Đề 3 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tài chính công

Chính sách tài khóa mở rộng (expansionary fiscal policy) bao gồm tăng chi tiêu chính phủ hoặc giảm thuế, nhằm kích thích tổng cầu, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giảm thất nghiệp, thường được áp dụng khi nền kinh tế suy thoái hoặc tăng trưởng chậm.

Theo quy định hiện hành (năm 2024), thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp phổ thông ở Việt Nam là 20%. Có một số trường hợp được áp dụng thuế suất ưu đãi thấp hơn.

Quản lý nợ công bền vững (sustainable debt management) nhằm mục tiêu đảm bảo chính phủ có khả năng trả nợ đầy đủ và đúng hạn trong tương lai, đồng thời duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô, tránh gây ra các rủi ro và gánh nặng cho thế hệ tương lai.

Thuế gián thu là thuế mà người nộp thuế và người chịu thuế không phải là một, thông thường được cấu thành trong giá cả hàng hóa, dịch vụ. Thuế VAT là một ví dụ điển hình.

Cơ sở thuế (tax base) là đối tượng hoặc giá trị mà thuế được đánh vào, ví dụ như thu nhập, lợi nhuận, giá trị hàng hóa, dịch vụ, tài sản,... Thuế được tính bằng cách nhân cơ sở thuế với thuế suất.

Ngân sách hàng năm (annual budget) là hình thức ngân sách phổ biến nhất, trong đó kế hoạch thu và chi ngân sách được lập và thực hiện trong một năm tài chính, thường trùng với năm dương lịch hoặc năm tài khóa của quốc gia.

Một trong những hạn chế của chính sách tài khóa là độ trễ về thời gian. Từ khi nhận diện vấn đề kinh tế, quyết định chính sách, thực hiện chính sách đến khi chính sách phát huy tác dụng thường mất một khoảng thời gian, có thể làm giảm hiệu quả của chính sách.

Chi thường xuyên là các khoản chi có tính chất lặp đi lặp lại, nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập. Chi trả lương là một khoản chi thường xuyên.

Hàng hóa công cộng (public goods) có hai đặc điểm chính: không có tính cạnh tranh (non-rivalrous) - việc một người sử dụng không làm giảm khả năng sử dụng của người khác, và không loại trừ (non-excludable) - rất khó hoặc không thể ngăn chặn người khác sử dụng hàng hóa này, ngay cả khi họ không trả tiền.

Chính sách tài khóa (fiscal policy), bao gồm các biện pháp về thuế và chi tiêu của chính phủ, là công cụ chính để điều chỉnh chu kỳ kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và thất nghiệp.

Chi đầu tư phát triển (capital expenditure) là các khoản chi ngân sách nhằm tạo ra tài sản cố định, cơ sở hạ tầng, nâng cao năng lực sản xuất của nền kinh tế. Do đó, chi đầu tư phát triển có tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất đến tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Chức năng phân bổ nguồn lực của tài chính công thể hiện ở việc Nhà nước sử dụng ngân sách để cung cấp hàng hóa công cộng, dịch vụ công, can thiệp vào thị trường để khắc phục các thất bại thị trường, ví dụ như chi cho quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế, cơ sở hạ tầng.

Khi nền kinh tế bị lạm phát, chính phủ nên áp dụng chính sách tài khóa thắt chặt (contractionary fiscal policy), bằng cách giảm chi tiêu chính phủ hoặc tăng thuế, để giảm tổng cầu, kiềm chế lạm phát.

Khu vực công (public sector) bao gồm các tổ chức thuộc sở hữu nhà nước hoặc do nhà nước quản lý, hoạt động vì lợi ích công cộng. Doanh nghiệp tư nhân (private company) thuộc khu vực tư nhân, hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận của chủ sở hữu.

Thâm hụt ngân sách nhà nước (budget deficit) xảy ra khi tổng chi tiêu của chính phủ vượt quá tổng thu nhập trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm tài chính.

Mục tiêu của tài chính công trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là hướng tới sự phát triển bền vững, ổn định kinh tế vĩ mô, phân bổ nguồn lực hiệu quả và đảm bảo công bằng xã hội, giảm thiểu bất bình đẳng.

Quỹ dự trữ tài chính nhà nước được thiết lập để dự phòng nguồn lực tài chính, chủ yếu được sử dụng để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước khi nguồn thu giảm sút hoặc chi tiêu tăng đột biến, và ứng phó với các tình huống khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh.

Chi thường xuyên (current expenditure), bao gồm chi lương, chi hoạt động bộ máy nhà nước, chi sự nghiệp giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội,... thường chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu tổng chi ngân sách nhà nước hàng năm.

Nguyên tắc công bằng theo chiều ngang (horizontal equity) trong thuế khóa yêu cầu những người có khả năng kinh tế như nhau (ví dụ: thu nhập như nhau) nên được đối xử như nhau trong hệ thống thuế.

Chính sách tài khóa sử dụng thuế (taxes), chi tiêu chính phủ (government spending) và quản lý nợ công (public debt) để tác động đến nền kinh tế. Lãi suất (interest rate) là công cụ của chính sách tiền tệ, do ngân hàng trung ương điều hành.

Thuế tiêu thụ đặc biệt (excise tax) thường được áp dụng với thuế suất cao đối với một số hàng hóa, dịch vụ đặc biệt, nhằm hạn chế tiêu dùng các sản phẩm có hại cho sức khỏe hoặc xã hội, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách.

Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất ở Việt Nam, có thẩm quyền quyết định dự toán ngân sách nhà nước, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước và giám sát việc thực hiện ngân sách.

Tài chính công bao gồm các hoạt động thu và chi tiền của Nhà nước và các đơn vị công lập, nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước và tác động đến toàn bộ nền kinh tế, xã hội.

Ô nhiễm môi trường là một ví dụ về ngoại ứng tiêu cực (negative externality), một loại thất bại thị trường. Tài chính công có thể can thiệp thông qua các biện pháp như thuế môi trường, quy định, tiêu chuẩn, trợ cấp để khuyến khích giảm thiểu ô nhiễm.

Nếu chính phủ tăng chi tiêu công mà không tăng thuế hoặc các nguồn thu khác, sẽ dẫn đến việc chi tiêu vượt quá thu nhập, làm tăng thâm hụt ngân sách nhà nước (budget deficit).

Kiểm toán hoạt động (performance audit) tập trung đánh giá tính kinh tế (economy), hiệu lực (efficiency) và hiệu quả (effectiveness) của các hoạt động, chương trình, dự án sử dụng tài chính công, tài sản công, nhằm đưa ra các khuyến nghị cải thiện quản lý và sử dụng nguồn lực.

Thuế lũy thoái (regressive tax) là loại thuế mà tỷ lệ thuế giảm khi thu nhập tăng. Thuế VAT với một mức thuế suất duy nhất có thể mang tính lũy thoái vì nó chiếm tỷ trọng lớn hơn trong thu nhập của người có thu nhập thấp so với người có thu nhập cao.

Nguyên tắc công khai, minh bạch trong quản lý tài chính công đòi hỏi thông tin về thu, chi ngân sách, nợ công và các hoạt động tài chính khác của nhà nước phải được công bố rộng rãi, đầy đủ, dễ hiểu và dễ tiếp cận cho người dân và các tổ chức xã hội để giám sát.

Nợ công thường bao gồm nợ của chính phủ (trung ương và địa phương), nợ được chính phủ bảo lãnh. Nợ do doanh nghiệp nhà nước tự vay và tự trả, không có bảo lãnh của chính phủ, thường không được tính trực tiếp vào nợ công, mặc dù có thể tạo ra rủi ro tiềm ẩn cho ngân sách nhà nước.

Nguyên tắc thống nhất trong quản lý ngân sách nhà nước đòi hỏi hệ thống ngân sách nhà nước phải được tổ chức và vận hành thống nhất trên phạm vi cả nước, theo quy định của pháp luật, đảm bảo sự chỉ đạo, điều hành tập trung, thống nhất của trung ương.