa nồng độ hiệu quả tối thiểu (MEC) và nồng độ độc hại tối thiểu (MTC), thể hiện sự cân bằng giữa hiệu quả và an toàn của thuốc.

Thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors) là nhóm thuốc hạ huyết áp phổ biến, hoạt động bằng cách ức chế enzyme chuyển angiotensin, giảm sản xuất angiotensin II và từ đó giảm co mạch và giữ muối nước.

Tác dụng phụ nguy hiểm nhất của thuốc giảm đau opioid là ức chế hô hấp, đặc biệt khi dùng liều cao hoặc phối hợp với các thuốc ức chế thần kinh trung ương khác. Ức chế hô hấp có thể dẫn đến suy hô hấp và tử vong.

Insulin là một protein, nếu dùng đường uống sẽ bị các enzym tiêu hóa trong dạ dày và ruột phân hủy thành các acid amin, mất hoạt tính điều trị. Do đó, insulin phải được dùng theo đường tiêm để vào máu trực tiếp.

Thuốc chống trầm cảm SSRIs (ví dụ fluoxetine, sertraline) có cơ chế tác dụng chính là ức chế chọn lọc quá trình tái hấp thu serotonin (5-HT) từ khe synap trở lại tế bào thần kinh tiền synap, làm tăng nồng độ serotonin ở khe synap và tăng cường dẫn truyền thần kinh serotonin.

Benzodiazepine có cơ chế tác dụng chính là tăng cường tác dụng ức chế của chất dẫn truyền thần kinh GABA (acid gamma-aminobutyric) tại thụ thể GABA-A. Benzodiazepine gắn vào thụ thể GABA-A và làm tăng tần suất mở kênh chloride khi GABA gắn vào, làm tăng dòng ion chloride vào tế bào, gây ức chế thần kinh.

Thuốc kháng histamin H1 thế hệ thứ nhất (như chlorpheniramine, diphenhydramine) có tính tan trong lipid cao và dễ dàng vượt qua hàng rào máu não, tác động lên thụ thể H1 ở não gây buồn ngủ. Thế hệ thứ hai (như loratadine, cetirizine) ít tan trong lipid hơn và ít xâm nhập vào não, do đó ít gây buồn ngủ hơn.

NSAIDs (ví dụ ibuprofen, aspirin, diclofenac) có cơ chế tác dụng chính là ức chế enzym cyclooxygenase (COX), làm giảm sản xuất prostaglandin và thromboxane, là các chất trung gian hóa học gây viêm, đau và sốt.

Tiêm tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào máu, bỏ qua quá trình hấp thu, do đó có sinh khả dụng cao nhất (100%).

Corticosteroid như prednisone, dexamethasone có tác dụng chống viêm mạnh mẽ bằng cách ức chế sản xuất nhiều cytokine gây viêm (ví dụ IL-1, TNF-alpha) và các chất trung gian viêm khác như prostaglandin, leukotriene, thông qua tác động lên biểu hiện gen và nhiều cơ chế phức tạp khác.

Sinh khả dụng là tỷ lệ phần trăm và tốc độ của liều thuốc dùng vào tuần hoàn chung ở dạng còn hoạt tính, thể hiện mức độ hấp thu của thuốc.

Thuốc chủ vận (agonist) là chất gắn vào thụ thể và kích hoạt thụ thể, tạo ra đáp ứng sinh học tương tự như chất chủ vận nội sinh.

Statin là nhóm thuốc hạ lipid máu bằng cách ức chế men HMG-CoA reductase, một enzyme quan trọng trong quá trình tổng hợp cholesterol ở gan, từ đó làm giảm sản xuất cholesterol nội sinh.

Phản ứng dị ứng thuốc loại I (phản ứng tức thì) là phản ứng quá mẫn được trung gian bởi kháng thể IgE. IgE gắn vào tế bào mast và basophil, khi gặp lại kháng nguyên (thuốc), gây giải phóng các chất trung gian hóa học như histamin, dẫn đến các triệu chứng dị ứng.

Hội chứng Stevens-Johnson (SJS) và hoại tử thượng bì nhiễm độc (TEN) là các phản ứng da nghiêm trọng, được xếp vào phản ứng dị ứng loại IV (phản ứng quá mẫn chậm trễ) qua trung gian tế bào T.

Thuốc lợi tiểu thiazide (ví dụ hydrochlorothiazide) tác động chủ yếu ở ống lượn xa của nephron, ức chế kênh đồng vận Na+-Cl-, làm tăng thải trừ natri và nước.

Thuốc lợi tiểu quai (ví dụ furosemide) tác động lên bơm Na+-K+-2Cl- ở nhánh lên quai Henle, là vị trí tái hấp thu khoảng 25% natri của toàn bộ nephron, do đó có tác dụng lợi tiểu mạnh hơn thiazide (chỉ tác động ở ống lượn xa, tái hấp thu ít natri hơn).