Đề 4 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Kinh tế phát triển

Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) bao gồm 17 mục tiêu lớn, hướng đến giải quyết các thách thức toàn cầu về kinh tế, xã hội và môi trường đến năm 2030. Mỗi mục tiêu lại có các chỉ tiêu cụ thể hơn để thực hiện.

Bẫy thu nhập trung bình mô tả tình trạng các quốc gia đã vượt qua giai đoạn thu nhập thấp, nhưng không thể duy trì động lực tăng trưởng để tiến lên mức thu nhập cao. Họ thường mất lợi thế cạnh tranh về lao động giá rẻ, nhưng chưa đủ năng lực cạnh tranh trong các ngành công nghiệp và dịch vụ giá trị gia tăng cao.

Đa dạng hóa kinh tế nông thôn là chiến lược giảm sự phụ thuộc quá mức vào nông nghiệp bằng cách phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp (như du lịch, chế biến nông sản, dịch vụ...) ở khu vực nông thôn. Điều này giúp tạo thêm việc làm, tăng thu nhập và giảm rủi ro cho người dân nông thôn, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn bền vững hơn.

Tái phân phối thu nhập là chính sách nhằm giảm bất bình đẳng thu nhập, chuyển thu nhập từ nhóm người giàu sang nhóm người nghèo hơn. Các công cụ chính thường là hệ thống thuế lũy tiến (người có thu nhập cao đóng thuế suất cao hơn) và các chương trình an sinh xã hội (trợ cấp, bảo hiểm, dịch vụ công miễn phí) để hỗ trợ người nghèo và nhóm yếu thế.

Các yếu tố vĩ mô là các yếu tố kinh tế tổng thể, có tác động đến toàn bộ nền kinh tế hoặc các ngành kinh tế lớn. Lãi suất ngân hàng, tỷ lệ lạm phát và chính sách thuế là các yếu tố vĩ mô do chính phủ hoặc ngân hàng trung ương kiểm soát và có ảnh hưởng rộng lớn. Năng lực quản lý của doanh nghiệp là yếu tố `vi mô`, thuộc về hoạt động của từng doanh nghiệp riêng lẻ, không phải yếu tố vĩ mô tác động đến toàn nền kinh tế.

GDP bình quân đầu người đo lường giá trị sản xuất kinh tế trên mỗi người, thể hiện mức sống vật chất trung bình. Tuy nhiên, nó không phản ánh phân phối thu nhập, chất lượng môi trường, y tế, giáo dục, hoặc các yếu tố xã hội khác ảnh hưởng đến hạnh phúc và phúc lợi xã hội. HDI, GII, MPI là các chỉ số đa chiều hơn, chú trọng các khía cạnh xã hội.

Khu kinh tế đặc biệt (SEZ) là khu vực địa lý được hưởng các ưu đãi đặc biệt về thuế, hải quan, đất đai, thủ tục hành chính... nhằm thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy sản xuất hàng xuất khẩu, chuyển giao công nghệ và tạo việc làm. Mục tiêu chính của SEZ là tăng trưởng kinh tế và hội nhập quốc tế.

Nền kinh tế số, dựa trên công nghệ thông tin và truyền thông, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế hiện đại vì nó giúp tăng năng suất lao động, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo ra các mô hình kinh doanh mới (thương mại điện tử, kinh tế chia sẻ...), và mở ra cơ hội phát triển cho nhiều ngành nghề. Nó không chỉ giới hạn ở việc giảm phụ thuộc tài nguyên hay bảo vệ môi trường, mà có tác động sâu rộng hơn đến toàn bộ nền kinh tế.

Chính sách bảo hộ thương mại (như thuế quan nhập khẩu, hạn ngạch) được sử dụng để hạn chế hàng hóa nhập khẩu, tạo điều kiện cho các ngành công nghiệp non trẻ trong nước có thời gian phát triển và cạnh tranh được với hàng nhập khẩu. Tuy nhiên, chính sách này cũng có thể gây ra những tác động tiêu cực như giảm cạnh tranh và tăng chi phí cho người tiêu dùng.

Chỉ số GINI là một thước đo mức độ bất bình đẳng thu nhập trong một quốc gia hoặc khu vực. Chỉ số này dao động từ 0 (hoàn toàn bình đẳng) đến 1 (hoàn toàn bất bình đẳng). Chỉ số GINI càng cao, bất bình đẳng thu nhập càng lớn.

Chỉ số phát triển con người (HDI) là chỉ số tổng hợp đo lường mức độ phát triển của một quốc gia dựa trên ba chiều cạnh cơ bản: sức khỏe (tuổi thọ trung bình), giáo dục (trình độ học vấn) và thu nhập (GDP bình quân đầu người). HDI cho thấy sự phát triển toàn diện hơn, không chỉ đo lường khía cạnh kinh tế.

Lý thuyết lợi thế so sánh của David Ricardo cho rằng, ngay cả khi một quốc gia có lợi thế tuyệt đối (chi phí sản xuất thấp hơn) trong sản xuất tất cả các mặt hàng, quốc gia đó vẫn nên chuyên môn hóa và xuất khẩu những mặt hàng mà mình có lợi thế so sánh, tức là có chi phí cơ hội thấp hơn so với các quốc gia khác. Điều này giúp tối ưu hóa hiệu quả sử dụng nguồn lực toàn cầu.

Công nghệ phù hợp là công nghệ được thiết kế và ứng dụng sao cho phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường của một cộng đồng hoặc quốc gia cụ thể. Bơm nước năng lượng mặt trời ở vùng sâu vùng xa là ví dụ điển hình, vì nó đơn giản, dễ sử dụng, chi phí thấp, tận dụng nguồn năng lượng tái tạo và giải quyết nhu cầu tưới tiêu thiết yếu ở những nơi khó tiếp cận điện lưới.

Các quốc gia ven biển, đặc biệt là các quốc gia kém phát triển, rất dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng. Ngập lụt, xói lở bờ biển, xâm nhập mặn và các hiện tượng thời tiết cực đoan có thể gây thiệt hại lớn cho kinh tế, cơ sở hạ tầng và đời sống người dân, cản trở phát triển kinh tế.

Công nghiệp hóa hướng ngoại tập trung vào việc phát triển các ngành công nghiệp chế tạo hàng hóa để xuất khẩu, tận dụng lợi thế so sánh về chi phí lao động hoặc nguồn lực khác để cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Các ngành điện tử, dệt may, da giày thường là những ngành khởi đầu trong chiến lược này.

Vốn xã hội đề cập đến mạng lưới quan hệ xã hội, các chuẩn mực và giá trị chung trong xã hội, đặc biệt là sự tin cậy và hợp tác. Vốn xã hội tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh tế, giảm chi phí giao dịch và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội. Các lựa chọn khác không thuộc định nghĩa vốn xã hội.

Đô thị hóa bền vững là quá trình đô thị hóa được quản lý và quy hoạch sao cho đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa các khía cạnh kinh tế (tăng trưởng, việc làm), xã hội (công bằng, an sinh, văn hóa) và môi trường (bảo tồn tài nguyên, giảm ô nhiễm, ứng phó biến đổi khí hậu). Nó không chỉ tập trung vào mở rộng quy mô đô thị mà còn chú trọng chất lượng sống đô thị và tính bền vững lâu dài.

Vốn con người bao gồm kiến thức, kỹ năng, sức khỏe và thể lực của người lao động. Đầu tư vào y tế giúp cải thiện sức khỏe và thể lực của người dân, giảm bệnh tật và tăng tuổi thọ, từ đó tăng năng suất lao động, khả năng học tập và làm việc, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế. Các lựa chọn khác không phản ánh vai trò chính của đầu tư y tế trong vốn con người.

Cải cách thể chế bao gồm các thay đổi nhằm cải thiện chất lượng và hiệu quả của các thể chế kinh tế và chính trị. Cải thiện hệ thống pháp luật và tư pháp (đảm bảo tính minh bạch, công bằng, hiệu lực) là một ví dụ quan trọng, vì nó tạo môi trường pháp lý ổn định, bảo vệ quyền tài sản và hợp đồng, giảm tham nhũng và tạo niềm tin cho nhà đầu tư và doanh nghiệp.

Giáo dục và đào tạo nâng cao kỹ năng, kiến thức và năng lực của người lao động, từ đó tăng năng suất lao động, thúc đẩy đổi mới công nghệ và sáng tạo, tạo nền tảng cho tăng trưởng kinh tế bền vững. Các lựa chọn khác không phải là vai trò chính của giáo dục và đào tạo trong phát triển kinh tế.

Phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu tài nguyên thiên nhiên có thể dẫn đến `lời nguyền tài nguyên`, tức là các quốc gia giàu tài nguyên lại có xu hướng tăng trưởng kinh tế chậm hơn, tham nhũng gia tăng, thể chế kém phát triển và dễ bị tổn thương bởi biến động giá cả tài nguyên trên thị trường thế giới. Giá tài nguyên không ổn định và có tính chu kỳ, gây ra sự bất ổn cho nền kinh tế.

Chảy máu chất xám xảy ra khi những người có trình độ cao, kỹ năng tốt từ các nước đang phát triển di cư sang các nước phát triển để tìm kiếm cơ hội làm việc và phát triển tốt hơn. Điều kiện kinh tế, xã hội, chính trị và nghề nghiệp không thuận lợi ở nước nhà là nguyên nhân gốc rễ, trong khi chính sách nhập cư chỉ là yếu tố tạo điều kiện.

Tăng trưởng kinh tế bao trùm nhấn mạnh sự công bằng và bền vững, đảm bảo rằng lợi ích từ tăng trưởng kinh tế phải được chia sẻ rộng rãi và mang lại cơ hội cho tất cả mọi người, đặc biệt là người nghèo và nhóm yếu thế. Nó không chỉ tập trung vào tốc độ tăng trưởng GDP mà còn chú trọng đến phân phối và chất lượng tăng trưởng.

Lạm phát thường xảy ra khi lượng tiền trong nền kinh tế tăng quá nhanh so với tốc độ tăng trưởng kinh tế. Thắt chặt chính sách tiền tệ (tăng lãi suất, giảm cung tiền) là biện pháp chính để giảm lượng tiền lưu thông, từ đó kiềm chế lạm phát. Các lựa chọn khác thường có tác dụng ngược lại hoặc không liên quan trực tiếp đến kiểm soát lạm phát.

Tăng trưởng xanh là mô hình tăng trưởng kinh tế mà vẫn đảm bảo bảo vệ môi trường, sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hiệu quả và bền vững, giảm thiểu ô nhiễm và biến đổi khí hậu. Mục tiêu là đạt được tăng trưởng kinh tế đồng thời bảo vệ các hệ sinh thái và tài nguyên cho thế hệ tương lai.

Hệ thống an sinh xã hội (trợ cấp thất nghiệp, bảo hiểm y tế, hưu trí...) và giáo dục công giúp đảm bảo cơ hội tiếp cận các dịch vụ cơ bản cho mọi người, đặc biệt là người nghèo và nhóm yếu thế, từ đó giảm bất bình đẳng thu nhập và cơ hội. Các lựa chọn khác có thể không có tác dụng hoặc thậm chí làm tăng bất bình đẳng.

Khả năng tiếp cận vốn đầu tư quốc tế dồi dào là một cơ hội, không phải thách thức. Toàn cầu hóa mang lại nhiều lợi ích về vốn và công nghệ, nhưng cũng tạo ra các thách thức như cạnh tranh khốc liệt, nguy cơ phụ thuộc và áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, đòi hỏi các quốc gia đang phát triển phải có năng lực quản lý và thích ứng tốt.

Mô hình tăng trưởng Solow cho rằng, trong dài hạn, tích lũy vốn và tăng trưởng dân số chỉ tạo ra tăng trưởng kinh tế tạm thời. Động lực tăng trưởng kinh tế bền vững trong dài hạn là tiến bộ công nghệ, vì nó giúp tăng năng suất lao động và hiệu quả sử dụng vốn liên tục.

Thể chế vững mạnh (bao gồm luật pháp, chính sách, quản trị nhà nước hiệu quả, minh bạch, ít tham nhũng) tạo môi trường ổn định, tin cậy cho đầu tư, kinh doanh và đổi mới sáng tạo. Đây là nền tảng để thu hút vốn, phát triển công nghệ, nâng cao kỹ năng lao động và chuyển dịch cơ cấu kinh tế bền vững. Các yếu tố khác có vai trò nhưng không thể thay thế thể chế vững mạnh.

Trong giai đoạn đầu phát triển, các quốc gia thường có lợi thế so sánh về lao động giá rẻ và nguồn tài nguyên thiên nhiên. Mô hình kinh tế thị trường dựa vào nông nghiệp và công nghiệp nhẹ (sử dụng nhiều lao động, ít vốn) giúp tận dụng lợi thế này, tạo việc làm và thu nhập ban đầu, tích lũy vốn cho giai đoạn phát triển cao hơn. Các mô hình khác đòi hỏi trình độ phát triển cao hơn về công nghệ, vốn hoặc thể chế.