Đề 15 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Kinh tế môi trường

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: tính không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa có sẵn cho người khác) và tính không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn chặn người khác sử dụng hàng hóa ngay cả khi họ không trả tiền). Môi trường sạch thường được coi là một hàng hóa công cộng.

Tính bền vững yếu (weak sustainability) cho phép thay thế vốn tự nhiên bằng vốn nhân tạo, miễn là tổng vốn (tự nhiên + nhân tạo) không giảm theo thời gian. Tính bền vững mạnh (strong sustainability) nhấn mạnh sự cần thiết phải duy trì vốn tự nhiên ở mức độ nhất định, hạn chế hoặc không cho phép thay thế vốn tự nhiên bằng vốn nhân tạo, do vai trò không thể thay thế của nhiều yếu tố môi trường.

Thách thức lớn nhất đối với thuế carbon toàn cầu là đạt được sự đồng thuận và hợp tác quốc tế. Các quốc gia có thể có quan điểm khác nhau về mức thuế, phân bổ doanh thu thuế, và lo ngại về tính cạnh tranh kinh tế. Thiếu sự hợp tác quốc tế có thể làm giảm hiệu quả của thuế carbon toàn cầu.

Vốn tự nhiên bao gồm các tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái cung cấp dịch vụ và lợi ích cho con người. Rừng, nguồn nước, và mỏ than đều là các dạng vốn tự nhiên. Công nghệ sản xuất sạch là vốn do con người tạo ra (vốn nhân tạo hoặc vốn vật chất), không phải vốn tự nhiên.

Thỏa thuận quốc tế về môi trường (IEA) thường gặp khó khăn do tính chất tự nguyện. Các quốc gia có chủ quyền và việc tuân thủ thỏa thuận phụ thuộc vào thiện chí của từng quốc gia. Thiếu cơ chế cưỡng chế hiệu quả khiến việc đảm bảo thực hiện và duy trì hiệu quả của IEA trở nên thách thức.

Đường cong Kuznets môi trường (EKC) giả thuyết rằng ô nhiễm môi trường có xu hướng tăng lên ở giai đoạn đầu phát triển kinh tế, nhưng sau đó sẽ giảm xuống khi nền kinh tế đạt đến một mức thu nhập nhất định. Điều này là do sự thay đổi cơ cấu kinh tế, nhận thức về môi trường tăng lên, và khả năng đầu tư vào công nghệ sạch khi thu nhập cao hơn.

Khái niệm `giới hạn hành tinh` (planetary boundaries) xác định các ngưỡng an toàn cho chín quá trình hệ thống Trái Đất quan trọng (ví dụ: biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học, chu trình nitơ và phốt pho). Vượt qua các ngưỡng này có thể đẩy hệ thống Trái Đất vào trạng thái mới, kém ổn định và gây ra các hậu quả nghiêm trọng cho nhân loại.

Kinh tế tuần hoàn tập trung vào việc giảm thiểu chất thải, tái sử dụng, tái chế và kéo dài vòng đời sản phẩm, nhằm giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên và giảm thiểu ô nhiễm. Mục tiêu là tạo ra một hệ thống kinh tế khép kín, ít chất thải hơn so với mô hình kinh tế tuyến tính truyền thống.

Vết chân sinh thái đo lường nhu cầu của con người về tài nguyên thiên nhiên (đất, nước, năng lượng...) và khả năng hấp thụ chất thải của Trái Đất. Nó so sánh nhu cầu này với `sức chứa sinh học` (biocapacity) của Trái Đất, cho thấy liệu con người đang sống quá mức khả năng của hành tinh hay không.

Dịch vụ hệ sinh thái là các lợi ích mà con người nhận được từ hệ sinh thái tự nhiên. Cung cấp nước sạch, điều hòa khí hậu, và thụ phấn cho cây trồng là các ví dụ về dịch vụ hệ sinh thái. Sản xuất hàng hóa công nghiệp là hoạt động kinh tế của con người, không phải dịch vụ tự nhiên từ hệ sinh thái.

Tiêu chuẩn công nghệ bắt buộc là một công cụ `command-and-control` (kiểm soát và chỉ huy) mang tính quy định, không phải là công cụ kinh tế. Các công cụ kinh tế (thuế, hạn ngạch, trợ cấp) tạo ra động lực thị trường để khuyến khích hành vi thân thiện với môi trường, trong khi tiêu chuẩn công nghệ áp đặt một giải pháp cụ thể.

Các biện pháp `command-and-control` (kiểm soát và chỉ huy) là các quy định trực tiếp của chính phủ, thường áp đặt các tiêu chuẩn hoặc lệnh cấm cụ thể. Tiêu chuẩn khí thải, tiêu chuẩn công nghệ, và lệnh cấm là các ví dụ về biện pháp này. Thuế môi trường là một công cụ kinh tế, tạo động lực thị trường chứ không phải là quy định trực tiếp.

Cơ chế phát triển sạch (CDM) cho phép các nước phát triển đầu tư vào các dự án giảm phát thải khí nhà kính ở các nước đang phát triển. Lượng giảm phát thải từ các dự án này được chứng nhận (CERs) và có thể được các nước phát triển sử dụng để đạt được mục tiêu giảm phát thải của mình theo Nghị định thư Kyoto.

Định giá tài nguyên môi trường giúp chúng ta hiểu rõ hơn về giá trị kinh tế đầy đủ của môi trường, bao gồm cả các giá trị không thị trường. Điều này rất quan trọng để đưa ra các quyết định sáng suốt về phân bổ tài nguyên, chính sách môi trường, và đánh giá các dự án phát triển có tác động đến môi trường.

Việc yêu cầu khảo sát quy mô lớn và phức tạp là một thách thức thực tế, nhưng không phải là hạn chế bản chất của phương pháp chi phí đi lại. Các hạn chế chính bao gồm: khó xác định chi phí thời gian, chỉ đo lường giá trị sử dụng trực tiếp, và không thể định giá các giá trị phi sử dụng (như giá trị tồn tại).

Lợi nhuận độc quyền là một dạng thất bại thị trường, nhưng không đặc trưng hoặc phổ biến trong bối cảnh kinh tế môi trường như ngoại ứng tiêu cực, hàng hóa công cộng, và thông tin bất cân xứng. Các vấn đề môi trường thường phát sinh từ ngoại ứng và tính chất hàng hóa công cộng của môi trường.

Nguyên tắc phòng ngừa khuyến khích hành động sớm để ngăn chặn hoặc giảm thiểu rủi ro môi trường nghiêm trọng, ngay cả khi chưa có bằng chứng khoa học đầy đủ về tác hại. Nó đặc biệt quan trọng trong các vấn đề môi trường phức tạp và không chắc chắn như biến đổi khí hậu.

Bi kịch về tài sản chung xảy ra khi nhiều cá nhân, hành động độc lập và hợp lý vì lợi ích riêng của mình, dẫn đến việc khai thác quá mức và phá hủy tài nguyên chung (ví dụ: đồng cỏ chung, nguồn cá). Vấn đề chính là thiếu quyền sở hữu rõ ràng và cơ chế quản lý hiệu quả đối với tài nguyên chung.

Ngoại ứng xảy ra khi một hoạt động kinh tế (sản xuất hoặc tiêu dùng) tạo ra tác động (chi phí hoặc lợi ích) cho những người không tham gia trực tiếp vào hoạt động đó. Ô nhiễm là một ví dụ điển hình của ngoại ứng tiêu cực.

Định giá ngẫu nhiên (CVM) đặc biệt hữu ích để đo lường `giá trị tồn tại` - giá trị mà con người gán cho sự tồn tại của một yếu tố môi trường (ví dụ: đa dạng sinh học, loài nguy cấp) ngay cả khi họ không trực tiếp sử dụng nó. Các giá trị sử dụng thường dễ định giá bằng phương pháp khác hơn.

Ngoại ứng tích cực xảy ra khi một hoạt động kinh tế tạo ra lợi ích cho bên thứ ba không liên quan trực tiếp đến giao dịch. Rừng trồng hấp thụ carbon dioxide, mang lại lợi ích cho toàn xã hội bằng cách giảm thiểu biến đổi khí hậu, đây là một ví dụ về ngoại ứng tích cực.

Giá trị lựa chọn (option value) là giá trị mà con người gán cho việc bảo tồn một tài nguyên môi trường để có thể sử dụng nó trong tương lai, ngay cả khi họ không có kế hoạch sử dụng nó ngay bây giờ. Nó phản ánh sự không chắc chắn về nhu cầu và giá trị của tài nguyên trong tương lai.

Chiết khấu dòng lợi ích và chi phí tương lai, dù là một nguyên tắc kinh tế tiêu chuẩn, có thể gây ra tranh cãi về `công bằng giữa các thế hệ`. Chiết khấu cao có thể làm giảm đáng kể giá trị của lợi ích môi trường trong tương lai (ví dụ: ngăn chặn biến đổi khí hậu), gây bất lợi cho các thế hệ sau.

Thuế Pigou là một công cụ chính sách kinh tế môi trường, được thiết kế đặc biệt để điều chỉnh ngoại ứng tiêu cực. Thuế này đánh vào các hoạt động gây ra chi phí ngoại ứng, nhằm nội hóa chi phí đó vào quyết định của người gây ô nhiễm.

Hiệu ứng dội ngược xảy ra khi việc tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên (ví dụ: tiết kiệm năng lượng) dẫn đến giảm chi phí sử dụng, từ đó khuyến khích tiêu thụ nhiều hơn tài nguyên đó. Điều này có thể làm giảm hoặc thậm chí đảo ngược lợi ích môi trường dự kiến từ việc tăng hiệu quả.

Thị trường carbon, thông qua cơ chế mua bán hạn ngạch phát thải, trực tiếp áp dụng `Nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền`. Các doanh nghiệp phải trả chi phí (thông qua mua hạn ngạch hoặc giảm phát thải) cho lượng carbon họ phát thải ra môi trường.

Sức chứa sinh học (biocapacity) là khả năng của một hệ sinh thái (ví dụ: quốc gia, khu vực) trong việc tái tạo tài nguyên thiên nhiên (như rừng, đất nông nghiệp, nguồn cá) và hấp thụ chất thải (như khí thải carbon). Nó đo lường khả năng của hệ sinh thái trong việc đáp ứng nhu cầu tài nguyên và xử lý chất thải của con người.

`Giảm thiểu` (mitigation) là các hành động nhằm giảm phát thải khí nhà kính, ngăn chặn hoặc làm chậm lại biến đổi khí hậu. `Thích ứng` (adaptation) là các biện pháp nhằm điều chỉnh và đối phó với những tác động đã xảy ra hoặc không thể tránh khỏi của biến đổi khí hậu.

Tỷ lệ chiết khấu thấp được ủng hộ trong các dự án môi trường dài hạn (như biến đổi khí hậu) để giảm thiểu sự suy giảm giá trị của lợi ích môi trường trong tương lai do chiết khấu. Tỷ lệ chiết khấu thấp hơn giúp giá trị của lợi ích môi trường trong tương lai (ví dụ: tránh được tác động của biến đổi khí hậu cho các thế hệ sau) được đánh giá cao hơn trong phân tích chi phí - lợi ích hiện tại.

Tỷ lệ chiết khấu phản ánh giá trị thời gian của tiền tệ và rủi ro. Các yếu tố như tăng trưởng kinh tế dự kiến, lãi suất thị trường, và rủi ro dự án đều ảnh hưởng đến tỷ lệ chiết khấu hợp lý. Màu sắc logo công ty là một yếu tố hoàn toàn không liên quan.