Đề 2 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ

Ngôn ngữ bồi (pidgin) là một dạng ngôn ngữ đơn giản hóa phát triển khi các nhóm người nói các ngôn ngữ khác nhau cần giao tiếp với nhau, thường trong bối cảnh thương mại hoặc giao tiếp ban đầu. Pidgin có ngữ pháp và từ vựng hạn chế, chủ yếu mượn từ các ngôn ngữ tiếp xúc, đặc biệt là ngôn ngữ `thống trị`.

Tính dịch chuyển (displacement) là khả năng ngôn ngữ cho phép chúng ta nói về những thứ không hiện hữu, không có mặt ở đây và bây giờ. Chúng ta có thể thảo luận về quá khứ, tương lai, những nơi xa xôi, hoặc những khái niệm trừu tượng.

Ngữ âm học (phonetics) tập trung vào khía cạnh vật lý của âm thanh ngôn ngữ: cách con người tạo ra âm thanh (ngữ âm cấu âm), cách âm thanh truyền đi (ngữ âm âm học), và cách tai người tiếp nhận âm thanh (ngữ âm thính giác).

Hệ thống chữ viết âm tiết (syllabary writing system) sử dụng các ký tự để biểu thị các âm tiết, là đơn vị phát âm lớn hơn âm vị nhưng nhỏ hơn từ. Mỗi ký tự đại diện cho một âm tiết, có thể là một nguyên âm đơn hoặc sự kết hợp của phụ âm và nguyên âm.

Hình thái học (morphology) tập trung vào cấu trúc bên trong của từ, cách từ được tạo thành từ các hình vị (morphemes), và các quá trình biến đổi hình thái như cấu tạo từ và biến tố.

Hệ thống chữ viết tượng hình (logographic writing system), ví dụ như chữ Hán, sử dụng các ký tự (chữ tượng hình) để biểu thị toàn bộ từ hoặc hình vị, thay vì âm thanh như âm vị hoặc âm tiết. Mỗi ký tự có thể mang nghĩa và phát âm riêng.

Ngôn ngữ học xã hội (sociolinguistics) nghiên cứu mối quan hệ tương tác giữa ngôn ngữ và xã hội. Nó xem xét cách các yếu tố xã hội như giai cấp, giới tính, tuổi tác, dân tộc, bối cảnh giao tiếp ảnh hưởng đến cách sử dụng ngôn ngữ, biến thể ngôn ngữ, và thái độ ngôn ngữ.

Ngôn ngữ học tâm lý (psycholinguistics) nghiên cứu các quá trình tâm lý liên quan đến ngôn ngữ. Nó tìm hiểu cách con người nhận thức, sản xuất, hiểu, và lưu trữ ngôn ngữ trong não bộ. Các chủ đề bao gồm tiếp thu ngôn ngữ, xử lý từ vựng, xử lý cú pháp, và sản xuất lời nói.

Ngữ vị học (phonology) nghiên cứu cách âm thanh được tổ chức và hoạt động trong hệ thống ngôn ngữ, bao gồm các âm vị, sự biến thể âm vị, và quy tắc kết hợp âm thanh.

Cú pháp học (syntax) nghiên cứu các quy tắc chi phối cách từ được kết hợp với nhau để tạo thành các cụm từ, mệnh đề và câu có cấu trúc ngữ pháp đúng.

Tính hai bình diện (duality of patterning) đề cập đến việc ngôn ngữ được cấu tạo từ hai tầng: tầng âm vị (phonemes), là các đơn vị âm thanh vô nghĩa, và tầng hình vị (morphemes) hoặc từ, là các đơn vị có nghĩa được tạo thành từ việc kết hợp các âm vị. Sự kết hợp này mang lại tính kinh tế và linh hoạt cho ngôn ngữ.

Lỗi khái quát hóa quá mức (overgeneralization) xảy ra khi trẻ em học ngôn ngữ áp dụng một quy tắc ngữ pháp một cách quá rộng rãi, ngay cả với những trường hợp ngoại lệ mà quy tắc đó không áp dụng. Ví dụ, trẻ có thể nói `goed` thay vì `went` vì khái quát hóa quy tắc thêm `-ed` cho quá khứ.

Hình vị (morpheme) là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất mang nghĩa. Âm vị chỉ là đơn vị âm thanh nhỏ nhất, từ là tập hợp các hình vị, và câu là tập hợp các từ.

Giả thuyết giai đoạn tới hạn (critical period hypothesis) cho rằng có một khoảng thời gian tối ưu trong cuộc đời, thường là từ khi sinh ra đến trước tuổi dậy thì, mà con người có thể tiếp thu ngôn ngữ một cách tự nhiên và thành công nhất. Sau giai đoạn này, khả năng tiếp thu ngôn ngữ, đặc biệt là ngữ pháp, có thể suy giảm.

Phương ngữ (dialect) là một biến thể khu vực hoặc xã hội của một ngôn ngữ. Các phương ngữ chia sẻ một gốc ngôn ngữ chung nhưng có thể khác nhau về một số khía cạnh như phát âm, từ vựng, ngữ pháp. Tuy nhiên, người nói các phương ngữ khác nhau của cùng một ngôn ngữ thường vẫn có thể hiểu nhau.

Ngôn ngữ Creole phát triển từ ngôn ngữ pidgin. Khi một pidgin được sử dụng bởi một thế hệ trẻ em làm ngôn ngữ mẹ đẻ, nó sẽ phát triển thành một creole, với ngữ pháp và từ vựng phong phú hơn, trở thành một ngôn ngữ hoàn chỉnh và phức tạp.

Ngôn ngữ học tính toán (computational linguistics) là một lĩnh vực liên ngành kết hợp ngôn ngữ học và khoa học máy tính. Nó sử dụng các công cụ và kỹ thuật tính toán để phân tích, mô hình hóa, và xử lý ngôn ngữ tự nhiên, nhằm giải quyết các bài toán ngôn ngữ học và phát triển các ứng dụng xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP).

Giai đoạn bập bẹ (babbling) trong quá trình tiếp thu ngôn ngữ thứ nhất thường bắt đầu vào khoảng 6-12 tháng tuổi. Trẻ bắt đầu tạo ra các âm tiết lặp đi lặp lại (ví dụ, `ba ba ba`) và thử nghiệm với các âm thanh ngôn ngữ.

Ngôn ngữ ký hiệu là ngôn ngữ thực thụ, không chỉ là cử chỉ. Chúng có ngữ pháp riêng, từ vựng phong phú, và khả năng biểu đạt phức tạp tương đương ngôn ngữ nói. Chúng thể hiện đầy đủ các đặc tính ngôn ngữ như tính tùy ý, năng suất, dịch chuyển, v.v.

Ngữ nghĩa học (semantics) là lĩnh vực nghiên cứu về nghĩa trong ngôn ngữ, bao gồm nghĩa của từ vựng (lexical semantics) và nghĩa của câu (sentential semantics).

Mặc dù động vật có hệ thống giao tiếp, nhưng chúng thường thiếu hoặc hạn chế các đặc tính quan trọng của ngôn ngữ người như tính năng suất (tạo câu mới vô hạn) và tính dịch chuyển (nói về những thứ không hiện hữu). Giao tiếp của động vật thường mang tính bản năng và phản xạ hơn.

Nghiên cứu ngôn ngữ lịch đại (diachronic linguistics), còn gọi là ngôn ngữ học lịch sử, tập trung vào việc theo dõi và giải thích sự thay đổi của ngôn ngữ qua các giai đoạn lịch sử khác nhau. Nó nghiên cứu nguồn gốc, sự biến đổi âm thanh, từ vựng, ngữ pháp theo thời gian.

Ngôn ngữ chung (lingua franca) là một ngôn ngữ được sử dụng để giao tiếp giữa các nhóm người có ngôn ngữ mẹ đẻ khác nhau. Nó thường là một ngôn ngữ phổ biến hoặc có uy tín, được chấp nhận làm phương tiện giao tiếp chung trong thương mại, ngoại giao, hoặc các lĩnh vực đa văn hóa khác.

Ngữ dụng học (pragmatics) xem xét cách ngữ cảnh xã hội, kiến thức nền, và mục đích giao tiếp ảnh hưởng đến cách chúng ta hiểu và sử dụng ngôn ngữ. Nó vượt ra ngoài nghĩa đen của từ và câu để tìm hiểu nghĩa hàm ý và nghĩa trong ngữ cảnh.

Ngôn ngữ học thần kinh (neurolinguistics) là lĩnh vực nghiên cứu mối liên hệ giữa ngôn ngữ và não bộ. Nó sử dụng các phương pháp nghiên cứu thần kinh để xác định các khu vực não bộ và cơ chế thần kinh liên quan đến các chức năng ngôn ngữ như sản xuất, tiếp nhận, và xử lý ngôn ngữ.

Nghiên cứu ngôn ngữ đồng đại (synchronic linguistics) tập trung vào việc mô tả và phân tích ngôn ngữ như một hệ thống tĩnh tại tại một thời điểm nhất định, thường là thời điểm hiện tại. Nó khác với nghiên cứu lịch đại (diachronic linguistics) vốn xem xét sự thay đổi ngôn ngữ theo thời gian.

Tính tùy ý (arbitrariness) là một đặc tính cốt lõi của ngôn ngữ, chỉ ra rằng không có mối liên hệ tất yếu hoặc tự nhiên giữa hình thức âm thanh (hoặc chữ viết) của một từ và ý nghĩa mà nó biểu đạt. Mối quan hệ này là do quy ước xã hội.

Hệ thống chữ viết chữ cái (alphabetic writing system), ví dụ như chữ Latinh, chữ Kirin, sử dụng các ký tự (chữ cái) để biểu thị các âm vị. Lý tưởng nhất, mỗi chữ cái tương ứng với một âm vị trong ngôn ngữ, mặc dù trong thực tế có thể có sự phức tạp và không hoàn toàn tương ứng 1-1.

Định nghĩa cơ bản nhất của ngôn ngữ nhấn mạnh tính hệ thống, tùy ý của ký hiệu và chức năng giao tiếp của nó. Các lựa chọn khác chỉ đề cập đến một phần hoặc khía cạnh cụ thể của ngôn ngữ mà không bao quát định nghĩa cốt lõi.

Tính năng suất (productivity), còn gọi là tính sáng tạo, là khả năng đặc trưng của ngôn ngữ người, cho phép chúng ta tạo ra và hiểu vô số câu mới, phức tạp mà chúng ta chưa từng gặp trước đây. Điều này nhờ vào hệ thống quy tắc ngữ pháp hữu hạn nhưng có thể tạo ra vô hạn kết hợp.