Đề 4 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Thị trường tài chính

Công cụ phái sinh như hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn, hợp đồng hoán đổi, được sử dụng chủ yếu cho hai mục đích chính: phòng ngừa rủi ro (hedging) trước các biến động bất lợi của thị trường (ví dụ rủi ro tỷ giá, rủi ro lãi suất) và đầu cơ (speculation) để kiếm lợi nhuận từ sự biến động giá cả.

Thị trường ngoại hối (forex - foreign exchange) là thị trường phi tập trung toàn cầu, nơi diễn ra hoạt động mua bán, trao đổi tiền tệ của các quốc gia khác nhau. Đây là thị trường tài chính lớn nhất và có tính thanh khoản cao nhất thế giới.

Thị trường tài chính có chức năng cơ bản là trung gian vốn, chuyển vốn nhàn rỗi từ những người tiết kiệm (như hộ gia đình, doanh nghiệp có lợi nhuận) đến những người cần vốn (doanh nghiệp muốn đầu tư, chính phủ cần ngân sách).

Bảo hiểm tiền gửi là cơ chế bảo vệ người gửi tiền, đảm bảo họ sẽ được hoàn trả một phần tiền gửi nếu ngân hàng gặp sự cố. Tuy nhiên, nó cũng tạo ra rủi ro đạo đức: các ngân hàng có thể trở nên liều lĩnh hơn trong hoạt động kinh doanh, chấp nhận rủi ro cao hơn vì biết rằng nếu thua lỗ, tiền gửi của khách hàng vẫn được bảo hiểm, và họ không phải gánh chịu toàn bộ hậu quả.

Mặc dù nhiều yếu tố có thể gây ra khủng hoảng tài chính, rủi ro đạo đức (moral hazard - hành vi liều lĩnh khi biết rằng hậu quả sẽ được người khác gánh chịu) và thông tin bất cân xứng (asymmetric information - một bên có nhiều thông tin hơn bên kia) thường là nguyên nhân gốc rễ, dẫn đến các hành vi đầu cơ quá mức, bong bóng tài sản, và cuối cùng là khủng hoảng khi bong bóng vỡ.

Khi lạm phát gia tăng, ngân hàng trung ương thường sử dụng chính sách tiền tệ thắt chặt để kiểm soát lạm phát. Biện pháp phổ biến nhất là tăng lãi suất điều hành (ví dụ lãi suất tái cấp vốn, lãi suất chiết khấu). Việc tăng lãi suất làm tăng chi phí vay vốn, giảm tổng cầu, và từ đó kiềm chế lạm phát.

Bán khống là một chiến lược đầu tư mang tính đầu cơ, trong đó nhà đầu tư vay chứng khoán (thường từ công ty chứng khoán) để bán ra thị trường với kỳ vọng giá sẽ giảm. Sau đó, khi giá giảm, họ mua lại chứng khoán đó để trả lại khoản vay và hưởng lợi từ sự chênh lệch giá.

Thị trường sơ cấp là nơi các công ty hoặc chính phủ phát hành chứng khoán lần đầu để huy động vốn. Thị trường thứ cấp là nơi các chứng khoán đã phát hành được mua đi bán lại giữa các nhà đầu tư.

Thị trường tài chính hiệu quả (efficient market) có các đặc điểm: thông tin được phản ánh nhanh và chính xác vào giá, chi phí giao dịch thấp, tính thanh khoản cao, và giá cả phản ánh giá trị nội tại. Trong thị trường hiệu quả, việc kiếm lợi nhuận siêu ngạch (abnormal profit) một cách dễ dàng là rất khó, vì giá đã phản ánh thông tin có sẵn.

Bong bóng tài sản xảy ra khi giá của một loại tài sản (như cổ phiếu, bất động sản) tăng phi mã và không bền vững, chủ yếu do kỳ vọng giá sẽ tiếp tục tăng cao hơn nữa, thúc đẩy đầu cơ. Khi bong bóng `vỡ`, giá tài sản sẽ giảm mạnh về giá trị thực tế.

Trong số các lựa chọn, chứng chỉ tiền gửi ngân hàng thường được coi là có rủi ro thấp nhất, đặc biệt là ở các ngân hàng uy tín và có bảo hiểm tiền gửi. Cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệp có rủi ro cao hơn do biến động thị trường và rủi ro tín dụng của doanh nghiệp. Hợp đồng quyền chọn là công cụ phái sinh, có độ rủi ro cao nhất.

Thị trường liên ngân hàng là nơi các ngân hàng thương mại vay mượn vốn ngắn hạn lẫn nhau. Lãi suất trên thị trường này (ví dụ lãi suất qua đêm LIBOR, VIBOR) phản ánh chi phí vốn của các ngân hàng, cũng như mức độ thanh khoản và rủi ro tín dụng giữa các ngân hàng.

Thị trường tiền tệ chuyên giao dịch các công cụ tài chính ngắn hạn (thường dưới 1 năm) như tín phiếu kho bạc, chứng chỉ tiền gửi. Thị trường vốn lại tập trung vào các công cụ dài hạn (trên 1 năm) như cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu chính phủ.

Chỉ số chứng khoán là một thước đo tổng hợp, phản ánh xu hướng biến động giá cổ phiếu của một rổ cổ phiếu được lựa chọn theo tiêu chí nhất định (ví dụ vốn hóa, thanh khoản). Nó cho thấy tình hình chung của thị trường chứng khoán hoặc một phân khúc thị trường.

Rủi ro thanh khoản là rủi ro khi một nhà đầu tư hoặc tổ chức không thể bán tài sản của mình đủ nhanh để ngăn chặn thua lỗ hoặc đáp ứng nghĩa vụ tài chính, do thiếu người mua hoặc thị trường kém thanh khoản. Điều này khác với rủi ro thị trường (giá giảm), rủi ro tỷ giá, hay rủi ro tín dụng (phá sản).

Chỉ số P/E (Price-to-Earnings ratio) là một chỉ số định giá cổ phiếu phổ biến, được tính bằng cách chia giá cổ phiếu hiện tại cho lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu (EPS) của công ty. Nó cho biết nhà đầu tư sẵn sàng trả giá bao nhiêu cho mỗi đồng lợi nhuận của công ty. P/E cao có thể cho thấy cổ phiếu đang được định giá cao (hoặc kỳ vọng tăng trưởng cao), P/E thấp có thể cho thấy cổ phiếu đang bị định giá thấp (hoặc tăng trưởng chậm).

Mục tiêu chính của chính sách tiền tệ là ổn định giá cả, tức là kiểm soát lạm phát ở mức mục tiêu. Ngoài ra, chính sách tiền tệ cũng có thể hướng tới các mục tiêu khác như ổn định tỷ giá, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, nhưng ổn định giá cả thường là ưu tiên hàng đầu.

Hàng rào bảo vệ (firewall) là các quy định, biện pháp nhằm ngăn chặn sự lây lan rủi ro từ một tổ chức tài chính này sang tổ chức khác trong hệ thống, hoặc giữa các lĩnh vực hoạt động khác nhau của một tổ chức tài chính. Ví dụ, tách bạch hoạt động ngân hàng thương mại và ngân hàng đầu tư để hạn chế rủi ro từ hoạt động đầu tư ảnh hưởng đến hoạt động huy động vốn và cho vay truyền thống.

Tổ chức trung gian tài chính (financial intermediary) là các tổ chức kết nối người tiết kiệm và người đi vay, ví dụ ngân hàng thương mại, công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí, quỹ đầu tư. Sở giao dịch chứng khoán không phải là trung gian tài chính mà là tổ chức thị trường, cung cấp nền tảng giao dịch.

Rủi ro hệ thống (hay rủi ro thị trường) là loại rủi ro ảnh hưởng đến toàn bộ thị trường hoặc một phần lớn thị trường, không thể loại bỏ bằng đa dạng hóa danh mục. Ví dụ: rủi ro lãi suất, rủi ro lạm phát, rủi ro suy thoái kinh tế. Rủi ro phi hệ thống (unsystematic risk) là rủi ro chỉ ảnh hưởng đến một công ty hoặc ngành cụ thể, có thể giảm thiểu bằng đa dạng hóa.

Dự trữ bắt buộc là tỷ lệ tiền gửi mà các ngân hàng thương mại phải giữ lại tại ngân hàng trung ương, không được sử dụng để cho vay. Quy định này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tạo tiền và cung ứng tín dụng của ngân hàng. Khi tỷ lệ dự trữ bắt buộc tăng, khả năng cho vay của ngân hàng giảm, làm giảm cung tiền và tín dụng.

Thị trường OTC (Over-the-Counter) là thị trường phi tập trung, nơi giao dịch diễn ra trực tiếp giữa người mua và người bán (thường qua mạng lưới điện tử hoặc điện thoại), không thông qua một sở giao dịch tập trung. Thị trường tập trung (exchanges) có địa điểm giao dịch cụ thể, quy tắc giao dịch chuẩn hóa, và tính minh bạch cao hơn.

Nguyên tắc công bố thông tin đầy đủ, kịp thời và minh bạch là trụ cột của thị trường tài chính lành mạnh. Nó giúp giảm thiểu thông tin bất cân xứng, cho phép nhà đầu tư đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt dựa trên thông tin đáng tin cậy, từ đó tạo dựng niềm tin và sự công bằng, tăng cường tính hiệu quả của thị trường.

Lãi suất chiết khấu là lãi suất mà ngân hàng trung ương cho các ngân hàng thương mại vay tiền. Khi ngân hàng trung ương tăng lãi suất chiết khấu, chi phí vay vốn của các ngân hàng thương mại tăng lên, từ đó có thể làm tăng lãi suất cho vay trên thị trường, giảm lượng cung tiền và có thể góp phần kiểm soát lạm phát.

Sở giao dịch chứng khoán là một tổ chức thị trường, cung cấp cơ sở vật chất và quy tắc giao dịch cho việc mua bán chứng khoán đã niêm yết. Nó tạo ra một thị trường tập trung, minh bạch và có tính thanh khoản cao cho thị trường thứ cấp.

Giá trái phiếu và lợi suất trái phiếu có mối quan hệ tỷ lệ nghịch. Khi giá trái phiếu trên thị trường tăng lên (do cầu tăng hoặc lãi suất thị trường giảm), lợi suất hiện hành (current yield) hoặc lợi suất đáo hạn (yield to maturity) sẽ giảm xuống, và ngược lại.

Đa dạng hóa danh mục đầu tư (diversification) là chiến lược phân bổ vốn đầu tư vào nhiều loại tài sản khác nhau (ví dụ cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản, vàng) hoặc nhiều cổ phiếu/trái phiếu khác nhau. Mục tiêu chính là giảm thiểu rủi ro tổng thể của danh mục, vì khi một loại tài sản giảm giá, các loại khác có thể tăng hoặc ít bị ảnh hưởng.

Nhà môi giới chứng khoán đóng vai trò trung gian, kết nối người mua và người bán chứng khoán, thực hiện giao dịch theo lệnh của khách hàng, cung cấp tư vấn và thông tin thị trường. Việc phát hành chứng khoán (bảo lãnh phát hành) là vai trò của ngân hàng đầu tư hoặc công ty chứng khoán trong vai trò khác, không phải môi giới thuần túy.

Một trong những chức năng quan trọng nhất của thị trường tài chính là định giá tài sản. Giá cả trên thị trường (ví dụ giá cổ phiếu, trái phiếu) phản ánh kỳ vọng của nhà đầu tư về giá trị hiện tại của dòng tiền tương lai từ tài sản đó, đồng thời phản ánh thông tin có sẵn trên thị trường.

Quỹ đầu tư tương hỗ là một hình thức đầu tư tập thể, huy động vốn từ nhiều nhà đầu tư cá nhân và tổ chức để đầu tư vào một danh mục chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu, hoặc hỗn hợp) được quản lý chuyên nghiệp. Điều này giúp nhà đầu tư nhỏ lẻ tiếp cận được danh mục đa dạng hóa và được quản lý bởi chuyên gia.