Đề 4 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tài chính công

Nguyên tắc hưởng lợi (benefit principle) cho rằng những người được hưởng lợi từ các dịch vụ công (ví dụ: đường xá, cầu cống, giáo dục) nên đóng góp vào việc tài trợ cho các dịch vụ đó, tương tự như việc trả tiền cho hàng hóa và dịch vụ tư nhân. Ví dụ điển hình là thuế xăng dầu được sử dụng để duy tu, bảo dưỡng đường sá.

Chính sách tài khóa thắt chặt (giảm chi tiêu chính phủ hoặc tăng thuế) được sử dụng để giảm tổng cầu, từ đó kiềm chế lạm phát, đặc biệt khi nền kinh tế có dấu hiệu quá nóng hoặc lạm phát cao.

Rủi ro tái cấp vốn (hay rủi ro đáo hạn) là nguy cơ mà chính phủ phải đối mặt khi đến hạn trả nợ và cần phát hành nợ mới để trả nợ cũ. Nếu lãi suất thị trường tăng cao vào thời điểm đáo hạn, chính phủ sẽ phải trả lãi suất cao hơn cho khoản nợ mới, làm tăng chi phí vay nợ và gánh nặng nợ công.

Nguồn lợi thủy sản tự nhiên có tính cạnh tranh (việc một người đánh bắt nhiều cá hơn sẽ làm giảm số lượng cá cho người khác) nhưng khó loại trừ (khó ngăn chặn người khác khai thác). Đây là ví dụ về `tài sản chung` (common-pool resources) và có thể dẫn đến vấn đề `bi kịch của tài sản chung` (tragedy of the commons) nếu không được quản lý hiệu quả.

Hàng hóa công cộng có hai đặc điểm chính: không cạnh tranh (việc một người sử dụng không làm giảm khả năng sử dụng của người khác) và không loại trừ (khó hoặc không thể ngăn chặn người khác sử dụng, ngay cả khi họ không trả tiền). Ví dụ điển hình là quốc phòng, đèn đường.

Việc xác định chính xác mức thuế Pigou (thuế đánh vào hoạt động gây ngoại ứng tiêu cực) là rất khó khăn trong thực tế. Nếu thuế quá thấp, nó không đủ để giảm thiểu ngoại ứng; nếu thuế quá cao, nó có thể gây ra những tác động tiêu cực khác cho nền kinh tế.

Thuế VAT có tính lũy thoái vì tỷ lệ thuế VAT trên thu nhập của người nghèo thường cao hơn so với người giàu. Người nghèo có xu hướng chi tiêu phần lớn thu nhập cho hàng hóa và dịch vụ chịu thuế VAT, trong khi người giàu có thể tiết kiệm hoặc đầu tư nhiều hơn.

Kiểm toán Nhà nước là cơ quan độc lập, có chức năng kiểm toán việc quản lý và sử dụng ngân sách, tài sản nhà nước, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật trong tài chính công.

Tài chính công hướng tới việc sử dụng ngân sách nhà nước để phân bổ lại nguồn lực (ví dụ, thông qua thuế và chi tiêu) và ổn định kinh tế vĩ mô (ví dụ, kiểm soát lạm phát và thất nghiệp). Các lựa chọn khác không phản ánh mục tiêu cốt lõi này.

VAT là thuế gián thu vì người nộp thuế (doanh nghiệp) và người chịu thuế (người tiêu dùng cuối cùng) là khác nhau. Nó đánh vào giá trị gia tăng của hàng hóa và dịch vụ ở mỗi giai đoạn sản xuất và lưu thông, và cuối cùng do người tiêu dùng chịu khi mua hàng hóa, dịch vụ.

Phân cấp ngân sách nhà nước (chuyển giao quyền hạn và nguồn lực tài chính cho chính quyền địa phương) có thể giúp chính quyền địa phương chủ động hơn trong việc đáp ứng nhu cầu cụ thể của người dân địa phương, do họ hiểu rõ hơn về tình hình và ưu tiên của địa phương.

Thông tin bất cân xứng (khi một bên có nhiều thông tin hơn bên kia, ví dụ: người cung cấp dịch vụ công có nhiều thông tin hơn người sử dụng) có thể dẫn đến các vấn đề như lựa chọn đối nghịch và rủi ro đạo đức. Quy định và tiêu chuẩn (ví dụ: tiêu chuẩn chất lượng dịch vụ, quy định về công khai thông tin) là công cụ để giảm bớt tình trạng này, bảo vệ người sử dụng dịch vụ công.

Thâm hụt ngân sách (hay bội chi) là tình trạng chi tiêu của chính phủ vượt quá thu nhập trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm tài chính.

Các nước đang phát triển thường gặp khó khăn trong việc huy động đủ nguồn thu ngân sách do cơ cấu kinh tế kém đa dạng, khu vực kinh tế phi chính thức lớn, năng lực quản lý thuế còn hạn chế. Họ thường phụ thuộc vào một số ít nguồn thu (ví dụ: xuất khẩu tài nguyên) dễ bị biến động.

Gánh nặng thuế thực tế không nhất thiết rơi vào người nộp thuế theo luật định. Nó phụ thuộc vào độ co giãn của cung và cầu. Bên nào ít co giãn hơn (kém nhạy cảm với giá hơn) sẽ chịu gánh nặng thuế lớn hơn. Ví dụ, nếu cầu ít co giãn hơn cung, người tiêu dùng sẽ chịu phần lớn gánh nặng thuế.

Chính sách tài khóa mở rộng (tăng chi tiêu chính phủ hoặc giảm thuế) được áp dụng để kích thích tổng cầu, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đặc biệt trong giai đoạn suy thoái hoặc tăng trưởng chậm.

Thuế tiêu thụ đặc biệt thường được áp dụng đối với các sản phẩm như thuốc lá, rượu bia, xăng dầu... không chỉ để tăng thu ngân sách mà còn để hạn chế tiêu dùng các sản phẩm này, do chúng gây ra ngoại ứng tiêu cực cho sức khỏe và môi trường.

Nguyên tắc công bằng theo chiều dọc (vertical equity) trong thuế cho rằng những người có khả năng kinh tế khác nhau (thu nhập khác nhau) nên được đối xử khác nhau. Cụ thể, những người có thu nhập cao hơn nên đóng góp nhiều hơn vào ngân sách nhà nước thông qua thuế, thường là với thuế suất cao hơn (thuế lũy tiến).

Tính hiệu quả Pareto (Pareto efficiency) là một tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế. Một trạng thái phân bổ nguồn lực được coi là hiệu quả Pareto nếu không có cách nào phân bổ lại nguồn lực để làm cho ít nhất một người tốt hơn mà không làm cho bất kỳ ai khác xấu đi. Trong tài chính công, người ta thường xem xét liệu các chính sách thuế và chi tiêu có đạt được hiệu quả Pareto hay không.

Chi chuyển nhượng là các khoản chi mà nhà nước không nhận lại trực tiếp hàng hóa hoặc dịch vụ tương ứng, mà chuyển giao thu nhập hoặc phúc lợi cho các đối tượng khác. Chi lương cho giáo viên là chi tiêu chính phủ để mua dịch vụ giáo dục, không phải chi chuyển nhượng. Các khoản còn lại (trợ cấp thất nghiệp, học bổng, trợ cấp người nghèo) là chi chuyển nhượng.

Chi trả nợ gốc trái phiếu chính phủ là chi tiêu mang tính chất hoàn vốn, không phải chi tiêu thường xuyên phục vụ hoạt động hàng ngày của nhà nước. Các khoản chi còn lại là chi thường xuyên, phục vụ các hoạt động duy trì và vận hành bộ máy nhà nước và an sinh xã hội.

Thay đổi lãi suất cơ bản là công cụ của chính sách tiền tệ, do Ngân hàng Trung ương thực hiện, không phải chính sách tài khóa. Chính sách tài khóa sử dụng các công cụ như thuế, chi tiêu chính phủ và vay nợ (phát hành trái phiếu chính phủ) để tác động đến nền kinh tế.

Chi trả nợ của doanh nghiệp nhà nước (nếu doanh nghiệp tự vay và tự trả) không thuộc chi ngân sách nhà nước. Ngân sách nhà nước chủ yếu chi cho các hoạt động của nhà nước, đầu tư công, an sinh xã hội, và trả nợ của chính phủ. Nếu chính phủ bảo lãnh cho khoản vay của doanh nghiệp nhà nước và phải trả nợ thay, thì khoản chi đó có thể tính vào chi ngân sách.

Ứng dụng công nghệ thông tin (ví dụ: hệ thống quản lý ngân sách điện tử, cổng dịch vụ công trực tuyến) có thể giúp tự động hóa quy trình, giảm thiểu thủ tục giấy tờ, nâng cao hiệu quả quản lý thu chi, giảm chi phí hành chính, tăng cường minh bạch và khả năng tiếp cận thông tin cho người dân.

Chi đầu tư phát triển là các khoản chi nhằm tạo ra tài sản cố định, tăng năng lực sản xuất của nền kinh tế trong dài hạn. Nó thường tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng (giao thông, năng lượng, thủy lợi, giáo dục, y tế...) để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Nợ công bền vững không có nghĩa là nợ phải giảm liên tục hoặc trả hết ngay lập tức, mà là nợ được quản lý ở mức độ mà chính phủ có khả năng trả nợ và không gây ra các vấn đề kinh tế vĩ mô nghiêm trọng hoặc khủng hoảng nợ.

Trong môi trường toàn cầu hóa, các quốc gia cạnh tranh thu hút đầu tư nước ngoài. Một trong những yếu tố cạnh tranh là thuế suất doanh nghiệp. Áp lực cạnh tranh này có thể dẫn đến xu hướng các quốc gia giảm thuế suất doanh nghiệp để thu hút đầu tư, gây ra `chạy đua xuống đáy`, làm giảm nguồn thu ngân sách và có thể ảnh hưởng đến khả năng cung cấp dịch vụ công.

Cải cách hành chính trong tài chính công nhằm mục tiêu làm cho hệ thống quản lý tài chính công hoạt động hiệu quả hơn, minh bạch hơn, và trách nhiệm giải trình cao hơn, góp phần sử dụng hiệu quả nguồn lực nhà nước và phòng chống tham nhũng, lãng phí.

Ngoại ứng tiêu cực (negative externality) xảy ra khi một hoạt động kinh tế (sản xuất hoặc tiêu dùng) tạo ra chi phí cho bên thứ ba không liên quan trực tiếp đến hoạt động đó, và chi phí này không được phản ánh trong giá thị trường. Ví dụ điển hình là ô nhiễm môi trường do sản xuất công nghiệp.

Lý thuyết tài khóa hiện đại (MMT) cho rằng đối với các quốc gia có chủ quyền tiền tệ (tự phát hành và kiểm soát đồng tiền của mình), chính phủ không bị ràng buộc về tài chính như hộ gia đình hay doanh nghiệp. Họ có thể tạo ra tiền để chi tiêu và tài trợ cho các chương trình công mà không lo vỡ nợ, miễn là lạm phát được kiểm soát. Nợ công không phải là vấn đề lớn miễn là nền kinh tế hoạt động dưới mức tiềm năng và lạm phát không tăng cao.