Đề 15 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược lý 1

Tác dụng hiệp đồng (synergism) xảy ra khi hai thuốc được dùng cùng nhau tạo ra tác dụng mạnh hơn so với tổng tác dụng của từng thuốc khi dùng riêng lẻ. Ví dụ: hiệp đồng cộng (1+1=2) hoặc hiệp đồng tăng mức (1+1>2).

Thuốc tiêm tĩnh mạch được đưa trực tiếp vào tuần hoàn chung, do đó sinh khả dụng (khả năng thuốc đến tuần hoàn chung ở dạng còn hoạt tính) đạt 100%.

Thuốc chủ vận (agonist) là thuốc có ái lực và hiệu lực với receptor. Khi gắn vào receptor, nó kích hoạt receptor và tạo ra đáp ứng sinh học, tương tự như chất nội sinh (ví dụ: hormone, chất dẫn truyền thần kinh).

Kháng thuốc (drug resistance) là hiện tượng giảm đáp ứng của cơ thể với thuốc sau khi dùng nhiều lần. Điều này thường gặp trong điều trị nhiễm khuẩn, ung thư, khi vi khuẩn hoặc tế bào ung thư phát triển cơ chế chống lại tác dụng của thuốc.

Rifampicin là một ví dụ về enzyme cảm ứng CYP450. Các enzyme cảm ứng làm tăng hoạt động của enzyme CYP450, dẫn đến tăng chuyển hóa và giảm nồng độ của các thuốc được chuyển hóa bởi enzyme đó.

Tương tác thuốc dược động học (Pharmacokinetic drug interaction) xảy ra khi một thuốc ảnh hưởng đến quá trình ADME của thuốc khác, dẫn đến thay đổi nồng độ và tác dụng của thuốc bị ảnh hưởng.

Tương tác thuốc dược lực học (Pharmacodynamic drug interaction) xảy ra khi hai hoặc nhiều thuốc tác động lên cùng một hệ thống sinh lý hoặc cơ quan đích, dẫn đến thay đổi về cường độ hoặc loại tác dụng. Ví dụ: tác dụng cộng hợp của hai thuốc ức chế thần kinh trung ương.

Hội chứng cai thuốc (withdrawal syndrome) là một tập hợp các triệu chứng khó chịu hoặc nguy hiểm xảy ra khi ngừng thuốc đột ngột sau khi dùng kéo dài, đặc biệt là các thuốc gây nghiện hoặc phụ thuộc thể chất. Cơ thể đã thích nghi với sự hiện diện của thuốc và phản ứng khi thuốc bị ngừng.

Thời gian bán thải (t½) là một thông số dược động học quan trọng, thể hiện thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Nó giúp xác định khoảng cách dùng thuốc hợp lý.

Ảnh hưởng của thức ăn đến hấp thu thuốc rất phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại thuốc, thành phần thức ăn, thời điểm dùng thuốc so với bữa ăn. Thức ăn có thể làm tăng hấp thu (ví dụ: thuốc tan trong dầu), giảm hấp thu (ví dụ: do tạo phức), hoặc không ảnh hưởng.

Thuốc tiền (prodrug) là một dạng bào chế thuốc ban đầu không có hoặc ít hoạt tính dược lý. Sau khi vào cơ thể, chúng được chuyển hóa (thường là ở gan) thành dạng có hoạt tính để phát huy tác dụng điều trị.

Sinh tương đương (bioequivalence) là khái niệm dùng để so sánh giữa hai chế phẩm thuốc khác nhau (thường là biệt dược gốc và thuốc generic) chứa cùng một hoạt chất. Hai thuốc được coi là sinh tương đương nếu chúng có tốc độ và mức độ hấp thu tương tự nhau, đảm bảo tác dụng điều trị tương đương.

Ưu điểm lớn nhất của đường tiêm tĩnh mạch là sinh khả dụng đạt 100% và thuốc tác dụng nhanh vì được đưa trực tiếp vào tuần hoàn chung, bỏ qua giai đoạn hấp thu. Tuy nhiên, nó có thể gây đau, cần nhân viên y tế thực hiện và có nguy cơ nhiễm trùng.

Tác dụng phụ (side effect) là các tác dụng không mong muốn xảy ra khi dùng thuốc ở liều điều trị thông thường. Chúng có thể nhẹ hoặc nặng, nhưng không phải là mục đích điều trị chính của thuốc.

Thận là cơ quan thải trừ thuốc chính cho phần lớn các thuốc, đặc biệt là các thuốc tan trong nước hoặc các chất chuyển hóa phân cực của thuốc. Thận lọc thuốc và các chất chuyển hóa từ máu và thải trừ qua nước tiểu.

Receptor là các protein đặc hiệu trên bề mặt tế bào hoặc trong tế bào chất, mà thuốc (ligand) gắn vào để tạo ra một đáp ứng sinh học. Sự tương tác thuốc-receptor là cơ chế tác dụng chính của nhiều loại thuốc.

Thuốc đối kháng cạnh tranh (competitive antagonist) gắn thuận nghịch vào receptor ở cùng vị trí gắn của chất chủ vận. Nó cạnh tranh với chất chủ vận để gắn vào receptor, ngăn chặn chất chủ vận kích hoạt receptor và gây ra đáp ứng.

Tolerance (dung nạp thuốc) là hiện tượng giảm đáp ứng của cơ thể với thuốc khi dùng lặp lại hoặc kéo dài. Để đạt được hiệu quả điều trị tương tự như ban đầu, cần phải tăng liều thuốc. Dung nạp thuốc khác với kháng thuốc.

Phản ứng dị ứng thuốc (drug allergy) thuộc loại phản ứng có hại loại B (Type B ADRs), là các phản ứng không dự đoán được, không liên quan đến cơ chế dược lý thông thường của thuốc, và thường liên quan đến cơ chế miễn dịch. Ví dụ: sốc phản vệ do penicillin.

Dược động học (Pharmacokinetics) nghiên cứu quá trình hấp thu, phân phối, chuyển hóa và thải trừ của thuốc trong cơ thể (ADME), bao gồm cả sự di chuyển của thuốc từ nơi dùng đến tuần hoàn chung.

Phản ứng liên hợp glucuronide là một phản ứng chuyển hóa thuốc pha II, trong đó acid glucuronic được gắn vào thuốc hoặc chất chuyển hóa pha I để tăng độ phân cực và dễ dàng thải trừ qua thận hoặc mật.

Chuyển hóa bước một (first-pass metabolism) xảy ra khi thuốc hấp thu qua đường tiêu hóa đi qua gan trước khi vào tuần hoàn chung. Đường đặt trực tràng (rectal) có thể tránh được một phần chuyển hóa bước một vì thuốc hấp thu từ phần dưới trực tràng có thể đi trực tiếp vào tuần hoàn chung, bỏ qua gan.

Nước ép bưởi (Grapefruit juice) chứa các chất ức chế enzyme CYP450, đặc biệt là CYP3A4. Các enzyme ức chế làm giảm hoạt động của enzyme CYP450, dẫn đến giảm chuyển hóa và tăng nồng độ của các thuốc được chuyển hóa bởi enzyme đó.

Độ hòa tan của thuốc là yếu tố quan trọng hàng đầu vì thuốc cần phải hòa tan trong dịch tiêu hóa để được hấp thu qua niêm mạc ruột. Các yếu tố khác cũng ảnh hưởng nhưng độ hòa tan thường là yếu tố hạn chế chính.

Chỉ số điều trị (TI) là một thước đo an toàn tương đối của thuốc, được tính bằng tỷ lệ giữa liều gây độc trung bình (LD50 - liều gây chết cho 50% quần thể) và liều hiệu quả trung bình (ED50 - liều gây hiệu quả điều trị ở 50% quần thể). TI càng cao, thuốc càng an toàn.

Đường dùng thuốc đường tiêu hóa (enteral route) bao gồm các đường dùng thuốc liên quan đến ống tiêu hóa như uống (oral), ngậm dưới lưỡi (sublingual), đặt trực tràng (rectal). Đường uống là ví dụ phổ biến nhất.

Phản ứng có hại của thuốc loại A (Type A ADRs) là các phản ứng có thể dự đoán được, liên quan đến cơ chế dược lý của thuốc và thường do quá liều hoặc tác dụng dược lý quá mức. Ví dụ: hạ đường huyết do insulin.

Theo dõi nồng độ thuốc trong điều trị (TDM) được sử dụng để đo nồng độ thuốc trong máu bệnh nhân, giúp điều chỉnh liều lượng thuốc sao cho đạt được hiệu quả điều trị tối ưu và giảm thiểu nguy cơ độc tính, đặc biệt với các thuốc có khoảng điều trị hẹp.

Thể tích phân bố (Vd) là một thông số dược động học biểu thị mối quan hệ giữa liều thuốc và nồng độ thuốc trong huyết tương. Vd cao gợi ý thuốc phân bố rộng rãi vào các mô, còn Vd thấp gợi ý thuốc chủ yếu ở trong huyết tương.

Enzyme CYP450 là một họ enzyme quan trọng ở gan và các mô khác, chủ yếu tham gia vào chuyển hóa thuốc pha I, bao gồm các phản ứng oxy hóa, khử, thủy phân để làm thay đổi cấu trúc hóa học của thuốc.