Đề 5 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Huyết học – truyền máu

Phản ứng truyền máu dị ứng thường do các protein huyết tương trong chế phẩm máu gây ra. Truyền máu rửa hồng cầu (washed red blood cells) là biện pháp loại bỏ phần lớn huyết tương, do đó giúp giảm nguy cơ phản ứng dị ứng ở bệnh nhân có tiền sử phản ứng dị ứng với truyền máu hoặc thiếu hụt IgA.

Để đảm bảo an toàn truyền máu và tránh sai sót gây hậu quả nghiêm trọng, quy trình kiểm tra trước truyền máu cần thực hiện cẩn thận, bao gồm đối chiếu thông tin bệnh nhân (tên, tuổi, số ID, nhóm máu, Rh) và thông tin trên chế phẩm máu (nhóm máu, Rh, số đơn vị máu, hạn sử dụng) bởi ít nhất hai nhân viên y tế độc lập, sử dụng ít nhất hai nguồn nhận dạng bệnh nhân (ví dụ vòng đeo tay và hồ sơ bệnh án).

Khi nghi ngờ phản ứng truyền máu cấp tính, bước đầu tiên và quan trọng nhất là ngừng truyền máu ngay lập tức để hạn chế lượng máu không tương thích hoặc chế phẩm máu gây phản ứng xâm nhập vào cơ thể bệnh nhân. Sau đó, cần duy trì đường truyền tĩnh mạch bằng nước muối sinh lý, kiểm tra các dấu hiệu sinh tồn và thực hiện các biện pháp xử trí tiếp theo tùy thuộc vào loại phản ứng.

Truyền máu chiếu xạ nhằm mục đích bất hoạt bạch cầu lympho T trong chế phẩm máu, ngăn chặn chúng gây ra phản ứng ghép chống chủ (TA-GVHD) ở người nhận. Bệnh nhân suy giảm miễn dịch, bệnh nhân ghép tạng, trẻ sơ sinh và những đối tượng có nguy cơ cao bị TA-GVHD cần được truyền máu chiếu xạ.

Máu toàn phần chứa tất cả các thành phần của máu (hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu, huyết tương), do đó nó có khả năng tăng thể tích tuần hoàn và cung cấp oxy trong trường hợp mất máu cấp tính. Các thành phần khác có mục đích sử dụng chuyên biệt hơn.

Trong truyền máu khối lượng lớn, đặc biệt trong các trường hợp mất máu cấp tính nặng (ví dụ chấn thương, xuất huyết tiêu hóa), tỷ lệ truyền máu cân bằng 1:1:1 giữa hồng cầu lắng, huyết tương tươi đông lạnh và tiểu cầu đậm đặc được khuyến cáo để tối ưu hóa khả năng cầm máu và duy trì thể tích tuần hoàn, mô phỏng thành phần mất máu tự nhiên.

Phản ứng sốt không tán huyết (Febrile Non-Hemolytic Transfusion Reaction - FNHTR) là phản ứng thường gặp, gây ra bởi các cytokine tích tụ trong chế phẩm máu hoặc kháng thể của người nhận phản ứng với bạch cầu hoặc tiểu cầu của người cho. Triệu chứng thường là sốt, rét run, đôi khi đau đầu, đau cơ nhưng không có dấu hiệu tán huyết.

Phản ứng truyền máu tán huyết cấp tính nguy hiểm nhất thường do sự không tương thích hệ ABO gây ra. Kháng thể tự nhiên trong hệ ABO (anti-A và anti-B) có thể gây phá hủy hồng cầu người nhận ngay lập tức khi truyền nhầm nhóm máu.

TRALI được cho là do kháng thể HLA hoặc kháng thể kháng bạch cầu trung tính (HNA) có trong chế phẩm máu (thường là huyết tương hoặc máu toàn phần) gây hoạt hóa bạch cầu trung tính của người nhận trong mạch máu phổi. Bạch cầu trung tính hoạt hóa giải phóng các chất trung gian gây tổn thương nội mô mạch máu phổi, dẫn đến phù phổi cấp không do tim.

Khi bệnh nhân có kháng thể anti-Kidd, điều quan trọng là phải truyền máu không có kháng nguyên Kidd (Jk âm tính) để tránh phản ứng truyền máu tán huyết muộn. Kháng thể anti-Kidd có thể gây phản ứng tán huyết muộn, đôi khi khó phát hiện trong xét nghiệm hòa hợp chéo thông thường.

Xét nghiệm hòa hợp chéo là bước cuối cùng để đảm bảo an toàn truyền máu. Mục đích chính là phát hiện bất kỳ phản ứng nào có thể xảy ra giữa huyết thanh của người nhận và hồng cầu của người cho trước khi truyền máu thực tế.

Dung dịch Natri clorua 0.9% (nước muối sinh lý) là dung dịch đẳng trương và tương thích với máu, do đó thường được sử dụng để truyền cùng với máu hoặc các chế phẩm máu khi cần pha loãng hoặc duy trì đường truyền tĩnh mạch. Các dung dịch khác như Glucose hoặc Ringer Lactate có thể không tương thích hoặc gây ra các vấn đề khi truyền chung với máu.

Truyền máu tự thân là quá trình truyền máu sử dụng máu của chính bệnh nhân đã được thu thập và lưu trữ trước đó. Phương pháp này loại bỏ nguy cơ phản ứng truyền máu do không tương thích nhóm máu và giảm nguy cơ lây truyền bệnh qua đường truyền máu.

Máu toàn phần có thể tích lớn nhất so với các chế phẩm máu khác. Truyền máu toàn phần, đặc biệt là truyền nhanh hoặc quá nhiều, có thể gây quá tải tuần hoàn (Transfusion-Associated Circulatory Overload - TACO), đặc biệt nguy hiểm ở bệnh nhân suy tim hoặc người già.

Cryoprecipitate là chế phẩm máu được tạo ra từ huyết tương tươi đông lạnh, giàu các yếu tố đông máu như yếu tố VIII, yếu tố Von Willebrand, fibrinogen và yếu tố XIII. Nó được sử dụng trong điều trị một số rối loạn đông máu, đặc biệt là khi cần bổ sung fibrinogen.

Huyết tương tươi đông lạnh (FFP) chứa tất cả các yếu tố đông máu. Do đó, nó được chỉ định để điều trị rối loạn đông máu do thiếu hụt nhiều yếu tố đông máu, như trong bệnh gan nặng, DIC hoặc quá liều warfarin.

Hemophilia A là bệnh rối loạn đông máu do thiếu hụt yếu tố đông máu VIII. Yếu tố đông máu VIII cô đặc là chế phẩm điều trị thay thế yếu tố VIII đặc hiệu cho bệnh nhân Hemophilia A.

Khối hồng cầu lắng thường được bảo quản trong dung dịch bảo quản đặc biệt ở nhiệt độ 2-6°C và có thời hạn sử dụng khoảng 35-42 ngày, tùy thuộc vào loại dung dịch bảo quản sử dụng.

Xét nghiệm sàng lọc kháng thể bất thường (antibody screening) nhằm phát hiện các kháng thể miễn dịch (kháng thể bất thường) trong huyết thanh người nhận, chống lại các kháng nguyên hồng cầu khác ngoài hệ ABO (như Rh, Kell, Duffy, Kidd...). Nếu kháng thể bất thường được phát hiện, cần thực hiện thêm các xét nghiệm để xác định đặc hiệu kháng thể và lựa chọn máu phù hợp để truyền.

Trong điều trị thiếu máu mãn tính, mục tiêu truyền máu không phải lúc nào cũng là đưa hemoglobin về mức bình thường tuyệt đối, mà chủ yếu là cải thiện các triệu chứng thiếu máu (như mệt mỏi, khó thở, chóng mặt) và nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Mức hemoglobin mục tiêu thường được cá nhân hóa dựa trên tình trạng bệnh và triệu chứng của từng bệnh nhân.

Nguyên tắc `truyền máu hạn chế` khuyến cáo chỉ truyền máu khi thực sự cần thiết, dựa trên triệu chứng lâm sàng và mức hemoglobin. Mục tiêu là duy trì hemoglobin ở mức đủ để đảm bảo cung cấp oxy cho mô, tránh truyền máu quá mức có thể gây ra các biến chứng không cần thiết.

Xét nghiệm HLA typing (Human Leukocyte Antigen typing) không phải là xét nghiệm thường quy trước truyền máu. Nó thường được sử dụng trong ghép tạng, ghép tế bào gốc tạo máu hoặc trong nghiên cứu miễn dịch học. Các xét nghiệm thường quy trước truyền máu bao gồm định nhóm máu ABO và Rh, sàng lọc kháng thể bất thường và hòa hợp chéo.

Nhóm máu O không có kháng nguyên A và B trên bề mặt hồng cầu, do đó có thể truyền cho tất cả các nhóm máu khác (về hồng cầu) mà không gây phản ứng truyền máu do kháng thể.

RhoGAM chứa kháng thể anti-D thụ động. Khi tiêm cho mẹ Rh âm sau sinh con Rh dương hoặc sau sảy thai, RhoGAM sẽ gắn với các hồng cầu Rh dương của thai nhi xâm nhập vào tuần hoàn mẹ và loại bỏ chúng trước khi hệ miễn dịch của mẹ kịp nhận diện và sản xuất kháng thể anti-Rh chủ động. Điều này ngăn ngừa việc mẹ tạo kháng thể anti-Rh có thể gây nguy hiểm cho các lần mang thai sau.

Phản ứng truyền máu tán huyết muộn (Delayed Hemolytic Transfusion Reaction - DHTR) xảy ra khi bệnh nhân có kháng thể miễn dịch (thường là kháng thể thứ phát do đã từng tiếp xúc với kháng nguyên trước đó) mà xét nghiệm sàng lọc và hòa hợp chéo trước truyền máu không phát hiện được. Sau truyền máu, kháng thể này tăng hiệu giá và gây phá hủy hồng cầu người cho sau vài ngày đến vài tuần, dẫn đến giảm hemoglobin và vàng da.

Tiểu cầu đậm đặc được chỉ định chủ yếu để điều trị hoặc dự phòng chảy máu do giảm số lượng hoặc chức năng tiểu cầu. Xuất huyết giảm tiểu cầu do giảm sản xuất tiểu cầu, như trong suy tủy, là một chỉ định quan trọng của truyền tiểu cầu để nâng số lượng tiểu cầu và giảm nguy cơ chảy máu.

Xét nghiệm Coombs trực tiếp (DAT) phát hiện sự hiện diện của kháng thể và/hoặc bổ thể đã gắn trực tiếp lên bề mặt hồng cầu của bệnh nhân. Nó thường được sử dụng để chẩn đoán các tình trạng tán huyết tự miễn hoặc tán huyết do truyền máu, bệnh lý tan máu ở trẻ sơ sinh.

Trong tình huống khẩn cấp, nhóm máu O RhD âm được coi là `nhóm máu truyền khẩn cấp phổ quát` vì hồng cầu nhóm máu O không có kháng nguyên A và B, và RhD âm không có kháng nguyên D. Do đó, nó có thể truyền cho hầu hết mọi người mà ít nguy cơ gây phản ứng truyền máu do ABO hoặc Rh.

Mặc dù các xét nghiệm sàng lọc máu đã giảm thiểu đáng kể nguy cơ lây truyền virus qua đường truyền máu, nhiễm trùng do vi khuẩn (bacterial contamination) vẫn là nguy cơ nhiễm trùng cao nhất trong truyền máu, đặc biệt là nhiễm trùng huyết do vi khuẩn Gram âm. Điều này có thể xảy ra do nhiễm khuẩn trong quá trình thu gom, chế biến hoặc bảo quản máu.

Bộ lọc bạch cầu (leukoreduction filters) giúp loại bỏ bạch cầu ra khỏi chế phẩm máu. Điều này giúp giảm nguy cơ phản ứng sốt không tán huyết (FNHTR) do cytokine giải phóng từ bạch cầu người cho, và giảm nguy cơ lây truyền virus Cytomegalovirus (CMV) qua đường truyền máu, đặc biệt quan trọng ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch.