Đề 14 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Kiểm toán căn bản

Mục tiêu chính của kiểm toán báo cáo tài chính là cung cấp một mức độ đảm bảo hợp lý cho người sử dụng báo cáo tài chính về tính trung thực và hợp lý của thông tin tài chính. Kiểm toán viên đưa ra ý kiến chuyên môn về vấn đề này.

Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam (VSA - Vietnamese Standards on Auditing) được xây dựng trên cơ sở Chuẩn mực kiểm toán quốc tế (ISA - International Standards on Auditing) do Liên đoàn Kế toán Quốc tế (IFAC) ban hành. VSA được điều chỉnh để phù hợp với môi trường pháp lý và kinh tế Việt Nam, nhưng vẫn tuân thủ các nguyên tắc chung của ISA.

Các thủ tục kiểm toán cơ bản thường bao gồm phỏng vấn (inquiry), quan sát (observation), đối chiếu (confirmation), kiểm tra tài liệu (inspection), tính toán lại (recalculation), và thủ tục phân tích (analytical procedures). Việc đọc báo chí về ngành của khách hàng có thể hữu ích trong giai đoạn lập kế hoạch hoặc đánh giá rủi ro, nhưng không phải là một thủ tục kiểm toán cơ bản để thu thập bằng chứng trực tiếp về các số liệu trên báo cáo tài chính.

Điểm yếu kém trọng yếu (material weakness in internal control) là một khiếm khuyết hoặc tập hợp các khiếm khuyết trong hệ thống kiểm soát nội bộ, mà theo đánh giá của người có trình độ, có khả năng hợp lý dẫn đến việc kiểm soát nội bộ không thể ngăn ngừa hoặc phát hiện và sửa chữa các sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính một cách kịp thời.

Tính độc lập (independence) là yếu tố nền tảng của kiểm toán. Nó đảm bảo rằng kiểm toán viên đưa ra ý kiến kiểm toán một cách khách quan, không bị ảnh hưởng bởi bất kỳ lợi ích cá nhân hoặc áp lực nào từ phía khách hàng hoặc bên thứ ba. Tính độc lập là yếu tố then chốt để đảm bảo độ tin cậy của báo cáo kiểm toán.

Kiểm toán hoạt động (hay còn gọi là kiểm toán quản lý) tập trung vào việc đánh giá tính kinh tế, hiệu quả và hiệu suất của các hoạt động của một tổ chức. Mục tiêu là xác định các lĩnh vực có thể cải thiện hoạt động.

Rủi ro tiềm tàng (inherent risk) là rủi ro có sai sót trọng yếu có thể xảy ra trong một cơ sở dẫn liệu trước khi xét đến bất kỳ hệ thống kiểm soát nội bộ nào. Rủi ro này phát sinh từ bản chất ngành nghề kinh doanh, môi trường kinh doanh, và các yếu tố bên ngoài khác.

Ý kiến ngoại trừ (disclaimer of opinion) được đưa ra khi kiểm toán viên không thể thu thập đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp để làm cơ sở đưa ra ý kiến. Điều này thường xảy ra do giới hạn phạm vi kiểm toán nghiêm trọng, khiến kiểm toán viên không thể hình thành ý kiến về báo cáo tài chính.

Thái độ hoài nghi nghề nghiệp (professional skepticism) đòi hỏi kiểm toán viên phải có một tư duy luôn đặt câu hỏi, đánh giá phê phán các bằng chứng kiểm toán và cảnh giác với các tình huống có thể dẫn đến sai sót do gian lận hoặc nhầm lẫn. Nó không có nghĩa là luôn nghi ngờ mọi thứ, mà là đánh giá một cách khách quan và chuyên nghiệp.

Các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp cơ bản của kiểm toán viên thường bao gồm tính độc lập, chính trực, khách quan, năng lực và sự thận trọng, tính bảo mật và hành vi chuyên nghiệp. `Tính cạnh tranh` không phải là một nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp cốt lõi mà là một khía cạnh trong hoạt động kinh doanh dịch vụ kiểm toán.

Công ty kiểm toán chịu trách nhiệm pháp lý đối với ý kiến kiểm toán của mình, chủ yếu đối với người sử dụng báo cáo tài chính, đặc biệt là cổ đông hiện hữu và tiềm năng, cũng như các nhà đầu tư khác. Họ là những người dựa vào báo cáo tài chính đã được kiểm toán để đưa ra các quyết định kinh tế.

Khi phát hiện dấu hiệu gian lận, kiểm toán viên không nên bỏ qua mà cần phải điều tra thêm. Họ cần mở rộng phạm vi kiểm toán để thu thập thêm bằng chứng, đánh giá mức độ và ảnh hưởng của gian lận đối với báo cáo tài chính. Sau đó, họ sẽ phải báo cáo vấn đề này cho Ban Giám đốc và những người chịu trách nhiệm quản trị, cũng như cân nhắc ảnh hưởng của gian lận đến ý kiến kiểm toán.

Tính trọng yếu là ngưỡng mà tại đó một sai sót hoặc thiếu sót thông tin có thể ảnh hưởng đến quyết định kinh tế của người sử dụng báo cáo tài chính. Nó là một khái niệm định tính và định lượng, phụ thuộc vào xét đoán chuyên môn của kiểm toán viên.

Kiểm toán hệ thống kiểm soát nội bộ giúp kiểm toán viên hiểu và đánh giá hệ thống kiểm soát của đơn vị. Mục đích chính là xác định mức độ rủi ro kiểm soát (risk control), tức là rủi ro hệ thống kiểm soát nội bộ không thể ngăn ngừa hoặc phát hiện và sửa chữa các sai sót trọng yếu. Đánh giá này ảnh hưởng đến phạm vi và tính chất của các thủ tục kiểm toán cơ bản cần thực hiện.

Thủ tục đối chiếu (confirmation) là việc kiểm toán viên yêu cầu bên thứ ba (ví dụ: ngân hàng, khách hàng, nhà cung cấp) xác nhận trực tiếp thông tin liên quan đến đơn vị được kiểm toán. Thủ tục này thường được sử dụng để xác minh số dư tiền gửi ngân hàng, công nợ phải thu, công nợ phải trả, và các thông tin khác với bên ngoài.

Rủi ro kiểm toán (audit risk) là rủi ro kiểm toán viên đưa ra ý kiến kiểm toán không phù hợp khi báo cáo tài chính còn chứa đựng sai sót trọng yếu. Nó bao gồm rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và rủi ro phát hiện.

Trách nhiệm của kiểm toán viên là kiểm toán báo cáo tài chính và đưa ra ý kiến về việc liệu báo cáo tài chính có trình bày trung thực và hợp lý hay không, tuân thủ chuẩn mực kiểm toán, và phát hiện và báo cáo sai sót trọng yếu. Tuy nhiên, việc thiết kế và thực hiện hệ thống kiểm soát nội bộ là trách nhiệm của Ban Giám đốc và Ban Quản lý công ty, không phải của kiểm toán viên.

Kiểm toán có những hạn chế cố hữu, bao gồm giới hạn về thời gian và chi phí, bản chất của bằng chứng kiểm toán mang tính thuyết phục hơn là xác định, và khả năng gian lận tinh vi có thể qua mặt hệ thống kiểm soát nội bộ và thủ tục kiểm toán. Do đó, kiểm toán chỉ cung cấp một mức độ đảm bảo hợp lý, không phải đảm bảo tuyệt đối.

Gian lận báo cáo tài chính (fraudulent financial reporting) thường do Ban Giám đốc và Ban Quản lý cấp cao thực hiện. Họ có quyền lực và khả năng thao túng báo cáo tài chính để đạt được các mục tiêu cá nhân hoặc của công ty, ví dụ như làm đẹp báo cáo tài chính để thu hút đầu tư hoặc đáp ứng các chỉ tiêu tài chính.

Thư quản lý (management letter) là một văn bản kiểm toán viên gửi cho Ban Giám đốc và Ban Kiểm soát của công ty sau khi hoàn thành kiểm toán. Thư này trình bày các điểm yếu kém trong hệ thống kiểm soát nội bộ và các khuyến nghị cải thiện mà kiểm toán viên đã phát hiện trong quá trình kiểm toán.

Sự khác biệt chính giữa gian lận (fraud) và sai sót (error) là ý định. Gian lận là hành động cố ý gây ra sai lệch trong báo cáo tài chính, trong khi sai sót là sự vô ý. Cả hai đều có thể dẫn đến báo cáo tài chính sai lệch, nhưng động cơ là yếu tố phân biệt.

Hoạt động kiểm soát (control activities) là các chính sách và thủ tục được thiết lập để đảm bảo các chỉ thị của Ban Giám đốc được thực hiện. Phê duyệt (authorization) là một loại hoạt động kiểm soát quan trọng, đảm bảo rằng các giao dịch và hoạt động chỉ được thực hiện khi được ủy quyền và phê duyệt đúng đắn.

Kiểm tra chi tiết (tests of details) là các thủ tục kiểm toán được thiết kế để thu thập bằng chứng trực tiếp về tính đúng đắn của các số dư tài khoản và các nghiệp vụ. Chúng thường tập trung vào tính hiện hữu, quyền và nghĩa vụ, tính giá, tính đầy đủ và trình bày và công bố.

Ý kiến chấp nhận toàn phần (unqualified opinion hoặc clean opinion) được đưa ra khi kiểm toán viên kết luận rằng báo cáo tài chính trình bày trung thực và hợp lý, trên các khía cạnh trọng yếu, phù hợp với khuôn khổ lập pháp lý được áp dụng.

Giai đoạn thực hiện kiểm toán (performance of audit work) là giai đoạn chính trong quy trình kiểm toán, tập trung vào việc thu thập bằng chứng kiểm toán thông qua các thủ tục kiểm toán đã được thiết kế. Sau đó, kiểm toán viên đánh giá các bằng chứng này để đưa ra kết luận và hình thành ý kiến kiểm toán.

Thủ tục phân tích (analytical procedures) trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán được sử dụng để hiểu rõ hơn về hoạt động kinh doanh của đơn vị và xác định các lĩnh vực có rủi ro tiềm tàng cao. Điều này giúp kiểm toán viên lập kế hoạch kiểm toán hiệu quả, tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực rủi ro hơn.

Hệ thống kiểm soát nội bộ (internal control) bao gồm 5 yếu tố chính theo COSO: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và Truyền thông, và Giám sát. Báo cáo kiểm toán độc lập là sản phẩm của kiểm toán bên ngoài, không phải là một phần của hệ thống kiểm soát nội bộ của công ty.

Ý kiến chấp nhận từng phần (qualified opinion) được đưa ra khi kiểm toán viên kết luận rằng báo cáo tài chính trình bày trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu, ngoại trừ ảnh hưởng của một hoặc một vài vấn đề cụ thể (ví dụ: giới hạn phạm vi kiểm toán hoặc không đồng ý với một khía cạnh cụ thể trong báo cáo tài chính).

Quy trình kiểm toán báo cáo tài chính thường bao gồm lập kế hoạch, thực hiện thủ tục kiểm toán (thu thập bằng chứng), và báo cáo kết quả (báo cáo kiểm toán). Báo cáo quản trị nội bộ có thể được lập, nhưng không phải là giai đoạn *bắt buộc* trong quy trình kiểm toán báo cáo tài chính theo chuẩn mực.

Bằng chứng kiểm toán đầy đủ (sufficient) là về số lượng, còn bằng chứng kiểm toán thích hợp (appropriate) là về chất lượng và độ tin cậy. Bằng chứng kiểm toán đầy đủ và thích hợp là cần thiết để kiểm toán viên đưa ra ý kiến kiểm toán có cơ sở vững chắc.