Đề 3 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tài chính hành vi

Kế toán tinh thần là cách con người vô thức chia tiền bạc thành các `tài khoản` khác nhau trong tâm trí, và áp dụng các quy tắc chi tiêu khác nhau cho mỗi tài khoản. Ví dụ, tiền `thưởng` có thể được chi tiêu dễ dàng hơn tiền `lương`.

Nudge là một biện pháp can thiệp nhẹ nhàng, hướng dẫn con người đưa ra quyết định tốt hơn mà không hạn chế sự lựa chọn. Tự động ghi danh vào chương trình hưu trí là một nudge hiệu quả, tận dụng quán tính của con người để khuyến khích tiết kiệm hưu trí.

Hiểu biết về tài chính hành vi giúp nhà đầu tư tự nhận thức về các thiên kiến của bản thân và cách chúng ảnh hưởng đến quyết định. Từ đó, nhà đầu tư có thể áp dụng các chiến lược để giảm thiểu tác động tiêu cực của thiên kiến, và ra quyết định đầu tư khôn ngoan hơn, tăng khả năng đạt mục tiêu tài chính.

Hàm giá trị trong lý thuyết triển vọng mô tả cách con người cảm nhận giá trị của lợi nhuận và thua lỗ so với một điểm tham chiếu. Nó không đối xứng, lõm với lợi nhuận (giảm dần sự thỏa mãn) và lồi với thua lỗ (giảm dần sự đau khổ), đồng thời dốc hơn ở vùng thua lỗ, phản ánh sự `ác cảm mất mát`.

Đầu tư giá trị tập trung vào việc tìm kiếm các cổ phiếu bị định giá thấp hơn giá trị nội tại, thường đi ngược lại xu hướng thị trường và đám đông. Điều này giúp nhà đầu tư tránh được tâm lý bầy đàn và FOMO, không chạy theo những cổ phiếu đang `hot` mà chưa được phân tích kỹ lưỡng.

Thiên kiến tự quy gán là xu hướng nhận công về mình khi thành công và đổ lỗi cho yếu tố bên ngoài khi thất bại. Trong đầu tư, nó có thể khiến nhà đầu tư đánh giá quá cao khả năng của bản thân sau những thành công, và không rút ra bài học từ những thất bại.

Thiên kiến kiểm soát là ảo tưởng rằng con người có thể kiểm soát các sự kiện ngẫu nhiên hoặc có yếu tố may rủi cao hơn thực tế. Trong đầu tư, nó có thể khiến nhà đầu tư giao dịch quá mức hoặc tin vào các chiến lược `thần thánh` không có cơ sở.

Quá tự tin là một thiên kiến nhận thức phổ biến, khiến con người tin rằng mình giỏi hơn, thông minh hơn hoặc kiểm soát được tình huống hơn thực tế. Trong đầu tư, nó dẫn đến việc đánh giá thấp rủi ro và giao dịch quá mức.

Nguyên tắc neo đậu chỉ việc sử dụng một mốc thông tin ban đầu (dù không liên quan) làm cơ sở để đưa ra các quyết định tiếp theo. Trong đầu tư, nhà đầu tư có thể bị `neo đậu` vào giá mua ban đầu hoặc giá mục tiêu không còn phù hợp.

Thiên kiến lạc quan là xu hướng tin rằng mọi thứ sẽ tốt đẹp hơn dự kiến, và rủi ro sẽ ít xảy ra với mình hơn so với người khác. Trong đầu tư, nó có thể khiến nhà đầu tư quá tự tin vào khả năng thành công và bỏ qua các rủi ro tiềm ẩn.

Tài chính hành vi tập trung vào việc nghiên cứu và hiểu các yếu tố tâm lý, cảm xúc và nhận thức ảnh hưởng đến quyết định tài chính của con người. Mục tiêu là giúp nhà đầu tư nhận biết và giảm thiểu tác động tiêu cực của các thiên kiến, từ đó đưa ra quyết định khôn ngoan hơn.

Hiệu ứng lan truyền cảm xúc mô tả cách cảm xúc (ví dụ: sợ hãi, hưng phấn) có thể lan truyền từ người này sang người khác, đặc biệt trong môi trường tập thể như thị trường tài chính. Cảm xúc của một nhóm nhà đầu tư có thể khuếch đại và tạo ra các biến động lớn trên thị trường.

Tâm lý bầy đàn là hiện tượng nhà đầu tư bỏ qua phân tích riêng và chạy theo xu hướng chung của thị trường hoặc đám đông. Điều này có thể dẫn đến bong bóng tài sản và các đợt bán tháo không hợp lý.

Thiên kiến xác nhận khiến nhà đầu tư chỉ tập trung vào thông tin ủng hộ quyết định của mình và phớt lờ thông tin mâu thuẫn. Điều này dẫn đến việc ra quyết định thiếu khách quan và có thể bỏ qua các rủi ro tiềm ẩn.

Thiên kiến hiện diện là việc đánh giá khả năng xảy ra của một sự kiện dựa trên mức độ dễ dàng nhớ lại hoặc hình dung về sự kiện đó. Lựa chọn 3 dựa trên dữ liệu lịch sử, không phải sự kiện dễ nhớ gần đây, do đó không phải ví dụ về thiên kiến hiện diện.

Tài chính truyền thống dựa trên giả định `con người kinh tế` (homo economicus) hành động duy lý, tối đa hóa lợi ích. Tài chính hành vi, ngược lại, chấp nhận rằng con người bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, thiên kiến và nhận thức hạn chế, từ đó ảnh hưởng đến quyết định tài chính.

Thiên kiến hồi tưởng là xu hướng nhìn lại quá khứ và tin rằng sự kiện đã xảy ra là hiển nhiên và dễ dự đoán hơn so với thực tế trước khi sự kiện xảy ra. Trong đầu tư, nó có thể khiến nhà đầu tư ảo tưởng về khả năng dự đoán thị trường của mình, dẫn đến quá tự tin và chấp nhận rủi ro cao hơn trong tương lai.

Điểm tham chiếu là một mốc so sánh quan trọng trong lý thuyết triển vọng. Con người đánh giá lợi nhuận và thua lỗ không phải theo giá trị tuyệt đối, mà là so với điểm tham chiếu này. Điểm tham chiếu thường là giá mua ban đầu, giá thị trường hiện tại, hoặc một mức kỳ vọng nào đó.

Hiệu ứng sở hữu cho thấy con người có xu hướng đánh giá cao hơn những thứ mình đang sở hữu chỉ vì họ đã sở hữu chúng. Trong đầu tư, điều này có thể khiến nhà đầu tư giữ lại cổ phiếu thua lỗ vì cảm thấy `thuộc về` mình, và khó bán đi dù biết rằng nên bán.

Lãi suất và tỷ giá hối đoái là các yếu tố kinh tế khách quan, ảnh hưởng đến giá trị tài sản và quyết định đầu tư. Tuy nhiên, tài chính hành vi tập trung vào các yếu tố tâm lý chủ quan, như cảm xúc, thiên kiến nhận thức và ảnh hưởng xã hội, bên cạnh các yếu tố kinh tế.

Neo đậu điều chỉnh mô tả quá trình ra quyết định mà con người thường dựa vào một điểm khởi đầu (neo đậu) và sau đó điều chỉnh từ điểm đó. Tuy nhiên, sự điều chỉnh thường không đủ, dẫn đến kết quả bị lệch về phía neo đậu ban đầu.

Hiệu ứng khung tham chiếu cho thấy cách thông tin được diễn đạt có thể tác động mạnh mẽ đến lựa chọn của con người. Ví dụ, cùng một cơ hội đầu tư có thể được đánh giá khác nhau khi mô tả theo hướng `lợi nhuận` so với `tránh lỗ`.

Ác cảm mất mát khiến nhà đầu tư có xu hướng giữ cổ phiếu thua lỗ quá lâu, hy vọng giá sẽ hồi phục, vì nỗi đau mất mát lớn hơn niềm vui lợi nhuận. Chiến lược cắt lỗ được thiết kế để vượt qua cảm xúc này, buộc nhà đầu tư bán ra khi thua lỗ vượt quá mức chấp nhận được, hạn chế thua lỗ lớn hơn.

Quá tự tin có thể khiến nhà đầu tư tập trung quá nhiều vốn vào một vài khoản đầu tư mà họ tin là `chắc chắn thắng`. Đa dạng hóa danh mục đầu tư giúp phân tán rủi ro, giảm thiểu tác động tiêu cực nếu một vài khoản đầu tư không hiệu quả, và hạn chế hậu quả của sự quá tự tin.

Thiên kiến không thích sự mơ hồ là xu hướng con người cảm thấy khó chịu và tránh những tình huống hoặc lựa chọn mà rủi ro không rõ ràng hoặc khó định lượng. Trong đầu tư, điều này có thể khiến nhà đầu tư bỏ qua các cơ hội tiềm năng nếu thông tin về chúng không đầy đủ hoặc chắc chắn.

Mức độ chấp nhận rủi ro là yếu tố tâm lý quan trọng, thể hiện mức độ thoải mái của nhà đầu tư khi đối mặt với khả năng thua lỗ để đổi lấy cơ hội lợi nhuận cao hơn. Nó khác nhau ở mỗi người và ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn danh mục đầu tư.

Giao dịch thường xuyên, đặc biệt là dựa trên cảm xúc hoặc tin đồn, thường làm tăng tác động của các thiên kiến hành vi, dẫn đến quyết định sai lầm và chi phí giao dịch cao hơn. Các biện pháp khác (kế hoạch, tư vấn, nhật ký) đều hướng đến việc kiểm soát cảm xúc và đưa ra quyết định lý trí hơn.

Tài chính hành vi có thể được ứng dụng để thiết kế các sản phẩm tài chính thân thiện với người dùng hơn, bằng cách tận dụng hiểu biết về tâm lý con người. Ví dụ, sử dụng `nudge` thông qua các lựa chọn mặc định có lợi (như tự động ghi danh vào chương trình tiết kiệm hưu trí) để khuyến khích hành vi tài chính tốt hơn.

FOMO thúc đẩy nhà đầu tư mua vào các tài sản đang `hot` chỉ vì sợ bị bỏ lại phía sau, thường là ở đỉnh của bong bóng giá. Quyết định này thường thiếu cơ sở phân tích và tiềm ẩn rủi ro lớn.

Tài chính hành vi khuyến khích việc kiểm soát cảm xúc và thiên kiến, không phải dựa vào chúng. Các công cụ và kỹ thuật trong tài chính hành vi nhằm giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định lý trí hơn, chứ không phải theo trực giác mù quáng.