Đề 2 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Kinh tế công cộng

Tính không loại trừ của hàng hóa công cộng khiến cá nhân có động cơ hưởng lợi từ hàng hóa mà không phải trả tiền, dẫn đến việc thị trường tư nhân cung cấp không đủ hoặc không cung cấp hàng hóa công cộng.

Mặc dù phân tích chi phí - lợi ích là công cụ hữu ích, nhưng nó gặp khó khăn trong việc định lượng và quy đổi ra tiền tệ các giá trị phi thị trường, như giá trị môi trường, sức khỏe, hoặc các tác động xã hội, điều này có thể dẫn đến kết quả phân tích không đầy đủ hoặc thiên lệch.

Quyền sở hữu tư nhân được bảo vệ là yếu tố then chốt để thị trường hoạt động hiệu quả, vì nó tạo ra động cơ mạnh mẽ cho cá nhân và doanh nghiệp đầu tư, làm việc chăm chỉ, và sử dụng tài sản một cách hiệu quả nhất.

Chính sách tài khóa là việc chính phủ sử dụng công cụ thuế và chi tiêu để điều chỉnh tổng cầu, ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, thúc đẩy tăng trưởng và giảm thất nghiệp.

Để thuế hiệu quả trong việc thay đổi hành vi, cần đảm bảo rằng người tiêu dùng phản ứng với sự thay đổi giá. Nếu có thị trường chợ đen, trốn thuế, hoặc người tiêu dùng ít nhạy cảm với giá (ví dụ, nghiện), thì thuế có thể ít hiệu quả hơn mong đợi.

Phân tích độ nhạy giúp kiểm tra tính vững chắc của kết quả phân tích chi phí - lợi ích bằng cách xem xét các kịch bản khác nhau, khi các yếu tố đầu vào (ví dụ, chi phí, lợi ích, tỷ lệ chiết khấu) thay đổi, từ đó nhận biết các yếu tố quan trọng và mức độ rủi ro của dự án.

Chiết khấu là kỹ thuật quy đổi giá trị tương lai về giá trị hiện tại, dựa trên nguyên tắc rằng tiền tệ hôm nay có giá trị hơn tiền tệ trong tương lai do yếu tố lạm phát, cơ hội đầu tư, và sự không chắc chắn. Điều này quan trọng khi so sánh chi phí và lợi ích phát sinh ở các thời điểm khác nhau.

Hàng hóa công cộng có tính không loại trừ (không thể ngăn người khác tiêu dùng) và không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa cho người khác), khác biệt với hàng hóa tư nhân có tính loại trừ và cạnh tranh.

Thất bại thị trường xảy ra khi cơ chế thị trường không thể tự phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả, dẫn đến lãng phí hoặc sử dụng không tối ưu nguồn lực xã hội, không đạt được trạng thái Pareto.

Thuế quan tối ưu không chỉ đơn thuần là thu nhiều thuế nhất có thể mà còn quan tâm đến các khía cạnh hiệu quả (giảm thiểu méo mó thị trường) và công bằng (phân phối gánh nặng thuế hợp lý) của hệ thống thuế.

Gánh nặng thuế (tax incidence) không phải lúc nào cũng rơi hoàn toàn vào đối tượng pháp lý nộp thuế. Thuế doanh nghiệp có thể được chuyển giao cho người lao động (lương thấp hơn), người tiêu dùng (giá cao hơn), hoặc chủ sở hữu doanh nghiệp (lợi nhuận giảm), tùy thuộc vào điều kiện thị trường.

Chi phí cơ hội xã hội phản ánh toàn bộ giá trị xã hội bị mất đi khi nguồn lực được sử dụng cho một mục đích cụ thể, bao gồm cả giá trị của phương án sử dụng tốt nhất bị loại bỏ và các chi phí ngoại ứng phát sinh.

Thâm hụt ngân sách là tình trạng chi tiêu của chính phủ vượt quá nguồn thu trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm tài chính, dẫn đến việc phải vay nợ để bù đắp.

Mục tiêu chính của can thiệp chính phủ là sửa chữa những khiếm khuyết của thị trường, như ngoại ứng hoặc hàng hóa công cộng, và thúc đẩy công bằng, hiệu quả kinh tế, nâng cao phúc lợi chung.

Bảo hiểm xã hội, đặc biệt là bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm y tế xã hội, thường được tài trợ thông qua các khoản đóng góp bắt buộc từ cả người lao động và người sử dụng lao động, dưới hình thức thuế hoặc các khoản phí tương tự.

Chi tiêu công là các khoản chi của chính phủ cho các dịch vụ công cộng và phúc lợi xã hội, bao gồm giáo dục, y tế, giao thông, cơ sở hạ tầng, an sinh xã hội, và các dịch vụ công khác.

Lý thuyết lựa chọn công cộng áp dụng các nguyên tắc kinh tế để phân tích hành vi của các tác nhân trong khu vực công, coi chính trị gia, cử tri và quan chức cũng là những cá nhân theo đuổi lợi ích riêng, từ đó giải thích các quyết định và chính sách công.

Giáo dục tạo ra ngoại ứng tích cực vì lợi ích của nó lan tỏa ra toàn xã hội, không chỉ giới hạn ở người được giáo dục, ví dụ như lực lượng lao động có kỹ năng cao hơn, xã hội tiến bộ hơn, giảm gánh nặng an sinh xã hội.

Thuế VAT là thuế gián thu, đánh vào phần giá trị tăng thêm của hàng hóa và dịch vụ trong quá trình sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng, và người tiêu dùng cuối cùng là người chịu thuế.

Ngoại ứng tiêu cực là chi phí phát sinh cho bên thứ ba không liên quan trực tiếp đến giao dịch sản xuất hoặc tiêu dùng, ví dụ như ô nhiễm từ nhà máy.

Hàng hóa công cộng thuần túy phải đáp ứng cả hai tiêu chí: không cạnh tranh (việc một người tiêu dùng không làm giảm lượng hàng hóa cho người khác) và không loại trừ (không thể ngăn cản người khác tiêu dùng, kể cả khi họ không trả tiền).

Quy định là công cụ chính phủ sử dụng để kiểm soát và hướng dẫn hoạt động kinh tế, nhằm khắc phục các vấn đề như ngoại ứng, thông tin bất cân xứng, độc quyền tự nhiên, và bảo vệ lợi ích công cộng.

Để giảm thiểu ngoại ứng tiêu cực như ô nhiễm, chính phủ có thể áp dụng thuế Pigou (đánh thuế vào hoạt động gây ô nhiễm), ban hành các quy định (giới hạn mức phát thải), hoặc thiết lập các tiêu chuẩn môi trường.

Phúc lợi xã hội là một khái niệm rộng, bao gồm không chỉ thu nhập và tiêu dùng mà còn các khía cạnh phi kinh tế như sức khỏe, giáo dục, môi trường, công bằng xã hội và mức độ hài lòng chung của người dân.

Vốn xã hội là khái niệm rộng hơn vốn vật chất hay vốn con người, bao gồm các mối quan hệ xã hội, chuẩn mực đạo đức, sự tin tưởng và hợp tác trong cộng đồng, được coi là yếu tố quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế và xã hội.

Công bằng theo chiều dọc liên quan đến việc đối xử khác nhau giữa những người có khả năng kinh tế khác nhau, thường được hiểu là người có thu nhập cao hơn nên đóng góp một tỷ lệ lớn hơn vào ngân sách thông qua thuế, để giảm bất bình đẳng thu nhập.

Nguyên tắc `người hưởng lợi trả tiền′ cho rằng những ai trực tiếp hưởng lợi từ hàng hóa hoặc dịch vụ công cộng (ví dụ như đường sá, cầu cống) nên đóng góp thuế để chi trả cho việc cung cấp những dịch vụ đó, tương tự như việc trả tiền cho hàng hóa tư nhân.

Phân tích chi phí - lợi ích là công cụ quan trọng trong kinh tế công cộng, giúp chính phủ đánh giá một cách hệ thống các tác động (cả chi phí và lợi ích) của một dự án hoặc chính sách công, từ đó lựa chọn phương án tối ưu.

Trợ cấp là một hình thức can thiệp của chính phủ để giảm chi phí sản xuất hoặc tiêu dùng của một hàng hóa hoặc dịch vụ cụ thể, thường được sử dụng để khuyến khích những hoạt động mang lại lợi ích cho xã hội, như năng lượng tái tạo, giáo dục, y tế.

Thuế lũy thoái là loại thuế mà tỷ lệ phần trăm thuế phải nộp giảm khi thu nhập của người nộp thuế tăng lên, gây ra gánh nặng thuế lớn hơn cho người có thu nhập thấp.