Đề 14 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tài chính hành vi

Dollar-cost averaging, bằng cách đầu tư một lượng tiền cố định đều đặn theo thời gian, giúp giảm thiểu rủi ro mua vào đỉnh thị trường do quyết định theo cảm xúc (sợ hãi hoặc tham lam) và giảm bớt nỗi sợ hối hận nếu đầu tư một lần không đúng thời điểm.

Tài chính hành vi giúp hiểu rõ hơn về hành vi của nhà đầu tư và cải thiện quyết định tài chính, nhưng không thể dự đoán chính xác biến động giá cổ phiếu hàng ngày. Dự đoán thị trường chứng khoán chính xác và nhất quán là mục tiêu vượt quá khả năng của cả tài chính hành vi và tài chính truyền thống.

Phân tích báo cáo tài chính chi tiết là một phương pháp tiếp cận dựa trên phân tích sâu rộng, không phải là một heuristic. Các lựa chọn khác (đầu tư vào công ty quen thuộc, quy tắc 1/N, mua cổ phiếu tăng giá) đều là các quy tắc đơn giản hoặc `ngón tay cái` (heuristics) được sử dụng để đơn giản hóa quyết định đầu tư.

Sự lan truyền nhanh chóng của thông tin và cảm xúc (đặc biệt là trên mạng xã hội) tạo điều kiện thuận lợi cho hành vi bầy đàn. Thông tin lan truyền nhanh chóng có thể khuếch đại cảm xúc (ví dụ: sợ hãi, tham lam) và tạo ra áp lực xã hội, khiến nhà đầu tư dễ dàng bắt chước hành động của đám đông mà không cần suy xét kỹ lưỡng.

Chiến lược đầu tư dài hạn và hạn chế giao dịch ngắn hạn giúp giảm thiểu hành vi giao dịch quá mức thường xuất phát từ thiên kiến quá tự tin vào khả năng `đánh bại thị trường` trong ngắn hạn. Tập trung vào dài hạn giúp nhà đầu tư tránh bị cuốn vào những biến động thị trường hàng ngày và giảm chi phí giao dịch.

Trong quản lý quỹ hưu trí, tài chính hành vi được ứng dụng để thiết kế các chương trình mặc định thông minh. Việc thiết lập các lựa chọn `mặc định` (ví dụ: tự động ghi danh vào chương trình, mức đóng góp mặc định) tận dụng thiên kiến trạng thái hiện tại (status quo bias) để khuyến khích mọi người tham gia và tiết kiệm cho hưu trí nhiều hơn, vì họ có xu hướng ít thay đổi lựa chọn mặc định.

Loss aversion (sợ mất mát) khiến nỗi đau khi thua lỗ lớn hơn niềm vui khi có lợi nhuận tương đương. Điều này dẫn đến việc nhà đầu tư có xu hướng trì hoãn việc bán cổ phiếu thua lỗ (effectively realizing the loss) và giữ chúng quá lâu, hy vọng giá sẽ phục hồi để tránh phải đối mặt với thua lỗ.

Tài chính hành vi thừa nhận rằng thị trường có thể không hoàn toàn hiệu quả do yếu tố tâm lý của nhà đầu tư, đi ngược lại giả định thị trường hiệu quả hoàn toàn của tài chính truyền thống.

Thiên kiến nhận thức là lỗi hệ thống trong cách chúng ta suy nghĩ và xử lý thông tin, trong khi thiên kiến cảm xúc bắt nguồn từ cảm xúc và tình cảm chi phối quyết định đầu tư. Cả hai đều có thể dẫn đến các quyết định phi lý trí.

Thiên kiến neo đậu khiến nhà đầu tư bám víu quá chặt vào một thông tin ban đầu, ví dụ như giá mua ban đầu của cổ phiếu, và đưa ra các quyết định tiếp theo dựa trên mốc neo này, thay vì đánh giá lại một cách khách quan.

Đa dạng hóa danh mục đầu tư chủ yếu giúp giảm thiểu rủi ro phi hệ thống (rủi ro đặc thù của từng công ty hoặc ngành). Bên cạnh đó, nó cũng có thể giúp giảm ảnh hưởng của một số thiên kiến hành vi, ví dụ như việc tập trung quá mức vào một loại tài sản duy nhất do thiên kiến xác nhận hoặc thiên kiến sẵn có.

Satisficing, trái ngược với `maximizing` (tối đa hóa), là một chiến lược ra quyết định trong điều kiện `bounded rationality` (tính hợp lý giới hạn). Thay vì cố gắng tìm kiếm giải pháp tối ưu tuyệt đối (điều thường không khả thi do giới hạn về thông tin và khả năng xử lý), con người thường lựa chọn giải pháp `đủ tốt` đáp ứng một mức độ yêu cầu nhất định.

Thiên kiến trạng thái hiện tại là xu hướng thích duy trì tình trạng hiện tại và chống lại sự thay đổi. Trong tài chính cá nhân, nó có thể khiến người ta trì hoãn việc chuyển đổi sang các sản phẩm tài chính tốt hơn (ví dụ: tài khoản tiết kiệm lãi suất cao hơn, quỹ hưu trí hiệu quả hơn) hoặc không điều chỉnh danh mục đầu tư khi cần thiết.

Ví dụ 2 thể hiện hiệu ứng khung vì cách trình bày thông tin khác nhau (`khả năng tăng trưởng cao` vs. `rủi ro thua lỗ thấp`) ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư, mặc dù bản chất đầu tư là tương tự. Các lựa chọn khác không trực tiếp liên quan đến cách thông tin được đóng khung.

Hiệu ứng khung cho thấy rằng cách thông tin được trình bày hoặc `đóng khung` (ví dụ: nhấn mạnh vào lợi nhuận tiềm năng so với rủi ro thua lỗ) có thể tác động đáng kể đến quyết định của nhà đầu tư, ngay cả khi bản chất thông tin là như nhau.

Hành vi bầy đàn xảy ra khi nhà đầu tư bỏ qua thông tin và phân tích cá nhân để bắt chước hành động của số đông, thường do tâm lý sợ bị bỏ lỡ (FOMO) hoặc tin rằng đám đông luôn đúng, có thể dẫn đến bong bóng và sụp đổ thị trường.

Affect heuristic là một heuristic mà trong đó cảm xúc (affect) đóng vai trò trung tâm trong việc ra quyết định. Con người thường dựa vào cảm xúc tổng thể (cảm xúc tích cực hoặc tiêu cực) liên quan đến một lựa chọn để đưa ra phán đoán và quyết định, thay vì phân tích một cách lý trí tất cả các khía cạnh.

Thiên kiến xác nhận khiến nhà đầu tư chỉ tìm kiếm và chấp nhận thông tin củng cố niềm tin hiện có, đồng thời phớt lờ hoặc bác bỏ thông tin mâu thuẫn, dẫn đến quyết định đầu tư thiếu khách quan và có thể sai lầm.

Heuristic là các quy tắc đơn giản hóa quá trình ra quyết định, giúp con người đưa ra phán đoán nhanh chóng mà không cần phân tích quá chi tiết, mặc dù đôi khi dẫn đến sai lệch.

Thiên kiến sau nhận thức (hay còn gọi là `tôi đã biết trước`) là xu hướng tin rằng mình đã dự đoán được kết quả của một sự kiện sau khi nó đã xảy ra, làm sai lệch nhận thức về khả năng dự đoán thực tế trong quá khứ.

Tính hợp lý giới hạn (bounded rationality), được giới thiệu bởi Herbert Simon, thừa nhận rằng con người không phải là những `người ra quyết định lý trí` hoàn hảo. Chúng ta có giới hạn về khả năng xử lý thông tin, thời gian và nguồn lực, dẫn đến việc chúng ta thường đưa ra quyết định `đủ tốt` (satisficing) thay vì tối ưu tuyệt đối.

Hiệu ứng sợ mất mát cho thấy nỗi đau khi thua lỗ mạnh hơn niềm vui khi có lợi nhuận tương đương, khiến nhà đầu tư có xu hướng chấp nhận rủi ro cao hơn để tránh thua lỗ.

Neurofinance là một lĩnh vực liên ngành kết hợp tài chính, tâm lý học và khoa học thần kinh. Mục tiêu chính là sử dụng các công cụ khoa học thần kinh (ví dụ: fMRI, EEG) để nghiên cứu hoạt động não bộ khi con người đưa ra quyết định tài chính, nhằm hiểu sâu hơn về cơ chế sinh học của hành vi tài chính.

Lý thuyết triển vọng mô tả cách con người ra quyết định trong tình huống rủi ro, nhấn mạnh rằng họ đánh giá lợi nhuận và thua lỗ khác nhau (sợ mất mát) và thường đưa ra quyết định dựa trên giá trị cảm nhận thay vì giá trị tuyệt đối.

Thiên kiến sẵn có khiến nhà đầu tư đánh giá quá cao xác suất hoặc tần suất của các sự kiện dễ dàng nhớ lại, thường là do chúng gần đây, nổi bật hoặc gây ấn tượng mạnh, dẫn đến quyết định đầu tư dựa trên thông tin không đại diện cho toàn bộ bức tranh.

Hiểu biết về tài chính hành vi giúp nhà tư vấn tài chính nhận ra các thiên kiến có thể ảnh hưởng đến quyết định của khách hàng, từ đó tư vấn và hướng dẫn khách hàng vượt qua những thiên kiến này, đưa ra quyết định đầu tư phù hợp và lý trí hơn.

Sợ hối hận khiến nhà đầu tư trì hoãn việc bán cổ phiếu thua lỗ vì không muốn thừa nhận quyết định đầu tư sai lầm và chịu cảm giác hối hận. Họ hy vọng cổ phiếu sẽ phục hồi, mặc dù có thể không hợp lý về mặt tài chính.

Thiên kiến quá tự tin là xu hướng đánh giá cao khả năng và kiến thức của bản thân, dẫn đến việc nhà đầu tư tin rằng họ có thể dự đoán thị trường tốt hơn thực tế.

Mental accounting là cách con người tự phân chia tiền bạc thành các danh mục tinh thần (ví dụ: tiền lương, tiền thưởng, tiền tiết kiệm) và có xu hướng sử dụng và đánh giá chúng khác nhau, mặc dù về mặt kinh tế, tiền bạc có thể hoán đổi lẫn nhau.

Sợ hối hận (regret aversion) là một thiên kiến cảm xúc (emotional bias), xuất phát từ cảm xúc tiêu cực liên quan đến việc đưa ra quyết định sai lầm. Các lựa chọn còn lại (neo đậu, quá tự tin, xác nhận) đều là các thiên kiến nhận thức, liên quan đến lỗi trong quá trình xử lý thông tin và suy nghĩ.