Đề 3 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý y học

Sức khỏe chủ quan tập trung vào trải nghiệm cá nhân về hạnh phúc và sự hài lòng với cuộc sống. Nó bao gồm cả cảm xúc tích cực (vui vẻ, hạnh phúc), cảm xúc tiêu cực (buồn bã, lo lắng) và sự đánh giá chung về cuộc sống. Sức khỏe chủ quan là một khía cạnh quan trọng của sức khỏe toàn diện, bên cạnh sức khỏe khách quan (được đo lường bằng các chỉ số y tế).

Tâm lý Y học là một lĩnh vực liên ngành, tập trung vào việc ứng dụng các nguyên tắc, nghiên cứu và thực hành tâm lý học vào các vấn đề liên quan đến sức khỏe, bệnh tật và chăm sóc sức khỏe. Nó bao gồm cả việc phòng ngừa bệnh tật và thúc đẩy sức khỏe.

Phẫu thuật xâm lấn tối thiểu là một kỹ thuật y khoa thuộc lĩnh vực phẫu thuật. Các lựa chọn còn lại đều thể hiện ứng dụng của tâm lý học trong bối cảnh y tế, như can thiệp hành vi, nghiên cứu tâm sinh lý và cải thiện trải nghiệm bệnh nhân.

Eustress là loại stress tích cực, mang lại cảm giác hứng thú, động lực và giúp nâng cao hiệu suất. Tham gia một sự kiện thể thao thử thách có thể tạo ra eustress, trong khi các lựa chọn khác thường liên quan đến distress (stress tiêu cực) gây hại cho sức khỏe.

Kiệt sức là một hội chứng tâm lý nghề nghiệp, đặc biệt phổ biến ở các ngành dịch vụ, bao gồm cả y tế. Nó được đặc trưng bởi ba yếu tố chính: (1) Mệt mỏi về cảm xúc (emotional exhaustion), (2) Suy giảm thành tích cá nhân (reduced personal accomplishment), và (3) Mất nhân cách hóa (depersonalization) - thái độ tiêu cực, xa lánh đối với bệnh nhân hoặc công việc.

Thay đổi nhận thức là một kỹ thuật trong liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT), tập trung vào việc giúp bệnh nhân nhận biết, thách thức và thay thế những suy nghĩ tiêu cực, méo mó hoặc không hợp lý bằng những suy nghĩ tích cực và thực tế hơn. Điều này giúp cải thiện cảm xúc và hành vi.

Chăm sóc cuối đời tập trung vào cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân mắc bệnh giai đoạn cuối và gia đình của họ. Tâm lý y học đóng vai trò quan trọng trong việc giảm đau về thể chất, giải quyết các vấn đề tâm lý, tinh thần, xã hội và hỗ trợ bệnh nhân và gia đình đối diện với giai đoạn cuối đời một cách thanh thản và ý nghĩa.

Thuyết phục trong Tâm lý Y học là quá trình sử dụng các kỹ thuật giao tiếp và thông tin để tác động đến thái độ, niềm tin và hành vi sức khỏe của bệnh nhân một cách tự nguyện. Mục tiêu là giúp bệnh nhân hiểu rõ lợi ích của hành vi sức khỏe tích cực và tự nguyện thay đổi hành vi của mình, chứ không phải ép buộc hay kiểm soát.

Trong bối cảnh đa văn hóa, giao tiếp hiệu quả trong y tế đòi hỏi sự nhạy cảm và tôn trọng đối với sự khác biệt văn hóa. Nhân viên y tế cần nhận thức về sự đa dạng văn hóa, tôn trọng ngôn ngữ, giá trị, niềm tin và phong tục tập quán của bệnh nhân từ các nền văn hóa khác nhau. Điều này giúp xây dựng lòng tin, cải thiện giao tiếp và cung cấp dịch vụ chăm sóc phù hợp và hiệu quả.

Các mô hình tâm lý về hành vi sức khỏe (ví dụ: Thuyết Hành vi có Kế hoạch - Theory of Planned Behavior) nhấn mạnh vai trò của ý định hành vi. Ý định hành vi là mức độ sẵn sàng và quyết tâm thực hiện một hành vi cụ thể. Ý định mạnh mẽ thường là tiền đề quan trọng để hành vi đó được thực hiện thành công, mặc dù các yếu tố khác (như kỹ năng, nguồn lực, rào cản) cũng đóng vai trò.

Mục tiêu chính của can thiệp tâm lý cho bệnh nhân ung thư không phải là chữa khỏi bệnh (đó là mục tiêu của điều trị y tế), mà là tập trung vào cải thiện chất lượng cuộc sống. Điều này bao gồm giảm đau và các triệu chứng khó chịu, hỗ trợ bệnh nhân đối phó với stress, lo âu, trầm cảm, cải thiện sức khỏe tinh thần, và giúp cả bệnh nhân và gia đình thích nghi với những thách thức do bệnh ung thư gây ra.

Mô hình Sinh học - Tâm lý - Xã hội xem xét sức khỏe và bệnh tật là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa ba yếu tố: sinh học (gen, sinh lý cơ thể), tâm lý (niềm tin, cảm xúc, hành vi) và xã hội (môi trường, văn hóa, kinh tế). `Niềm tin và thái độ về sức khỏe′ rõ ràng thuộc khía cạnh tâm lý.

Phản hồi sinh học là một kỹ thuật sử dụng các thiết bị điện tử để đo lường các chức năng sinh lý của cơ thể (như nhịp tim, huyết áp, nhiệt độ da) và cung cấp phản hồi trực quan hoặc âm thanh cho người dùng. Mục đích là giúp người dùng nhận biết và học cách kiểm soát các chức năng này, thường để giảm stress hoặc điều trị một số bệnh lý.

Mục tiêu chính của Tâm lý Y học tập trung vào ứng dụng tâm lý để cải thiện sức khỏe và chăm sóc sức khỏe. Phát triển thuốc mới thuộc lĩnh vực dược lý và y sinh học, không phải mục tiêu trực tiếp của Tâm lý Y học, mặc dù tâm lý có thể đóng góp vào nghiên cứu và thử nghiệm thuốc.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng hỗ trợ xã hội mạnh mẽ từ gia đình, bạn bè, cộng đồng có lợi ích to lớn cho sức khỏe. Nó giúp giảm stress, tăng cường hệ miễn dịch, cải thiện sức khỏe tim mạch, giảm nguy cơ mắc bệnh tâm thần và kéo dài tuổi thọ. Hỗ trợ xã hội đóng vai trò như một `tấm đệm′ bảo vệ sức khỏe trước những căng thẳng và khó khăn trong cuộc sống.

Hiệu ứng giả dược là hiện tượng bệnh nhân cải thiện tình trạng sức khỏe sau khi sử dụng giả dược (ví dụ: thuốc đường) hoặc liệu pháp không có hoạt tính điều trị thực sự. Hiệu ứng này cho thấy sức mạnh của niềm tin, kỳ vọng và yếu tố tâm lý trong quá trình điều trị bệnh.

Quản lý đau mãn tính hiệu quả thường đòi hỏi phương pháp tiếp cận đa mô thức, kết hợp nhiều phương pháp điều trị khác nhau. Bên cạnh các can thiệp y tế (thuốc, vật lý trị liệu), yếu tố tâm lý đóng vai trò quan trọng. Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) và các kỹ thuật thư giãn giúp bệnh nhân đối phó với cơn đau, giảm căng thẳng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Mối quan hệ bác sĩ - bệnh nhân hiệu quả dựa trên sự tin tưởng, giao tiếp tốt, sự tôn trọng, đồng cảm và thái độ chuyên nghiệp. Thống nhất về tôn giáo và tín ngưỡng không phải là yếu tố cần thiết và không liên quan trực tiếp đến hiệu quả của mối quan hệ này.

ACT là một liệu pháp tâm lý thuộc trường phái thứ ba của CBT. Thay vì cố gắng kiểm soát hoặc loại bỏ suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực, ACT khuyến khích bệnh nhân chấp nhận chúng như một phần tự nhiên của cuộc sống. Đồng thời, ACT tập trung vào việc xác định giá trị bản thân và cam kết hành động phù hợp với những giá trị đó, ngay cả khi đối mặt với khó khăn và cảm xúc tiêu cực.

Điểm kiểm soát là một khái niệm tâm lý học, mô tả mức độ mà một người tin rằng họ có quyền kiểm soát các sự kiện xảy ra trong cuộc đời mình. Người có điểm kiểm soát nội tại (internal locus of control) tin rằng họ có thể kiểm soát được cuộc sống của mình, trong khi người có điểm kiểm soát ngoại lai (external locus of control) tin rằng các sự kiện bên ngoài (may mắn, số phận, người khác) quyết định cuộc sống của họ. Điểm kiểm soát ảnh hưởng đến hành vi sức khỏe và cách đối phó với bệnh tật.

Lo âu và căng thẳng quá mức có thể kích hoạt hệ thống stress của cơ thể, ảnh hưởng tiêu cực đến hệ miễn dịch, làm chậm quá trình lành vết thương và tăng cảm giác đau. Các yếu tố còn lại đều có tác động tích cực đến quá trình phục hồi.

`Tuân thủ điều trị` (Adherence or Compliance) chỉ mức độ mà hành vi của bệnh nhân (ví dụ: uống thuốc, thay đổi lối sống) phù hợp với các khuyến nghị từ nhân viên y tế. Đây là một vấn đề quan trọng trong Tâm lý Y học vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả điều trị.

Sự đồng cảm, khả năng hiểu và chia sẻ cảm xúc của người khác, là yếu tố then chốt trong mối quan hệ bác sĩ - bệnh nhân. Nó giúp xây dựng lòng tin, sự hài lòng, tăng cường tuân thủ điều trị và cải thiện kết quả sức khỏe cho bệnh nhân.

Lắng nghe tích cực là kỹ năng giao tiếp quan trọng, thể hiện sự tôn trọng và quan tâm đến người nói. Các hành động như duy trì giao tiếp bằng mắt, gật đầu, phản hồi bằng lời nói (ví dụ: `Tôi hiểu′, `Vâng, tiếp tục đi′) cho thấy người nghe đang thực sự chú ý và lắng nghe.

Đối phó tập trung vào cảm xúc là một chiến lược đối phó stress, tập trung vào việc điều chỉnh cảm xúc tiêu cực liên quan đến tình huống căng thẳng. Nó thường được sử dụng khi tình huống không thể thay đổi được, và mục tiêu là giảm bớt sự khó chịu về mặt cảm xúc.

Stress mãn tính, kéo dài liên tục, có tác động tiêu cực đến nhiều hệ thống cơ quan trong cơ thể. Nó gây suy giảm hệ miễn dịch, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, rối loạn tiêu hóa, các vấn đề sức khỏe tâm thần (như lo âu, trầm cảm) và nhiều bệnh lý khác. Quản lý stress mãn tính là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Thư giãn cơ tiến triển là một kỹ thuật thư giãn, trong đó người tập lần lượt căng và thả lỏng có ý thức các nhóm cơ khác nhau trên cơ thể. Quá trình này giúp nhận biết sự khác biệt giữa trạng thái căng và thư giãn, từ đó học cách thả lỏng cơ bắp và giảm căng thẳng về thể chất và tinh thần.

Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc định hình hành vi sức khỏe. Nó ảnh hưởng đến niềm tin về sức khỏe và bệnh tật, thái độ đối với chăm sóc y tế, lựa chọn phương pháp điều trị (truyền thống hay hiện đại), và cách giao tiếp với nhân viên y tế. Các chuẩn mực và giá trị văn hóa có thể chi phối quyết định tìm kiếm và sử dụng dịch vụ y tế.

Thuyết Niềm tin sức khỏe cho rằng hành vi sức khỏe được thúc đẩy chủ yếu bởi hai yếu tố nhận thức: (1) Nhận thức về tính dễ mắc bệnh (perceived susceptibility) và (2) Nhận thức về mức độ nghiêm trọng của bệnh (perceived severity). Khi một người tin rằng họ dễ mắc bệnh và bệnh đó nghiêm trọng, họ sẽ có động lực thực hiện hành vi phòng ngừa.

Chấp nhận bệnh không có nghĩa là từ bỏ hy vọng hay đầu hàng bệnh tật. Nó là quá trình bệnh nhân chấp nhận thực tế mình mắc bệnh mãn tính, hiểu rõ về bệnh, và điều chỉnh lối sống, tâm lý để thích nghi và sống chung một cách tích cực nhất có thể. Chấp nhận bệnh là bước quan trọng để quản lý bệnh mãn tính hiệu quả.