Đề 2 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý y học

Tâm lý y học tập trung vào mối quan hệ giữa tâm lý và sức khỏe, bệnh tật. Cơ chế tác động của thuốc kháng sinh thuộc lĩnh vực dược lý học, không phải là trọng tâm của tâm lý y học. Các lựa chọn khác đều liên quan đến yếu tố tâm lý trong bối cảnh y tế.

Gánh nặng bệnh tật (burden of illness) là khái niệm rộng, bao gồm tất cả các tác động tiêu cực mà bệnh tật gây ra cho người bệnh và gia đình, không chỉ về mặt sức khỏe thể chất mà còn về tâm lý, xã hội, kinh tế và chất lượng cuộc sống.

Tiếp cận nhận thức trong tâm lý y học tập trung vào cách bệnh nhân suy nghĩ, nhận thức về bệnh tật và điều trị. Niềm tin và kỳ vọng là các yếu tố nhận thức quan trọng ảnh hưởng đến kết quả điều trị.

Lượng giá tâm lý trong y tế không chỉ giới hạn ở việc chẩn đoán bệnh tâm thần mà còn đánh giá rộng hơn các khía cạnh tâm lý của bệnh nhân, bao gồm cảm xúc, hành vi, nhận thức, kỹ năng đối phó… để cung cấp thông tin toàn diện, hỗ trợ quá trình chăm sóc sức khỏe.

Liệu pháp chánh niệm (mindfulness) giúp bệnh nhân tập trung vào hiện tại, chấp nhận trải nghiệm của mình mà không phán xét. Điều này có thể giúp giảm đau, giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng và khả năng đối phó với bệnh mãn tính, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống.

Việc giới thiệu bệnh nhân đến chuyên gia tâm lý y học là cần thiết khi các vấn đề tâm lý, cảm xúc, hành vi phát sinh do bệnh tật hoặc quá trình điều trị gây ảnh hưởng đáng kể đến bệnh nhân, ví dụ như lo âu, trầm cảm, khó khăn trong việc đối phó với bệnh, tuân thủ điều trị kém, giảm chất lượng cuộc sống… Không nhất thiết phải chờ đến khi có chẩn đoán bệnh tâm thần.

Tâm lý y học nghiên cứu sự ảnh hưởng của các yếu tố tâm lý lên sức khỏe thể chất, bệnh tật và quá trình điều trị, cũng như tác động ngược lại của bệnh tật lên tâm lý người bệnh.

Trong mô hình niềm tin sức khỏe, `Tính nghiêm trọng′ (Perceived Severity) chỉ mức độ cá nhân tin rằng bệnh tật đó nghiêm trọng đến mức nào về hậu quả sức khỏe và cuộc sống của họ.

Nguyên tắc tự chủ (autonomy) trong y đức đề cao quyền của bệnh nhân được tự do đưa ra quyết định về sức khỏe của mình, bao gồm việc lựa chọn hoặc từ chối điều trị, dựa trên thông tin đầy đủ và sự hiểu biết của bản thân.

Tái cấu trúc nhận thức là kỹ thuật cốt lõi trong CBT, tập trung vào việc giúp bệnh nhân nhận diện, thách thức và thay thế những suy nghĩ tiêu cực, méo mó hoặc không hợp lý bằng những suy nghĩ cân bằng, thực tế và hữu ích hơn. Mục tiêu là thay đổi cách nhìn nhận vấn đề để cải thiện cảm xúc và hành vi.

Hiệu ứng giả dược cho thấy rằng chỉ riêng niềm tin và kỳ vọng vào hiệu quả điều trị (ngay cả khi sử dụng chất không có hoạt tính dược lý) cũng có thể tạo ra những thay đổi tích cực về mặt sinh lý và tâm lý ở bệnh nhân.

Hội chứng kiệt sức (burnout) là trạng thái suy kiệt về thể chất, tinh thần và cảm xúc do căng thẳng kéo dài tại nơi làm việc, đặc biệt phổ biến ở các ngành nghề dịch vụ, chăm sóc sức khỏe chịu áp lực cao.

Can thiệp khủng hoảng là một hình thức hỗ trợ tâm lý ngắn hạn, tập trung vào việc giúp cá nhân ổn định và vượt qua giai đoạn khủng hoảng tâm lý cấp tính, thường xảy ra sau một sự kiện sang chấn hoặc biến cố lớn, đặc biệt là trong bối cảnh sức khỏe (ví dụ: chẩn đoán bệnh hiểm nghèo, tai nạn nghiêm trọng…). Mục tiêu là giảm thiểu tác động tiêu cực và giúp cá nhân lấy lại cân bằng.

Chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe (HRQoL) là một khái niệm đa chiều, đánh giá mức độ hạnh phúc và thỏa mãn của cá nhân trong các lĩnh vực thể chất, tâm lý, xã hội và đôi khi cả kinh tế, bị ảnh hưởng bởi tình trạng sức khỏe của họ.

Các trạng thái tâm lý tiêu cực như lo âu, căng thẳng và trầm cảm có thể làm tăng độ nhạy cảm với cơn đau và giảm ngưỡng chịu đau, khiến bệnh nhân cảm thấy đau đớn hơn so với thực tế.

Động lực nội tại và niềm tin rằng điều trị sẽ có hiệu quả là yếu tố tâm lý then chốt thúc đẩy bệnh nhân chủ động và kiên trì tuân thủ phác đồ điều trị, đặc biệt trong các bệnh mãn tính đòi hỏi sự hợp tác lâu dài.

Lắng nghe tích cực là kỹ năng giao tiếp quan trọng, bao gồm việc tập trung chú ý, phản hồi bằng lời và không lời để thể hiện sự thấu hiểu, đồng cảm và tôn trọng đối với người nói, trong trường hợp này là bệnh nhân.

Các giai đoạn sốc, phủ nhận, giận dữ, thương lượng và chấp nhận (theo mô hình Kübler-Ross, thường được áp dụng trong bối cảnh mất mát và bệnh tật) được xem là những phản ứng tâm lý bình thường và phổ biến khi đối diện với tin xấu hoặc bệnh tật nghiêm trọng.

Giáo dục sức khỏe không chỉ đơn thuần cung cấp thông tin mà còn nhằm mục đích thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của cá nhân và cộng đồng về sức khỏe, giúp họ đưa ra các quyết định sáng suốt và thực hành các hành vi có lợi cho sức khỏe.

Hỗ trợ xã hội từ gia đình, bạn bè, cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe. Nó giúp giảm căng thẳng, tăng cảm giác được yêu thương, hỗ trợ và có nguồn lực để đối phó với khó khăn, từ đó cải thiện cả sức khỏe tâm lý và thể chất.

Người lớn tuổi có thể gặp khó khăn về nghe, nhìn và xử lý thông tin. Do đó, giao tiếp hiệu quả với họ đòi hỏi sự kiên nhẫn, nói chậm rãi, rõ ràng, sử dụng ngôn ngữ đơn giản và thường xuyên kiểm tra xem họ có hiểu thông tin được truyền đạt hay không.

Các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hít thở sâu… được sử dụng rộng rãi trong tâm lý y học để giúp giảm căng thẳng, lo âu, cải thiện tâm trạng và chất lượng giấc ngủ, từ đó hỗ trợ quá trình điều trị và phục hồi sức khỏe.

Mô hình sinh học - tâm lý - xã hội nhấn mạnh rằng sức khỏe và bệnh tật bị ảnh hưởng bởi sự tương tác phức tạp của ba nhóm yếu tố: sinh học (gen, sinh lý…), tâm lý (cảm xúc, suy nghĩ, hành vi…) và xã hội (mạng lưới xã hội, văn hóa, kinh tế, môi trường sống…). Yếu tố xã hội bao gồm các khía cạnh rộng lớn hơn môi trường sống và tương tác xã hội của cá nhân.

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là phương pháp hiệu quả trong quản lý đau mãn tính, tập trung vào việc giúp bệnh nhân nhận diện và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực, hành vi né tránh và phát triển các kỹ năng đối phó tích cực với cơn đau.

Kỳ thị bệnh tâm thần là thái độ tiêu cực và phân biệt đối xử với người mắc bệnh tâm thần. Nó dẫn đến việc người bệnh cảm thấy xấu hổ, sợ bị phán xét, ngại tìm kiếm sự giúp đỡ, bị cô lập xã hội và ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình phục hồi và chất lượng cuộc sống.

Sự đồng cảm là khả năng thấu hiểu và chia sẻ cảm xúc của người khác. Trong y tế, sự đồng cảm của nhân viên y tế giúp xây dựng mối quan hệ tin tưởng, cởi mở với bệnh nhân, tăng sự hài lòng, tuân thủ điều trị và cải thiện kết quả sức khỏe.

Đối phó tập trung vào vấn đề là chiến lược giải quyết căng thẳng bằng cách chủ động xác định và tìm cách loại bỏ hoặc giảm thiểu nguồn gây căng thẳng. Nó hiệu quả khi cá nhân có khả năng tác động và thay đổi tình huống.

Khả năng phục hồi (resilience) là sức mạnh nội tại giúp con người vượt qua và hồi phục sau những trải nghiệm tiêu cực, căng thẳng hoặc tổn thương. Nó không phải là việc tránh né khó khăn mà là khả năng thích nghi và phát triển sau khi đối mặt với chúng.

Phản ứng né tránh bệnh tật (ví dụ: phủ nhận triệu chứng, trì hoãn khám bệnh) có thể dẫn đến việc bệnh không được phát hiện và điều trị kịp thời, làm bệnh tiến triển nặng hơn và giảm hiệu quả điều trị.

Phủ nhận là một cơ chế đối phó tự nhiên. Nhân viên y tế nên tôn trọng phản ứng này, cung cấp thông tin một cách nhẹ nhàng, lặp lại khi cần thiết và tập trung vào việc xây dựng mối quan hệ tin tưởng để bệnh nhân dần dần chấp nhận tình trạng của mình và hợp tác điều trị.