Đề 6 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Ký sinh trùng

Metronidazole là một loại thuốc kháng sinh và kháng ký sinh trùng phổ rộng, thường được sử dụng để điều trị các bệnh do ký sinh trùng đơn bào như bệnh lỵ amip (Entamoeba histolytica) và nhiễm Trichomonas vaginalis. Các bệnh khác (sốt rét, bệnh ngủ châu Phi, Leishmaniasis) thường cần các loại thuốc đặc hiệu khác.

Bệnh `chân voi` (bệnh giun chỉ bạch huyết) do các loài giun chỉ như Wuchereria bancrofti gây ra. Giun chỉ bạch huyết sống trong hệ bạch huyết và gây tắc nghẽn, dẫn đến phù bạch huyết mãn tính, đặc biệt ở chân và bộ phận sinh dục. Các loại giun khác (giun đũa, giun kim, giun móc) không gây bệnh này.

Xét nghiệm phân là phương pháp phổ biến và hiệu quả để phát hiện trứng hoặc ấu trùng của ký sinh trùng đường ruột. Các ký sinh trùng này thường thải trứng hoặc ấu trùng qua phân. Xét nghiệm máu, nước tiểu, và X-quang ít được sử dụng trực tiếp để chẩn đoán nhiễm ký sinh trùng đường ruột thông thường.

Bệnh `ngủ châu Phi` do ký sinh trùng Trypanosoma brucei gây ra, lây truyền qua vết đốt của ruồi Glossina (ruồi tse-tse). Leishmania gây bệnh Leishmaniasis, Giardia gây bệnh Giardiasis, Entamoeba gây bệnh lỵ amip.

Phòng bệnh giun sán chủ yếu dựa vào các biện pháp vệ sinh: ăn chín uống sôi, rửa tay sạch sẽ, vệ sinh môi trường sống, xử lý phân hợp lý. Thuốc kháng sinh không có tác dụng với giun sán. Hiện chưa có vaccine phòng bệnh giun sán thông thường cho người. Tránh tiếp xúc động vật không phải là biện pháp phòng bệnh giun sán hiệu quả nhất nói chung.

Trichomonas vaginalis là một ký sinh trùng đơn bào gây bệnh viêm âm đạo ở phụ nữ và viêm niệu đạo ở nam giới, lây truyền chủ yếu qua đường tình dục. Các loại ký sinh trùng khác (giun kim, sán lá gan, giun móc) không lây truyền qua đường tình dục.

Trong dịch tễ học bệnh ký sinh trùng, `ổ dịch` (reservoir) là nguồn chứa ký sinh trùng trong tự nhiên, có thể là người, động vật, hoặc môi trường. Ổ dịch đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự tồn tại của ký sinh trùng và là nguồn lây nhiễm tiềm tàng cho cộng đồng.

Tái hoạt động bệnh ký sinh trùng (reactivation) là hiện tượng bệnh tái phát sau một thời gian dài không có triệu chứng, do ký sinh trùng vẫn tồn tại ở dạng tiềm ẩn trong cơ thể vật chủ. Khi hệ miễn dịch của vật chủ suy yếu, ký sinh trùng tiềm ẩn có thể `tái hoạt động` và gây ra các triệu chứng bệnh trở lại.

Xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction) có độ nhạy và độ đặc hiệu cao hơn xét nghiệm soi tươi phân trong chẩn đoán bệnh ký sinh trùng. PCR có thể phát hiện một lượng nhỏ ADN ký sinh trùng, ngay cả khi số lượng ký sinh trùng rất ít hoặc hình thái không điển hình. Xét nghiệm soi tươi phân đơn giản hơn, rẻ hơn, nhưng độ nhạy và độ đặc hiệu thấp hơn, phụ thuộc vào kinh nghiệm của người soi và số lượng ký sinh trùng trong mẫu.

Cơ chế gây bệnh chính của Plasmodium là phá hủy hồng cầu, dẫn đến thiếu máu, suy giảm chức năng vận chuyển oxy, và các triệu chứng sốt, rét run đặc trưng của bệnh sốt rét. Các lựa chọn khác không phải là cơ chế chính gây bệnh của Plasmodium.

Ký sinh trùng là sinh vật sống trên hoặc trong cơ thể vật chủ và gây hại cho vật chủ để tồn tại và phát triển. Các lựa chọn khác mô tả các hình thức sống khác nhau (sống tự do, cộng sinh, hoại sinh).

Bệnh lỵ amip do ký sinh trùng Entamoeba histolytica gây ra. Các ký sinh trùng khác (Giardia lamblia, Cryptosporidium parvum, Cyclospora cayetanensis) gây ra các bệnh tiêu chảy khác, nhưng không phải lỵ amip điển hình.

Sử dụng thuốc không đúng liều lượng, không đủ thời gian, hoặc sử dụng thuốc tràn lan đều tạo áp lực chọn lọc, thúc đẩy sự phát triển của các chủng ký sinh trùng kháng thuốc. Ngược lại, sử dụng thuốc đúng mục tiêu và đúng phác đồ điều trị là biện pháp ngăn chặn sự phát triển kháng thuốc, vì nó tiêu diệt ký sinh trùng hiệu quả và giảm áp lực chọn lọc.

Ngoại ký sinh trùng sống trên bề mặt cơ thể vật chủ, ví dụ như ve, rận. Nội ký sinh trùng sống bên trong cơ thể vật chủ (ví dụ: giun sán). Ký sinh trùng tùy nghi và bắt buộc phân loại dựa trên mức độ phụ thuộc vào vật chủ.

Bệnh giun đũa là bệnh ký sinh trùng do giun tròn gây ra, do đó cần sử dụng thuốc tẩy giun (thuốc kháng ký sinh trùng) để điều trị. Kháng sinh dùng cho vi khuẩn, kháng virus dùng cho virus, và kháng nấm dùng cho nấm.

Vectơ truyền bệnh là sinh vật (thường là động vật chân đốt như muỗi, ruồi, ve) đóng vai trò trung gian truyền ký sinh trùng từ vật chủ nhiễm bệnh sang vật chủ khỏe mạnh. Các lựa chọn khác không đúng với định nghĩa vectơ truyền bệnh.

Trong mối quan hệ ký sinh, ký sinh trùng có lợi (được cung cấp dinh dưỡng, nơi ở), còn vật chủ luôn bị tổn hại (bị mất dinh dưỡng, tổn thương mô, gây bệnh). Ký sinh trùng không bị tổn hại trong mối quan hệ này, và mối quan hệ ký sinh không phải là mối quan hệ cộng sinh cùng có lợi.

Naegleria fowleri là một loại amip tự do sống trong nước ngọt ấm, có thể xâm nhập vào não người qua đường mũi và gây bệnh viêm não màng não nguyên phát do amip (PAM), hay còn gọi là `amip ăn não người`. Các ký sinh trùng khác không gây bệnh này.

Ấu trùng giai đoạn 3 (ấu trùng nhiễm) của giun móc có khả năng xâm nhập vào cơ thể người qua da, thường là qua da bàn chân khi đi chân đất trên đất ô nhiễm. Trứng giun móc thải ra ngoài qua phân, ấu trùng giai đoạn 1 và 2 phát triển trong môi trường đất, và giun trưởng thành sống trong ruột non.

Xét nghiệm ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) là một xét nghiệm huyết thanh học thường được sử dụng để phát hiện kháng thể kháng ký sinh trùng trong máu của bệnh nhân. Sự hiện diện của kháng thể cho thấy cơ thể đã tiếp xúc với ký sinh trùng và phản ứng miễn dịch.

Mục tiêu của kiểm soát và phòng chống bệnh ký sinh trùng là giảm tỷ lệ mắc bệnh, giảm tử vong, cải thiện sức khỏe cộng đồng, và giảm tác động kinh tế tiêu cực. Việc xóa bỏ hoàn toàn tất cả các loài ký sinh trùng trên Trái Đất là không thực tế và không phải là mục tiêu, vì nhiều ký sinh trùng có vai trò nhất định trong hệ sinh thái, và việc loại bỏ hoàn toàn có thể gây ra hậu quả không lường trước.

Bệnh ký sinh trùng có thể lây truyền qua nhiều đường như ăn uống thực phẩm/nước ô nhiễm, qua vết đốt của côn trùng (vectơ truyền bệnh), hoặc tiếp xúc trực tiếp với người bệnh (một số ít bệnh). Hít phải không khí ô nhiễm không phải là phương thức lây truyền bệnh ký sinh trùng thông thường. Các bệnh lây qua đường hô hấp thường do virus hoặc vi khuẩn.

Vòng đời của sán dây bò cần hai vật chủ: vật chủ trung gian là bò và vật chủ chính là người. Người nhiễm sán dây bò do ăn thịt bò nấu chưa chín có chứa nang ấu trùng sán.

Vật chủ ngõ cụt là vật chủ mà ký sinh trùng có thể xâm nhập và phát triển, nhưng không thể hoàn thành vòng đời của mình trong vật chủ đó và không thể lây truyền sang vật chủ khác. Do đó, vật chủ này trở thành `ngõ cụt` trong vòng đời ký sinh trùng.

Ký sinh trùng có vai trò trong hệ sinh thái như điều hòa số lượng quần thể vật chủ (gây bệnh, giảm sức sinh sản), góp phần vào đa dạng sinh học (sự tồn tại của ký sinh trùng phụ thuộc vào vật chủ, tạo ra mối quan hệ phức tạp), và tham gia vào chuỗi thức ăn (ký sinh trùng có thể là thức ăn cho sinh vật khác sau khi vật chủ chết). Tuy nhiên, ký sinh trùng không cung cấp dinh dưỡng cho hệ sinh thái; ngược lại, chúng lấy dinh dưỡng từ vật chủ.

Ký sinh trùng cơ hội là những vi sinh vật (bao gồm ký sinh trùng, vi khuẩn, virus, nấm) bình thường không gây bệnh ở người khỏe mạnh, nhưng có thể gây bệnh nghiêm trọng khi hệ miễn dịch của vật chủ bị suy yếu (ví dụ: người nhiễm HIV, người dùng thuốc ức chế miễn dịch).

Toxoplasma gondii gây bệnh Toxoplasmosis, có thể gây nguy hiểm đặc biệt cho phụ nữ mang thai. Nhiễm Toxoplasma trong thai kỳ có thể gây sảy thai, thai chết lưu, hoặc dị tật bẩm sinh ở trẻ sơ sinh. Các đối tượng khác cũng có thể nhiễm Toxoplasma nhưng ít nguy hiểm hơn, trừ khi hệ miễn dịch suy yếu.

Bệnh sốt rét là bệnh do ký sinh trùng đơn bào thuộc chi Plasmodium gây ra. Plasmodium lây truyền sang người qua vết đốt của muỗi Anopheles cái. Các lựa chọn khác (vi khuẩn, virus, nấm) không phải là tác nhân gây bệnh sốt rét.

Giun đũa là nội ký sinh trùng vì chúng sống bên trong cơ thể vật chủ, cụ thể là trong ruột non. Chúng không sống bên ngoài cơ thể vật chủ (ngoại ký sinh), không chỉ gây bệnh khi vật chủ suy giảm miễn dịch (ký sinh trùng cơ hội), và không phải là vật chủ trung gian cho ký sinh trùng khác.

Ký sinh trùng thích nghi cao thường có các đặc điểm như vòng đời phức tạp (để tăng cơ hội lây nhiễm), khả năng sinh sản cao (để bù đắp tỷ lệ tử vong và tăng khả năng lây lan), và cơ chế trốn tránh hệ miễn dịch vật chủ (để tồn tại lâu dài trong vật chủ). Tính đặc hiệu vật chủ hẹp (chỉ ký sinh trên một hoặc vài loài vật chủ) không phải là đặc điểm chung của ký sinh trùng thích nghi cao; một số ký sinh trùng có thể có tính đặc hiệu vật chủ rộng hơn.