Đề 2 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược lý 1

Thận là cơ quan thải trừ thuốc chính của cơ thể. Thận lọc máu và loại bỏ thuốc và chất chuyển hóa qua nước tiểu. Một số thuốc cũng có thể được thải trừ qua mật (sau đó ra phân), phổi (cho thuốc bay hơi), da (mồ hôi), nhưng thận đóng vai trò quan trọng nhất.

Hấp thu là quá trình thuốc di chuyển từ vị trí dùng thuốc vào máu (tuần hoàn chung). Các quá trình còn lại là phân bố (thuốc đi từ máu đến các mô), chuyển hóa (biến đổi cấu trúc thuốc), và thải trừ (loại bỏ thuốc ra khỏi cơ thể).

Thụ thể gắn protein G (GPCRs) là một họ thụ thể lớn, hoạt động thông qua protein G và các hệ thống chất truyền tin thứ hai như cAMP, IP3, DAG. Khi chất chủ vận gắn vào GPCR, protein G được hoạt hóa, kích hoạt các enzyme tạo ra chất truyền tin thứ hai, dẫn đến một loạt các sự kiện nội bào và đáp ứng sinh học.

Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) ức chế enzym cyclooxygenase (COX), làm giảm sản xuất prostaglandin và thromboxane, là các chất trung gian gây viêm, đau và sốt. Có hai isoenzym chính của COX là COX-1 và COX-2, và NSAIDs có thể ức chế chọn lọc hoặc không chọn lọc các isoenzym này.

Phản ứng có hại loại A (Type A ADRs) là các phản ứng có thể dự đoán được, thường liên quan đến cơ chế tác dụng dược lý của thuốc và phụ thuộc vào liều dùng. Ví dụ, hạ huyết áp do thuốc hạ áp, chảy máu do thuốc chống đông.

Thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE inhibitors) ức chế men chuyển, không chỉ ngăn chặn tạo angiotensin II mà còn ức chế phân hủy bradykinin. Tăng nồng độ bradykinin có thể gây ra tác dụng phụ ho khan đặc trưng của nhóm thuốc này.

Albumin là protein huyết tương phong phú nhất và có khả năng gắn kết với nhiều loại thuốc, đặc biệt là các thuốc có tính acid và trung tính. Sự gắn kết thuốc với protein huyết tương ảnh hưởng đến phân bố, chuyển hóa và thải trừ của thuốc.

Thuốc chủ vận (agonist) là thuốc gắn vào thụ thể và kích hoạt thụ thể đó, tạo ra đáp ứng sinh học tương tự như chất chủ vận nội sinh (ví dụ, hormone, chất dẫn truyền thần kinh).

Chỉ số điều trị (TI) là tỷ lệ giữa liều gây độc trung bình (LD50 - Lethal Dose 50%) và liều hiệu quả trung bình (ED50 - Effective Dose 50%). TI càng cao, thuốc càng an toàn, vì khoảng cách giữa liều hiệu quả và liều độc càng lớn.

Tương tác dược lực học là tương tác xảy ra ở mức độ tác dụng của thuốc, tức là khi các thuốc ảnh hưởng đến cùng một hệ thống sinh học hoặc cơ quan đích, dẫn đến tác dụng hiệp đồng (tăng cường) hoặc đối kháng (giảm hiệu quả) lẫn nhau.

Thể tích phân bố (Vd) là thể tích lý thuyết cần thiết để chứa toàn bộ lượng thuốc trong cơ thể ở cùng nồng độ như trong huyết tương. Vd lớn cho thấy thuốc có xu hướng phân bố rộng rãi ra khỏi huyết tương và vào các mô, dịch cơ thể khác.

Liều ED50 (Effective Dose 50%) là liều lượng thuốc cần thiết để tạo ra hiệu quả điều trị mong muốn ở 50% quần thể được thử nghiệm. Đây là một chỉ số quan trọng để đánh giá hiệu lực của thuốc.

Độ thanh thải (Cl) là thước đo hiệu quả thải trừ thuốc của cơ thể, được định nghĩa là thể tích máu (hoặc huyết tương) được làm sạch thuốc hoàn toàn trong một đơn vị thời gian (ví dụ, mL/phút hoặc L/giờ).

Thức ăn trong dạ dày có thể làm chậm quá trình hấp thu thuốc đường uống bằng cách làm chậm tốc độ làm rỗng dạ dày, tương tác vật lý hoặc hóa học với thuốc, hoặc kích thích bài tiết dịch tiêu hóa làm thay đổi pH. Các yếu tố khác như tăng lưu lượng máu, pH acid (cho một số thuốc), và diện tích bề mặt lớn đều có xu hướng tăng cường hấp thu.

Thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE inhibitors) là nhóm thuốc hạ huyết áp phổ biến. Chúng ức chế men chuyển angiotensin, ngăn chặn sự hình thành angiotensin II (chất gây co mạch mạnh) và làm tăng nồng độ bradykinin (chất gây giãn mạch), dẫn đến hạ huyết áp.

Corticosteroid (ví dụ, prednisolone, dexamethasone) là hormone steroid có tác dụng dược lý chính là ức chế miễn dịch và kháng viêm mạnh mẽ. Chúng tác động lên nhiều giai đoạn của quá trình viêm và đáp ứng miễn dịch, được sử dụng trong nhiều bệnh lý viêm và tự miễn.

Sinh khả dụng đường uống thấp hơn do thuốc phải trải qua quá trình hấp thu phức tạp (ảnh hưởng pH, enzym tiêu hóa), và chuyển hóa lần đầu ở gan trước khi vào tuần hoàn chung. Tốc độ hấp thu nhanh chóng qua niêm mạc miệng (đường dưới lưỡi) thực tế có thể *tăng* sinh khả dụng, không làm giảm. Lưu lượng máu và pH dạ dày đều ảnh hưởng đến hấp thu, và chuyển hóa lần đầu làm giảm lượng thuốc vào tuần hoàn.

Thụ thể kênh ion (ligand-gated ion channels) là loại thụ thể trực tiếp liên kết với kênh ion. Khi chất chủ vận (ligand) gắn vào thụ thể, kênh ion mở ra hoặc đóng lại, thay đổi tính thấm ion của màng tế bào và gây ra đáp ứng nhanh chóng.

Phản ứng có hại loại B (Type B ADRs) là các phản ứng không thể dự đoán trước, thường hiếm gặp, không liên quan đến tác dụng dược lý thông thường của thuốc và có thể do cơ chế miễn dịch hoặc đặc ứng. Ví dụ, phản ứng dị ứng, sốc phản vệ.

Thuốc kháng histamine H1 thế hệ thứ nhất có thể vượt qua hàng rào máu não và tác động lên thụ thể H1 ở não, gây ra tác dụng phụ an thần, buồn ngủ. Đây là tác dụng phụ thường gặp và quan trọng cần lưu ý khi sử dụng nhóm thuốc này.

Thuốc kháng cholinergic (anticholinergic) ức chế hoạt động của acetylcholine bằng cách chặn thụ thể muscarinic cholinergic. Tác dụng dược lý bao gồm giãn đồng tử (mydriasis), khô miệng, giảm tiết dịch, tăng nhịp tim, giảm nhu động ruột và bàng quang (gây táo bón, bí tiểu).

Thuốc chẹn beta (beta-blockers) được sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiều bệnh tim mạch, bao gồm tăng huyết áp, đau thắt ngực, loạn nhịp tim, suy tim mạn tính (trong một số trường hợp), và sau nhồi máu cơ tim. Tuy nhiên, trong nhồi máu cơ tim *cấp* và suy tim *cấp*, việc sử dụng cần thận trọng và có thể chống chỉ định tùy tình huống cụ thể.

Thuốc đối kháng cạnh tranh (competitive antagonist) gắn vào thụ thể ở cùng vị trí với chất chủ vận, cạnh tranh vị trí gắn kết. Khi đối kháng chiếm vị trí, chất chủ vận không thể gắn kết và tạo đáp ứng, do đó đối kháng ngăn chặn tác dụng của chất chủ vận.

Thuốc lợi tiểu thiazide ức chế kênh đồng vận natri-clorua ở ống lượn xa của nephron, làm giảm tái hấp thu natri và clo, tăng bài tiết nước và điện giải, dẫn đến lợi tiểu và hạ huyết áp.

Đường tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào máu, bỏ qua giai đoạn hấp thu, do đó cho sinh khả dụng là 100% và tác dụng nhanh nhất. Các đường dùng khác cần có giai đoạn hấp thu trước khi thuốc vào tuần hoàn.

Khi chức năng thận suy giảm, khả năng thải trừ thuốc qua thận giảm, dẫn đến thuốc tích lũy trong cơ thể và thời gian bán thải kéo dài hơn bình thường. Điều này có thể làm tăng nguy cơ tác dụng phụ và cần điều chỉnh liều dùng thuốc.

Dung nạp thuốc (drug tolerance) là hiện tượng giảm đáp ứng của cơ thể với thuốc sau khi dùng lặp lại, do đó cần phải tăng liều để đạt được tác dụng tương tự như ban đầu.

Chuyển hóa thuốc pha 2 chủ yếu bao gồm các phản ứng liên hợp (conjugation), trong đó thuốc hoặc chất chuyển hóa pha 1 được gắn thêm các nhóm phân cực (ví dụ, glucuronide, sulfate, acetyl) để tăng độ tan trong nước, dễ dàng thải trừ qua thận hoặc mật.

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Đây là thông số quan trọng để xác định khoảng cách liều dùng và thời gian thuốc tồn tại trong cơ thể.

Hệ thống enzym CYP450, chủ yếu ở gan, là trung tâm của quá trình chuyển hóa thuốc pha 1. Các enzym này biến đổi cấu trúc thuốc, thường làm thuốc mất hoạt tính hoặc dễ thải trừ hơn.