Đề 5 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ

Lỗi ngữ nghĩa (semantic error) liên quan đến việc sử dụng từ không đúng nghĩa. Trong trường hợp này, `ăn` và `uống` là hai hành động khác nhau về nghĩa, nên sử dụng `ăn` thay cho `uống` là một lỗi ngữ nghĩa.

Ngôn ngữ học xã hội (sociolinguistics) nghiên cứu về mối quan hệ giữa ngôn ngữ và xã hội. Nó xem xét các yếu tố xã hội như giai cấp, giới tính, tuổi tác, dân tộc ảnh hưởng đến việc sử dụng ngôn ngữ, cũng như cách ngôn ngữ phản ánh và định hình xã hội.

Tính dịch chuyển (displacement) là khả năng của ngôn ngữ cho phép chúng ta nói về quá khứ, tương lai, những nơi khác, hoặc những khái niệm trừu tượng không hiện hữu trước mắt. Đây là một đặc điểm quan trọng phân biệt ngôn ngữ người với giao tiếp động vật.

Trật tự từ SOV (Chủ-Tân-Động) không phải là đặc trưng phổ quát của ngôn ngữ. Mặc dù một số ngôn ngữ sử dụng trật tự này, nhiều ngôn ngữ khác sử dụng trật tự SVO (Chủ-Động-Tân) hoặc VSO (Động-Chủ-Tân). Các lựa chọn khác (nguyên âm/phụ âm, phủ định, đại từ nhân xưng) là những đặc trưng ngôn ngữ phổ quát hơn.

Phổ quát ngôn ngữ (language universals) là những đặc điểm, nguyên tắc hoặc tính chất chung được tìm thấy ở tất cả các ngôn ngữ người trên thế giới, bất kể nguồn gốc hay khu vực địa lý. Việc nghiên cứu phổ quát ngôn ngữ giúp hiểu rõ hơn về bản chất chung của ngôn ngữ và khả năng ngôn ngữ của con người.

Chuyển mã (code-switching) là hiện tượng người song ngữ hoặc đa ngữ chuyển đổi giữa các ngôn ngữ khác nhau trong cùng một cuộc hội thoại, thường là một cách tự nhiên và có chủ đích để thể hiện bản sắc, thái độ hoặc thích ứng với ngữ cảnh.

Phân tích lỗi (error analysis) là một phương pháp trong ngôn ngữ học ứng dụng, đặc biệt trong lĩnh vực dạy và học ngôn ngữ thứ hai. Nó tập trung vào việc xác định, mô tả và giải thích các lỗi sai mà người học mắc phải, nhằm hiểu rõ hơn quá trình học và cải thiện phương pháp sư phạm.

Phương ngữ (dialect) là một biến thể của ngôn ngữ, có đặc điểm riêng về phát âm, từ vựng và ngữ pháp, được sử dụng bởi một cộng đồng người cụ thể trong một khu vực địa lý hoặc xã hội nhất định. Các phương ngữ vẫn thuộc cùng một ngôn ngữ và thường có thể hiểu lẫn nhau.

Song ngữ (bilingualism) là khả năng sử dụng thành thạo hai ngôn ngữ. Người song ngữ có thể giao tiếp hiệu quả bằng cả hai ngôn ngữ trong nhiều tình huống khác nhau.

Từ vay mượn (loanword) là từ được mượn từ ngôn ngữ khác. `Internet` là một từ tiếng Anh được vay mượn và sử dụng phổ biến trong tiếng Việt hiện đại, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin.

Ngôn ngữ, trong ngữ cảnh khoa học ngôn ngữ, là một hệ thống ký hiệu mang tính tùy ý, đặc trưng cho loài người, dùng cho giao tiếp và tư duy. Các lựa chọn khác hoặc quá rộng hoặc không chính xác về bản chất ngôn ngữ.

Ngữ nghĩa học (semantics) là ngành ngôn ngữ học chuyên nghiên cứu về ý nghĩa của từ, cụm từ, câu và văn bản. Nó tập trung vào nghĩa đen và nghĩa cấu trúc của ngôn ngữ.

Quan điểm cho rằng có ngôn ngữ `nguyên thủy` hoặc kém phức tạp hơn là sai lầm và mang tính phân biệt chủng tộc. Tất cả các ngôn ngữ được nghiên cứu đến nay đều có cấu trúc ngữ pháp phức tạp và đáp ứng nhu cầu giao tiếp của cộng đồng sử dụng chúng.

Nguyên tắc Gricean Maxims là một tập hợp các nguyên tắc được đề xuất bởi Paul Grice để mô tả cách mọi người hợp tác trong hội thoại để giao tiếp hiệu quả. Chúng bao gồm các nguyên tắc về chất lượng (truthfulness), số lượng (informativeness), quan hệ (relevance), và cách thức (manner).

Phương pháp quy nạp (inductive approach) trong ngôn ngữ học là phương pháp nghiên cứu dựa trên việc thu thập dữ liệu ngôn ngữ (corpus) và từ đó rút ra các quy tắc và mô hình ngôn ngữ. Nó đi từ dữ liệu cụ thể đến khái quát hóa lý thuyết.

Âm tố (phoneme) là đơn vị âm thanh nhỏ nhất có chức năng khu biệt nghĩa. Ví dụ, trong tiếng Việt, âm tố /b/ và /p/ khác nhau tạo ra sự khác biệt giữa `ba` và `pa` (tiếng lóng).

Theo Chomsky, `năng lực ngôn ngữ` (linguistic competence) là kiến thức tiềm ẩn, bản năng của người bản ngữ về hệ thống quy tắc của ngôn ngữ. `Hành vi ngôn ngữ` (linguistic performance) là việc sử dụng ngôn ngữ thực tế trong các tình huống cụ thể, có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như lỗi, sự đãng trí, v.v.

Ngôn ngữ học lịch sử (historical linguistics) nghiên cứu về sự phát triển và biến đổi của ngôn ngữ qua thời gian. Nó tìm hiểu nguồn gốc của ngôn ngữ, mối quan hệ giữa các ngôn ngữ và các quá trình thay đổi ngôn ngữ.

Trong lý thuyết của Saussure, `langue` chỉ hệ thống ngôn ngữ trừu tượng, chung cho cả cộng đồng, bao gồm các quy tắc và từ vựng. `Parole` là việc sử dụng ngôn ngữ cụ thể, mang tính cá nhân, trong các tình huống giao tiếp thực tế.

Hình thái học (morphology) là ngành ngôn ngữ học nghiên cứu về cấu trúc bên trong của từ và các quy tắc hình thành từ. Nó xem xét các hình vị (morphemes) và cách chúng kết hợp để tạo ra từ.

Cặp từ tối thiểu (minimal pair) là hai từ chỉ khác nhau ở một âm vị duy nhất và có nghĩa khác nhau. Chúng được sử dụng trong âm vị học để xác định và chứng minh sự tồn tại của các âm tố trong một ngôn ngữ. Ví dụ, trong tiếng Anh, `bit` và `pit` là một cặp từ tối thiểu, chứng minh /b/ và /p/ là các âm tố khác nhau.

Đơn vị `hôm qua` trong câu đóng vai trò trạng ngữ thời gian, liên quan đến cấu trúc câu và vị trí của các thành phần trong câu. Do đó, nó thuộc về cấp độ cú pháp học (syntax), nghiên cứu về cấu trúc câu.

Ngôn ngữ học tri nhận (cognitive linguistics) xem xét ẩn dụ (metaphor) không chỉ là mộtFigures of speech mà là một cơ chế tư duy cơ bản. Ẩn dụ giúp chúng ta hiểu và diễn đạt các khái niệm trừu tượng thông qua các khái niệm cụ thể, gần gũi với kinh nghiệm cơ thể và tri giác của chúng ta.

Tính quy phạm (prescriptivism) là cách tiếp cận cho rằng có những quy tắc `đúng` và `sai` trong ngôn ngữ, và cố gắng áp đặt các quy tắc này. Tính mô tả (descriptivism) ngược lại, chỉ đơn thuần mô tả cách ngôn ngữ được sử dụng thực tế, mà không đưa ra đánh giá đúng sai.

Ngữ pháp bao gồm tất cả các quy tắc về cấu trúc của một ngôn ngữ, ở các cấp độ khác nhau: âm vị học (phát âm), hình thái học (cấu trúc từ), và cú pháp học (cấu trúc câu).

Nguyên tắc Occam`s Razor, hay nguyên tắc tiết kiệm, khuyến khích lựa chọn giả thuyết hoặc lý thuyết đơn giản nhất mà vẫn giải thích đầy đủ các hiện tượng. Trong ngôn ngữ học, nó có thể được sử dụng để đánh giá và so sánh các lý thuyết khác nhau, ưu tiên những lý thuyết ít phức tạp hơn nhưng vẫn có khả năng giải thích tốt nhất các dữ liệu ngôn ngữ.

Ngữ dụng học (pragmatics) tập trung vào cách người nói và người nghe sử dụng và hiểu ngôn ngữ trong các tình huống giao tiếp cụ thể. Nó xem xét các yếu tố như ngữ cảnh, ý định của người nói, và hàm ý.

Ngôn ngữ ký hiệu (sign language) là các hệ thống ngôn ngữ hoàn chỉnh, có cấu trúc ngữ pháp và từ vựng phức tạp riêng, không phải là phiên bản đơn giản hóa của ngôn ngữ nói. Chúng được sử dụng bởi cộng đồng người глуếc và có tính độc lập với ngôn ngữ nói.

Tính tùy ý (arbitrariness) trong ngôn ngữ học chỉ mối quan hệ không có tính tất yếu giữa âm thanh (hoặc hình thức) của một từ và ý nghĩa mà nó biểu thị. Không có lý do tự nhiên nào giải thích tại sao `con mèo` lại được gọi là `cat` trong tiếng Anh hay `mèo` trong tiếng Việt.

Tính sáng tạo (productivity) và tính vô hạn (open-endedness) là đặc trưng nổi bật của ngôn ngữ người. Chúng ta có thể tạo ra và hiểu vô số câu mới, điều mà hệ thống giao tiếp của động vật (thường dựa trên bản năng và số lượng tín hiệu hạn chế) không có.