Đề 4 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Kinh tế môi trường

Đánh giá ngẫu nhiên là một phương pháp khảo sát, trong đó người tham gia được hỏi về mức độ sẵn lòng chi trả (WTP) hoặc sẵn lòng chấp nhận bồi thường (WTA) cho những thay đổi trong việc cung cấp hàng hóa và dịch vụ môi trường. Nó đặc biệt hữu ích để định giá các giá trị phi thị trường như giá trị tồn tại (giá trị chỉ vì sự tồn tại của một loài hoặc hệ sinh thái) và giá trị di sản (giá trị bảo tồn cho thế hệ tương lai).

Ô nhiễm không điểm (non-point source pollution) là loại ô nhiễm phát sinh từ nhiều nguồn phân tán, khó xác định nguồn gốc cụ thể. Chất thải nông nghiệp (thuốc trừ sâu, phân bón) khi trôi theo dòng chảy bề mặt và thấm vào nguồn nước là một ví dụ điển hình của ô nhiễm không điểm, vì nó đến từ nhiều cánh đồng và khu vực nông nghiệp khác nhau.

Ngoại ứng xảy ra khi một hoạt động kinh tế tạo ra lợi ích hoặc chi phí cho bên thứ ba không trực tiếp tham gia vào giao dịch, và những lợi ích hoặc chi phí này không được tính vào giá cả thị trường.

Định giá môi trường là quá trình xác định giá trị kinh tế của các nguồn tài nguyên thiên nhiên và dịch vụ hệ sinh thái. Điều này giúp đưa ra quyết định tốt hơn về quản lý và bảo vệ môi trường, đặc biệt khi các giá trị này không được phản ánh trên thị trường.

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: không cạnh tranh (việc một người sử dụng không làm giảm khả năng người khác sử dụng) và không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn cản người khác sử dụng ngay cả khi họ không trả tiền).

Thuế carbon là một loại thuế đánh vào hàm lượng carbon trong nhiên liệu hóa thạch hoặc các hoạt động phát thải carbon dioxide. Mục tiêu là làm tăng chi phí của các hoạt động gây phát thải, từ đó khuyến khích các cá nhân và doanh nghiệp giảm phát thải khí nhà kính và chuyển sang các giải pháp ít carbon hơn.

Kinh tế tuần hoàn giúp giảm sự phụ thuộc vào khai thác tài nguyên thiên nhiên mới, giảm lượng chất thải ra môi trường, tiết kiệm năng lượng và nguyên liệu, và tạo ra các cơ hội kinh tế mới thông qua tái chế và tái sử dụng.

Cơ chế phát triển sạch (CDM) là một trong các cơ chế linh hoạt của Nghị định thư Kyoto. Nó cho phép các nước phát triển (có cam kết giảm phát thải) đầu tư vào các dự án giảm phát thải khí nhà kính ở các nước đang phát triển và được cấp tín chỉ carbon tương ứng với lượng phát thải giảm được. Các tín chỉ này có thể được sử dụng để giúp các nước phát triển đạt được mục tiêu giảm phát thải của mình.

Biến đổi khí hậu chủ yếu do sự gia tăng nồng độ khí nhà kính trong khí quyển, mà phần lớn là do đốt nhiên liệu hóa thạch (than, dầu, khí đốt) để sản xuất năng lượng, vận hành giao thông và các hoạt động công nghiệp khác. Các hoạt động này giải phóng lượng lớn carbon dioxide và các khí nhà kính khác vào khí quyển.

Phát triển bền vững, theo định nghĩa kinh điển của Ủy ban Brundtland, là sự phát triển đáp ứng nhu cầu của hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng của các thế hệ tương lai trong việc đáp ứng nhu cầu của chính họ. Nó bao gồm cả khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường.

Tỷ lệ chiết khấu cao làm giảm đáng kể giá trị hiện tại của các lợi ích môi trường trong tương lai. Điều này có thể khiến các dự án bảo tồn môi trường dài hạn (ví dụ: chống biến đổi khí hậu) trở nên kém hấp dẫn về mặt kinh tế so với các dự án phát triển kinh tế ngắn hạn, ngay cả khi lợi ích môi trường dài hạn là rất lớn.

Đa dạng sinh học đóng vai trò then chốt trong việc duy trì các dịch vụ hệ sinh thái (ví dụ: thụ phấn, lọc nước, điều hòa khí hậu), cung cấp nguồn gen cho nông nghiệp và y học, là nguồn nguyên liệu (gỗ, thực phẩm, dược liệu) và có tiềm năng phát triển các ngành công nghiệp mới (công nghệ sinh học, dược phẩm). Suy giảm đa dạng sinh học có thể gây ra những tổn thất kinh tế đáng kể.

Khái niệm `giới hạn hành tinh` do các nhà khoa học môi trường đề xuất, xác định chín quá trình hệ thống quan trọng của Trái Đất (ví dụ: biến đổi khí hậu, suy giảm đa dạng sinh học, chu trình nitơ và phốt pho) và ước tính giới hạn an toàn cho mỗi quá trình. Vượt qua các giới hạn này có thể đẩy Trái Đất vào trạng thái ít ổn định và khó dự đoán hơn.

Ô nhiễm không khí từ khí thải công nghiệp là ngoại ứng tiêu cực vì nó gây ra chi phí (tác động xấu đến sức khỏe, môi trường) cho xã hội mà không được nhà sản xuất hoặc người tiêu dùng của sản phẩm công nghiệp đó chi trả trực tiếp.

Thỏa thuận Paris, được ký kết năm 2015, là một thỏa thuận quốc tế quan trọng nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu. Mục tiêu chính của thỏa thuận là giữ cho mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu thấp hơn 2°C so với mức tiền công nghiệp và nỗ lực hạn chế mức tăng này ở 1.5°C.

Tư nhân hóa tài sản chung, hoặc thiết lập các quyền sở hữu rõ ràng, có thể giúp tạo ra động lực cho chủ sở hữu quản lý tài nguyên một cách bền vững vì họ sẽ trực tiếp chịu trách nhiệm và hưởng lợi từ việc bảo tồn tài sản của mình.

Kinh tế tuần hoàn là một mô hình kinh tế hướng tới việc giữ cho tài nguyên được sử dụng càng lâu càng tốt, trích xuất giá trị tối đa từ chúng trong khi sử dụng, sau đó thu hồi và tái tạo sản phẩm và vật liệu ở cuối vòng đời. Nó đối lập với mô hình kinh tế tuyến tính truyền thống.

Dấu chân sinh thái là một chỉ số đo lường nhu cầu của con người đối với tài nguyên thiên nhiên và khả năng hấp thụ chất thải của Trái Đất. Nó được tính bằng diện tích đất và nước sinh học cần thiết để duy trì mức tiêu thụ của một cá nhân, cộng đồng hoặc quốc gia, so với khả năng cung cấp và hấp thụ thực tế của Trái Đất (khả năng sinh học – biocapacity).

Kinh tế môi trường tập trung vào việc phân tích mối tương tác giữa hệ thống kinh tế và hệ sinh thái, bao gồm cách thức hoạt động kinh tế ảnh hưởng đến môi trường và ngược lại.

Rừng ngập mặn là một hệ sinh thái ven biển quan trọng, cung cấp nhiều dịch vụ hệ sinh thái có giá trị kinh tế cao. Chúng bảo vệ bờ biển khỏi xói lở và bão lũ, là nơi sinh sản và nuôi dưỡng của nhiều loài cá và tôm, hấp thụ carbon dioxide từ khí quyển (đóng góp vào ứng phó biến đổi khí hậu), và cung cấp lâm sản.

Bi kịch của tài sản chung xảy ra khi nhiều cá nhân, hành động độc lập và hợp lý theo lợi ích riêng của họ trong việc sử dụng một tài nguyên chung, cuối cùng dẫn đến sự cạn kiệt hoặc suy thoái của tài nguyên đó, gây tổn hại cho tất cả mọi người.

Chi phí kinh tế của biến đổi khí hậu rất đa dạng và lớn, bao gồm chi phí khắc phục hậu quả của các hiện tượng thời tiết cực đoan (bão, lũ lụt, hạn hán, sóng nhiệt), tổn thất trong nông nghiệp và ngư nghiệp, thiệt hại về cơ sở hạ tầng, chi phí y tế do các bệnh liên quan đến biến đổi khí hậu, chi phí di cư và tái định cư do mực nước biển dâng và các tác động khác.

Thuế Pigou, được đặt theo tên nhà kinh tế học Arthur Pigou, là một loại thuế được áp dụng để hiệu chỉnh các ngoại ứng tiêu cực. Thuế này nhằm làm cho giá cả thị trường phản ánh đầy đủ chi phí xã hội của hoạt động gây ô nhiễm.

Hệ thống giao dịch phát thải (cap-and-trade) đặt ra một giới hạn tổng cộng (cap) cho lượng phát thải được phép trong một khu vực hoặc ngành công nghiệp. Giấy phép phát thải được phân bổ hoặc bán đấu giá, và các doanh nghiệp có thể giao dịch (trade) các giấy phép này. Doanh nghiệp nào giảm phát thải dưới mức cho phép có thể bán giấy phép dư thừa, tạo động lực giảm phát thải hiệu quả về chi phí.

Dịch vụ truyền hình cáp là hàng hóa tư nhân vì nó có tính loại trừ (nhà cung cấp có thể ngăn chặn người không trả tiền xem) và có thể có tính cạnh tranh (trong một số giới hạn về băng thông hoặc tài nguyên).

Khi dấu chân sinh thái vượt quá khả năng sinh học, quốc gia đó đang thâm hụt sinh thái (ecological deficit). Điều này có nghĩa là nhu cầu tài nguyên và khả năng hấp thụ chất thải của quốc gia đang vượt quá khả năng cung cấp của hệ sinh thái trong nước. Để bù đắp, quốc gia có thể phải nhập khẩu tài nguyên, sử dụng tài nguyên từ các khu vực khác, hoặc tích lũy chất thải, dẫn đến các vấn đề môi trường và không bền vững.

Theo nghiên cứu về giới hạn hành tinh, hiện nay ít nhất bốn trong chín giới hạn đã bị vượt quá mức an toàn: biến đổi khí hậu, suy giảm đa dạng sinh học, chu trình nitơ và phốt pho (do sử dụng phân bón quá mức), và thay đổi sử dụng đất (chủ yếu là phá rừng và chuyển đổi đất tự nhiên sang nông nghiệp).

Vốn tự nhiên bao gồm tất cả các nguồn tài nguyên thiên nhiên (như khoáng sản, đất, nước, không khí, rừng, cá) và các dịch vụ hệ sinh thái mà chúng cung cấp (như thụ phấn, lọc nước, điều hòa khí hậu, kiểm soát lũ lụt). Nó được xem là nền tảng cho hoạt động kinh tế và phúc lợi con người.

Xây dựng nhà máy xử lý nước thải tập trung thường hiệu quả hơn cho ô nhiễm điểm (từ nguồn thải xác định như nhà máy, khu công nghiệp). Đối với ô nhiễm không điểm từ nông nghiệp, các giải pháp hiệu quả hơn là các biện pháp quản lý tại nguồn, như sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu hợp lý, canh tác bảo tồn, và tạo vùng đệm ven sông suối.

Tỷ lệ chiết khấu được sử dụng trong phân tích chi phí - lợi ích để quy đổi giá trị của các dòng tiền (lợi ích và chi phí) trong tương lai về giá trị hiện tại. Tỷ lệ chiết khấu dương phản ánh việc con người thường ưu tiên lợi ích hiện tại hơn lợi ích tương lai.