Đề 14 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Ký sinh trùng

Bệnh giun kim lây truyền chủ yếu qua đường tay-miệng do trẻ gãi hậu môn (khi ngứa do giun kim đẻ trứng) và đưa tay lên miệng. Do đó, giữ vệ sinh cá nhân, đặc biệt là rửa tay thường xuyên và cắt móng tay ngắn là biện pháp hiệu quả nhất để ngăn ngừa bệnh. Uống thuốc tẩy giun định kỳ có thể cần thiết nhưng vệ sinh là biện pháp phòng ngừa chính.

Ấu trùng giun móc (ví dụ: Necator americanus, Ancylostoma duodenale) có khả năng xâm nhập vào cơ thể người qua da, thường là khi đi chân trần trên đất bị ô nhiễm phân người chứa trứng giun móc. Các loại giun khác (giun đũa, giun kim, giun tóc) thường lây truyền qua đường tiêu hóa.

Kiểm soát vector (như muỗi, ruồi, ve, rận...) truyền bệnh ký sinh trùng là biện pháp quan trọng trong y tế cộng đồng vì giúp ngăn chặn sự lây lan nhanh chóng của bệnh trong cộng đồng. Vector là trung gian truyền bệnh từ người bệnh sang người lành, kiểm soát vector giúp cắt đứt đường lây truyền, giảm tỷ lệ mắc bệnh.

Artemisinin và các dẫn xuất của nó là nhóm thuốc chính được sử dụng để điều trị bệnh sốt rét. Penicillin là kháng sinh trị vi khuẩn, Albendazole là thuốc tẩy giun, Amphotericin B là thuốc kháng nấm.

Ký sinh trùng thường gây hại cho vật chủ, không cải thiện sức khỏe của chúng. Các vai trò sinh thái khác của ký sinh trùng bao gồm điều chỉnh số lượng quần thể vật chủ, tăng đa dạng sinh học (bằng cách tạo ra các ngách sinh thái mới), và tham gia vào chuỗi thức ăn.

Trong mối quan hệ ký sinh, ký sinh trùng có lợi (nhận dinh dưỡng, nơi ở) còn vật chủ chịu thiệt hại (bị tổn thương, bệnh tật, suy yếu). Đây là bản chất của mối quan hệ ký sinh.

Vệ sinh môi trường bao gồm các hoạt động như xử lý chất thải, cải thiện hệ thống thoát nước, làm sạch nguồn nước, kiểm soát vector truyền bệnh... nhằm loại bỏ hoặc giảm thiểu nguồn bệnh ký sinh trùng trong môi trường, từ đó giảm nguy cơ lây nhiễm.

Ký sinh trùng siêu ký sinh (hyperparasitism) là hiện tượng một ký sinh trùng (ký sinh trùng bậc hai) ký sinh trên một ký sinh trùng khác (ký sinh trùng bậc nhất). Ví dụ, một loài ong ký sinh có thể ký sinh trên ấu trùng của một loài ong ký sinh khác đang ký sinh trên sâu bướm.

Bệnh sốt rét là bệnh do ký sinh trùng đơn bào Plasmodium gây ra. Các lựa chọn khác là bệnh do giun sán (sán dây, giun đũa) hoặc nấm (nấm da) gây ra.

Cây tầm gửi là một ví dụ điển hình về ký sinh trùng thực vật. Chúng sống ký sinh trên các cây khác, hút chất dinh dưỡng và nước từ cây chủ. Nấm thường là hoại sinh hoặc cộng sinh, vi khuẩn Rhizobium cộng sinh với rễ cây họ đậu, rêu là thực vật bậc thấp tự dưỡng.

Mối quan hệ ký sinh thường dẫn đến sự tiến hóa đồng thích nghi (co-evolution) giữa vật chủ và ký sinh trùng. Vật chủ tiến hóa các cơ chế phòng thủ để chống lại ký sinh trùng, trong khi ký sinh trùng tiến hóa các cơ chế để vượt qua hệ thống phòng thủ của vật chủ và tối ưu hóa khả năng ký sinh. Đây là một cuộc chạy đua vũ trang tiến hóa liên tục.

Trypanosoma brucei là ký sinh trùng đơn bào gây bệnh ngủ châu Phi (African trypanosomiasis), lây truyền qua vết đốt của ruồi xê xê. Leishmania gây bệnh Leishmaniose, Toxoplasma gây bệnh Toxoplasmosis, Cryptosporidium gây bệnh tiêu chảy Cryptosporidium.

Sử dụng thuốc xịt côn trùng để diệt muỗi là biện pháp phòng ngừa các bệnh ký sinh trùng lây truyền qua vector (như sốt rét, giun chỉ), không phải bệnh lây qua đường tiêu hóa. Các biện pháp còn lại liên quan đến vệ sinh an toàn thực phẩm và nguồn nước, giúp phòng ngừa bệnh ký sinh trùng đường tiêu hóa.

Toxoplasma gondii là ký sinh trùng gây bệnh Toxoplasmosis. Bệnh này đặc biệt nguy hiểm cho phụ nữ mang thai vì có thể gây dị tật bẩm sinh hoặc sảy thai. Trichomonas vaginalis gây bệnh viêm âm đạo, Cryptosporidium parvum gây tiêu chảy, Entamoeba histolytica gây bệnh lỵ amip.

Kháng sinh là thuốc được thiết kế để tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của vi khuẩn. Ký sinh trùng là sinh vật nhân thực, khác biệt về cấu trúc và cơ chế sinh học so với vi khuẩn (sinh vật nhân sơ). Do đó, kháng sinh không có tác dụng lên ký sinh trùng. Cần sử dụng các thuốc đặc trị ký sinh trùng để điều trị các bệnh do chúng gây ra.

Ký sinh trùng được định nghĩa là sinh vật sống trên hoặc trong một sinh vật khác (vật chủ) và gây hại cho vật chủ đó. Các lựa chọn khác mô tả các hình thức sống khác như tự dưỡng, cộng sinh hoặc hoại sinh.

Ký sinh trùng cơ hội là những vi sinh vật (bao gồm cả ký sinh trùng) thường không gây bệnh cho người có hệ miễn dịch khỏe mạnh, nhưng có thể gây bệnh nghiêm trọng ở những người có hệ miễn dịch suy yếu (ví dụ: HIV/AIDS, người ghép tạng, người dùng thuốc ức chế miễn dịch).

Cả miễn dịch dịch thể (IgA tại niêm mạc ruột) và miễn dịch tế bào (tế bào T hỗ trợ và tế bào T độc) đều đóng vai trò quan trọng trong việc chống lại nhiễm ký sinh trùng đường ruột. Miễn dịch bẩm sinh cũng tham gia giai đoạn đầu, nhưng miễn dịch thích ứng (dịch thể và tế bào) đóng vai trò quyết định trong việc kiểm soát và loại bỏ ký sinh trùng.

Naegleria fowleri là một loại amip tự do sống trong nước ngọt ấm, có thể xâm nhập vào não người qua đường mũi và gây bệnh viêm não màng não amip nguyên phát (PAM), thường được gọi là `amip ăn não người`.

Chụp cộng hưởng từ (MRI) chủ yếu được sử dụng để chẩn đoán các bệnh lý về thần kinh, cơ xương khớp, và một số bệnh ung thư. Trong chẩn đoán bệnh ký sinh trùng, các phương pháp chính bao gồm soi tươi mẫu bệnh phẩm, xét nghiệm miễn dịch (ELISA), xét nghiệm PCR, và nuôi cấy ký sinh trùng (ít phổ biến hơn). MRI không phải là phương pháp thường quy để chẩn đoán bệnh ký sinh trùng.

Xét nghiệm phân là phương pháp phổ biến để chẩn đoán nhiễm ký sinh trùng đường ruột vì có thể phát hiện trứng, ấu trùng hoặc ký sinh trùng trưởng thành trong mẫu phân.

Plasmodium falciparum là ký sinh trùng gây bệnh sốt rét, được truyền sang người qua vết đốt của muỗi Anopheles cái. Muỗi Anopheles là vector truyền bệnh sốt rét.

Phản ứng quá mẫn trong nhiễm ký sinh trùng là do hệ miễn dịch của vật chủ phản ứng quá mức với kháng nguyên của ký sinh trùng. Phản ứng này có thể gây ra các triệu chứng viêm, dị ứng, và tổn thương mô, thậm chí còn gây hại nhiều hơn so với tác động trực tiếp của ký sinh trùng.

Ký sinh trùng, theo định nghĩa, sống dựa vào vật chủ để lấy dinh dưỡng. Chúng không có khả năng tự dưỡng (tự tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ như thực vật quang hợp). Tất cả ký sinh trùng đều là dị dưỡng.

Hội chứng ấu trùng di chuyển nội tạng (VLM) thường do ấu trùng giun đũa chó mèo (Toxocara canis/cati) gây ra. Người bị nhiễm bệnh do nuốt phải trứng giun có trong đất ô nhiễm. Ấu trùng nở ra không phát triển thành giun trưởng thành trong người mà di chuyển lạc chỗ đến các cơ quan nội tạng, gây tổn thương.

Vật chủ trung gian là vật chủ mà ký sinh trùng sử dụng để phát triển ở giai đoạn ấu trùng hoặc sinh sản vô tính. Vật chủ chính là nơi ký sinh trùng trưởng thành và sinh sản hữu tính.

Vòng đời của giun đũa bao gồm giai đoạn trứng trong phân, ấu trùng nở ra ở ruột non, di chuyển qua máu đến phổi, rồi từ phổi lên khí quản, xuống thực quản và về lại ruột non để trưởng thành. Ấu trùng giun đũa không phát triển trong cơ vân.

Thuốc tẩy giun (hay thuốc chống giun sán) là nhóm thuốc đặc trị để điều trị các bệnh nhiễm giun sán. Kháng sinh dùng cho vi khuẩn, kháng virus cho virus, và kháng nấm cho nấm.

Hiện tượng `vật chủ bị thao túng` là khi ký sinh trùng tác động lên hệ thần kinh hoặc sinh lý của vật chủ, thay đổi hành vi của vật chủ theo hướng có lợi cho sự phát triển và lây truyền của ký sinh trùng. Ví dụ, ký sinh trùng có thể khiến vật chủ trở nên dễ bị săn mồi hơn.

Ngoại ký sinh trùng là loại ký sinh trùng sống trên bề mặt cơ thể vật chủ, ví dụ như ve, rận, bọ chét. Nội ký sinh trùng sống bên trong cơ thể vật chủ.