Đề 6 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Hóa lý dược

Hiệu ứng ion chung xảy ra khi thêm một muối tan chứa ion chung với chất điện ly yếu vào dung dịch, làm cân bằng hòa tan của chất điện ly yếu dịch chuyển theo chiều nghịch, dẫn đến giảm độ tan của chất điện ly yếu.

Hệ số phân bố octanol-nước (LogP) là tỷ lệ nồng độ của dược chất trong pha octanol (mô phỏng môi trường lipid) và pha nước ở trạng thái cân bằng. Giá trị LogP cao cho thấy dược chất thân dầu, có khả năng thấm qua màng sinh học tốt hơn và có thể ảnh hưởng đến hấp thu, phân bố và thải trừ thuốc.

Định luật Noyes-Whitney mô tả tốc độ hòa tan của một chất rắn trong môi trường lỏng, điều này rất quan trọng trong việc giải phóng dược chất từ các dạng bào chế rắn như viên nén, viên nang trước khi thuốc có thể được hấp thu.

Phân tích nhiệt trọng lượng (TGA) là kỹ thuật đo sự thay đổi khối lượng của mẫu theo nhiệt độ hoặc thời gian trong môi trường kiểm soát. TGA được sử dụng để nghiên cứu độ ổn định nhiệt, sự phân hủy nhiệt, hàm lượng chất bay hơi (như nước hoặc dung môi) và thành phần của dược chất hoặc tá dược dựa trên sự thay đổi khối lượng khi nung nóng.

Điểm nóng chảy là một tính chất vật lý được sử dụng để đánh giá độ tinh khiết, không phải để xác định cấu trúc phân tử. Các phương pháp phổ nghiệm như NMR, MS và IR cung cấp thông tin chi tiết về cấu trúc phân tử, bao gồm liên kết, nhóm chức và sự sắp xếp không gian của các nguyên tử.

Độ nhớt ảnh hưởng đến khả năng chảy của chất lỏng, do đó ảnh hưởng đến các quá trình bào chế như rót, đóng gói và khả năng phân tán của thuốc. Trong cơ thể, độ nhớt cũng có thể ảnh hưởng đến tốc độ hấp thu thuốc từ đường tiêu hóa hoặc nơi tiêm.

Vùng vân tay (khoảng 1400-600 cm⁻¹) trong phổ IR chứa nhiều peak phức tạp, đặc trưng cho toàn bộ phân tử. Vùng này rất nhạy cảm với những thay đổi nhỏ trong cấu trúc phân tử và thường được sử dụng để so sánh phổ IR của các mẫu khác nhau và xác định tính đồng nhất của dược chất hoặc tá dược.

Tính chất lưu biến (độ nhớt, độ đàn hồi) của dược phẩm dạng lỏng và bán rắn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng bơm tiêm (đối với thuốc tiêm), khả năng trải đều trên da (đối với thuốc bôi) và cảm quan (độ mịn, độ dính) khi sử dụng. Nó ít ảnh hưởng trực tiếp đến màu sắc, mùi vị, độ ổn định hóa học hoặc độ tan và sinh khả dụng (mặc dù có thể ảnh hưởng gián tiếp).

Nhũ tương (emulsions) và hỗn dịch (suspensions) là các hệ phân tán keo, trong đó một pha phân tán dưới dạng các hạt nhỏ (pha phân tán) trong một pha liên tục (môi trường phân tán). Kích thước hạt trong hệ keo nằm trong khoảng từ 1 nm đến 1 μm.

Thời gian bán hủy (t½) là thời gian cần thiết để nồng độ của chất phản ứng giảm đi một nửa so với nồng độ ban đầu. Đây là một khái niệm quan trọng trong động học hóa học và dược động học, đặc biệt trong việc nghiên cứu độ ổn định và tốc độ thải trừ thuốc.

Sấy đông khô là quá trình loại bỏ nước khỏi sản phẩm bằng cách đông lạnh sản phẩm rồi giảm áp suất để nước đá thăng hoa trực tiếp thành hơi. Phương pháp này giúp bảo quản dược chất kém bền nhiệt và dễ bị thủy phân bằng cách loại bỏ nước và thực hiện ở nhiệt độ thấp, tăng độ ổn định và tuổi thọ của sản phẩm.

Bước sóng hấp thụ cực đại (λmax) trong phổ UV-Vis liên quan đến sự chuyển electron giữa các mức năng lượng trong phân tử. Vị trí và cường độ của λmax phụ thuộc vào cấu trúc phân tử và sự hiện diện của các nhóm chức chromophore (nhóm hấp thụ ánh sáng UV-Vis) trong phân tử dược chất.

pKa là giá trị pH mà tại đó 50% dược chất tồn tại ở dạng ion hóa và 50% ở dạng không ion hóa. Nó là một chỉ số quan trọng để dự đoán mức độ ion hóa của thuốc ở các pH khác nhau trong cơ thể, ảnh hưởng đến hấp thu, phân bố và thải trừ thuốc.

Phương trình Henderson-Hasselbalch liên hệ giữa pH của dung dịch đệm, pKa của acid yếu (hoặc pKb của base yếu) và tỷ lệ nồng độ của dạng base liên hợp và acid yếu (hoặc acid liên hợp và base yếu). Nó được sử dụng để tính pH của dung dịch đệm hoặc thiết kế dung dịch đệm có pH mong muốn.

Định luật Fick thứ nhất mô tả tốc độ khuếch tán của chất qua màng, tỷ lệ thuận với diện tích bề mặt màng, gradient nồng độ và nghịch biến với độ dày màng. Trong dược động học, định luật này quan trọng trong việc mô tả quá trình hấp thu thuốc qua màng sinh học bằng cơ chế khuếch tán thụ động.

Điểm nóng chảy là một tính chất vật lý đặc trưng của chất tinh khiết. Sự hiện diện của tạp chất thường làm giảm và mở rộng khoảng nhiệt độ nóng chảy, do đó điểm nóng chảy được sử dụng để đánh giá sơ bộ độ tinh khiết của dược chất.

Hiện tượng `salting out` xảy ra khi thêm muối ở nồng độ cao vào dung dịch protein, các ion muối cạnh tranh với protein để liên kết với các phân tử nước, làm giảm lượng nước có sẵn để hydrat hóa protein. Điều này làm giảm độ tan của protein và gây kết tủa protein. Trong dược phẩm, `salting out` có thể được ứng dụng để tinh chế và phân lập protein.

Thông thường, độ tan của chất rắn trong nước tăng khi nhiệt độ tăng, vì quá trình hòa tan thường là quá trình thu nhiệt (endothermic). Tuy nhiên, có một số chất rắn có độ tan giảm khi nhiệt độ tăng (ví dụ: một số muối sulfate của kim loại kiềm thổ), do đó đáp án chính xác nhất là `Thường làm tăng độ tan, nhưng có trường hợp ngoại lệ`.

Trong DSC, peak nội nhiệt xuất hiện khi mẫu hấp thụ nhiệt từ môi trường để thực hiện một quá trình. Các quá trình như nóng chảy (melting), bay hơi (vaporization), và mất nước (dehydration) là các quá trình thu nhiệt và do đó được biểu thị bằng peak nội nhiệt trên đường cong DSC.

Màu sắc của dung dịch là một tính chất vật lý không liên quan trực tiếp đến độ tan của dược chất. Độ tan bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ, áp suất (đối với chất khí và chất rắn), và tương tác giữa cấu trúc phân tử của chất tan và dung môi.

Các dạng đa hình khác nhau của cùng một dược chất có thể có độ hòa tan và tốc độ hòa tan khác nhau, dẫn đến sự khác biệt về sinh khả dụng và hiệu quả điều trị. Do đó, polymorph có ảnh hưởng lớn đến độ hòa tan và sinh khả dụng của thuốc.

Trong hệ keo, flocculation là quá trình kết tụ обратимый (reversible) của các hạt keo thành các đám tơi xốp, có thể dễ dàng tái phân tán. Coagulation là quá trình kết tụ необратимый (irreversible) của các hạt keo thành khối đặc, khó hoặc không thể tái phân tán. Sự khác biệt chính là khả năng tái phân tán của các hạt keo sau khi kết tụ.

Thể tích phân bố (Vd) là một thông số dược động học biểu thị thể tích lý thuyết cần thiết để chứa toàn bộ lượng thuốc trong cơ thể ở cùng nồng độ như trong huyết tương. Vd phản ánh mức độ phân bố của thuốc vào các mô so với trong huyết tương. Vd cao cho thấy thuốc phân bố rộng rãi vào các mô, trong khi Vd thấp cho thấy thuốc chủ yếu khu trú trong huyết tương.

Chất hoạt diện có khả năng giảm sức căng bề mặt giữa các pha, giúp ổn định nhũ tương và hỗn dịch, cải thiện độ hòa tan của các dược chất ít tan trong nước và tăng cường sự thấm ướt của bột thuốc trong quá trình bào chế.

Độ hòa tan của dược chất là acid yếu hoặc base yếu phụ thuộc mạnh mẽ vào pH môi trường do sự thay đổi mức độ ion hóa của chúng. Dạng ion hóa thường tan tốt trong nước hơn dạng không ion hóa. Dược chất trung tính ít bị ảnh hưởng bởi pH, trong khi dược chất ít tan trong nước và dược chất có màu không trực tiếp liên quan đến ảnh hưởng của pH lên độ tan theo cơ chế ion hóa.

Màu sắc của nhũ tương không ảnh hưởng đến độ ổn định vật lý của nhũ tương. Độ ổn định của nhũ tương phụ thuộc vào các yếu tố như sức căng bề mặt giữa pha dầu và pha nước (ảnh hưởng đến khả năng kết hợp pha), độ nhớt của pha liên tục (ảnh hưởng đến tốc độ lắng/tách pha) và kích thước hạt pha phân tán (ảnh hưởng đến tốc độ sa lắng và Ostwald ripening).

Liên kết thuốc-thụ thể chủ yếu dựa trên các lực tương tác yếu như lực Van der Waals, liên kết hydro, tương tác ion và tương tác kỵ nước. Sự kết hợp của các lực này xác định ái lực và đặc hiệu của thuốc với thụ thể.

Độ ẩm có thể xúc tác hoặc tham gia vào các phản ứng thủy phân, đặc biệt đối với các dược chất có chứa liên kết dễ bị thủy phân như ester, amide. Phản ứng thủy phân làm phân hủy dược chất, dẫn đến giảm độ ổn định và hiệu quả điều trị.

Màu sắc của chất phản ứng không có ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng hóa học. Tốc độ phản ứng phụ thuộc vào nhiệt độ, nồng độ chất phản ứng và sự hiện diện của chất xúc tác, vì chúng ảnh hưởng đến năng lượng hoạt hóa và tần số va chạm hiệu quả giữa các phân tử.

Dung dịch đẳng trương có áp suất thẩm thấu tương đương với dịch cơ thể. Tiêm dung dịch đẳng trương giúp giảm thiểu sự di chuyển nước vào hoặc ra khỏi tế bào tại vị trí tiêm, tránh gây đau, kích ứng hoặc tổn thương tế bào do sự thay đổi áp suất thẩm thấu đột ngột.