Đề 3 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dược động học

Hàng rào máu não (Blood-Brain Barrier - BBB) có tính thấm chọn lọc cao. Các thuốc tan trong lipid và không ion hóa dễ dàng khuếch tán qua BBB hơn so với các thuốc tan trong nước, ion hóa hoặc có kích thước lớn.

Trong dược động học tuyến tính bậc nhất, tốc độ thải trừ thuốc tỉ lệ thuận với nồng độ thuốc trong huyết tương. Điều này có nghĩa là tốc độ thải trừ sẽ cao hơn khi nồng độ thuốc cao hơn.

Khi hai thuốc cùng được chuyển hóa bởi cùng một enzyme CYP450, chúng có thể cạnh tranh với nhau để gắn kết enzyme, dẫn đến ức chế chuyển hóa của một hoặc cả hai thuốc, làm tăng nồng độ và kéo dài tác dụng (hoặc tác dụng phụ) của thuốc.

Albumin là protein huyết tương chính, có ái lực cao với các thuốc có tính acid và các chất nội sinh anion khác.

Dược động học (Pharmacokinetics) nghiên cứu quá trình hấp thu (Absorption), phân bố (Distribution), chuyển hóa (Metabolism) và thải trừ (Excretion) của thuốc trong cơ thể, thường được gọi chung là ADME.

Tự cảm ứng enzyme là hiện tượng một số thuốc (cảm ứng enzyme) có thể làm tăng sự biểu hiện và hoạt tính của enzyme chuyển hóa chính nó (hoặc các enzyme khác). Điều này dẫn đến tăng tốc độ chuyển hóa thuốc và có thể giảm hiệu quả điều trị theo thời gian.

Trong tình huống cấp cứu, cần đạt nồng độ thuốc trong máu nhanh nhất có thể. Đường tiêm tĩnh mạch (IV) là lựa chọn ưu tiên vì nó đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn, giúp đạt nồng độ điều trị nhanh chóng.

AUC (Diện tích dưới đường cong nồng độ - thời gian) là một thông số dược động học quan trọng, thể hiện tổng mức độ phơi nhiễm của cơ thể với thuốc sau khi dùng một liều, và liên quan trực tiếp đến sinh khả dụng.

Thuốc generic là thuốc tương đương sinh học với thuốc gốc, nghĩa là chúng phải có cùng hoạt chất, dạng bào chế, đường dùng và sinh khả dụng tương đương (trong một giới hạn cho phép) so với thuốc gốc. Sự khác biệt về dược động học (sinh khả dụng) là yếu tố then chốt để đánh giá tính tương đương.

Dược động học ở trẻ em khác biệt so với người lớn do chức năng enzyme chuyển hóa thuốc (đặc biệt là ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ) và chức năng thận chưa phát triển hoàn thiện. Điều này ảnh hưởng đến hấp thu, chuyển hóa và thải trừ thuốc, cần điều chỉnh liều lượng phù hợp cho trẻ em.

Người cao tuổi thường có chức năng gan và thận suy giảm, thể tích phân bố thay đổi, và các thay đổi sinh lý khác có thể ảnh hưởng đến dược động học của thuốc, do đó cần điều chỉnh liều lượng phù hợp.

Liều nạp (loading dose) là liều thuốc ban đầu cao hơn liều duy trì, được sử dụng để nhanh chóng đạt được nồng độ thuốc điều trị mong muốn trong huyết tương, đặc biệt đối với các thuốc có thời gian bán thải dài.

Đường tiêm tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào tuần hoàn chung, bỏ qua giai đoạn hấp thu, do đó đạt tác dụng toàn thân nhanh nhất so với các đường dùng khác.

Thận là cơ quan thải trừ thuốc quan trọng. Suy giảm chức năng thận làm giảm khả năng thải trừ thuốc và các chất chuyển hóa qua thận, dẫn đến tích lũy thuốc trong cơ thể và kéo dài thời gian bán thải.

Thời gian bán thải (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ thuốc trong huyết tương giảm đi một nửa. Nó là một thông số quan trọng để xác định tần suất dùng thuốc và thời gian đạt trạng thái ổn định.

Sinh khả dụng cao hơn thường liên quan đến việc thuốc ít bị chuyển hóa bước một (first-pass metabolism) ở gan và/hoặc thành ruột, dẫn đến lượng thuốc vào tuần hoàn chung nhiều hơn.

Chuyển hóa pha I bao gồm các phản ứng chức năng hóa như oxy hóa, khử, thủy phân, thường được thực hiện bởi enzyme cytochrome P450, nhằm làm thay đổi cấu trúc hóa học của thuốc, thường làm tăng tính phân cực.

Sự hấp thu thuốc qua đường uống chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố bao gồm kích thước phân tử, độ tan trong lipid (để qua màng tế bào), pH môi trường (ảnh hưởng đến mức độ ion hóa), và nhiều yếu tố sinh lý khác.

Độ thanh thải (CL) là thể tích huyết tương hoặc máu được lọc sạch thuốc hoàn toàn trong một đơn vị thời gian (ví dụ, mL/phút hoặc L/giờ). Nó phản ánh hiệu quả loại bỏ thuốc khỏi cơ thể.

Cửa sổ điều trị là khoảng nồng độ thuốc trong huyết tương mà thuốc có hiệu quả điều trị mong muốn mà không gây độc tính nghiêm trọng. Dược động học giúp xác định và duy trì nồng độ thuốc trong cửa sổ điều trị này.

Cảm ứng enzyme làm tăng tốc độ chuyển hóa thuốc, dẫn đến giảm nồng độ thuốc trong huyết tương và có thể làm giảm hiệu quả điều trị của thuốc bị cảm ứng.

Trong dược động học phi tuyến tính, các thông số dược động học như độ thanh thải, thể tích phân bố và thời gian bán thải có thể thay đổi theo liều dùng hoặc nồng độ thuốc do các quá trình ADME (hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ) bị bão hòa. Thời gian bán thải có thể phụ thuộc vào liều dùng trong trường hợp này.

Thời gian bán thải (t½) là thông số dược động học quan trọng nhất để xác định khoảng thời gian giữa các liều dùng thuốc. Khoảng cách liều thường được lựa chọn sao cho nồng độ thuốc không giảm xuống dưới mức hiệu quả trước khi dùng liều tiếp theo, dựa trên thời gian bán thải.

Thải trừ thuốc qua thận bao gồm ba cơ chế chính: lọc cầu thận (dựa trên kích thước và độ tự do của thuốc), bài tiết chủ động ở ống thận (vận chuyển thuốc từ máu vào ống thận), và tái hấp thu thụ động ở ống thận (thuốc tan trong lipid có thể được tái hấp thu trở lại máu).

Chuyển hóa bước một xảy ra chủ yếu ở gan và thành ruột. Khi thuốc được hấp thu từ đường tiêu hóa, nó sẽ đi qua gan trước khi vào tuần hoàn chung, tại gan một lượng thuốc có thể bị chuyển hóa trước khi có tác dụng.

Thể tích phân bố (Vd) là thể tích dịch lý thuyết cần thiết để hòa tan toàn bộ lượng thuốc trong cơ thể ở cùng nồng độ với nồng độ thuốc trong huyết tương. Vd cao cho thấy thuốc phân bố rộng rãi vào các mô.

Sinh khả dụng là tỷ lệ phần trăm của liều thuốc dùng đường ngoài mạch máu (thường là đường uống) đi vào tuần hoàn chung ở dạng còn hoạt tính và có tác dụng dược lý.

Khi dùng thuốc lặp lại với khoảng cách đều đặn, nồng độ thuốc trong huyết tương sẽ tăng dần và đạt trạng thái ổn định (nồng độ thuốc vào = nồng độ thuốc ra) sau khoảng 3-5 lần thời gian bán thải.

Enzyme CYP3A4 là một enzyme chuyển hóa thuốc quan trọng. Thuốc ức chế CYP3A4 sẽ làm giảm hoạt động của enzyme này, dẫn đến giảm chuyển hóa các thuốc khác là cơ chất của CYP3A4, làm tăng nồng độ và tác dụng của các thuốc đó.

Đường tĩnh mạch (IV) đưa thuốc trực tiếp vào máu, bỏ qua giai đoạn hấp thu và chuyển hóa bước một, do đó có sinh khả dụng 100%. Đường uống (PO) phải trải qua hấp thu và chuyển hóa bước một trước khi vào tuần hoàn chung.