Đề 6 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Tâm lý y học

Mô hình sinh học - tâm lý - xã hội là nền tảng của Tâm lý học Y học, khẳng định rằng sức khỏe và bệnh tật không chỉ do yếu tố sinh học mà còn do sự tương tác phức tạp của yếu tố tâm lý (suy nghĩ, cảm xúc, hành vi) và xã hội (môi trường, văn hóa, kinh tế).

Các rối loạn tâm lý như trầm cảm và lo âu có thể làm giảm động lực và khả năng tự chăm sóc bản thân của bệnh nhân, dẫn đến giảm tuân thủ điều trị. Niềm tin, hỗ trợ xã hội và giao tiếp tốt thường thúc đẩy tuân thủ.

Trong môi trường đa văn hóa, nhân viên y tế cần có sự nhạy cảm văn hóa (cultural competence), tức là nhận thức và tôn trọng sự đa dạng văn hóa, hiểu rằng văn hóa ảnh hưởng đến sức khỏe và hành vi sức khỏe. Họ cần điều chỉnh cách giao tiếp, xây dựng mối quan hệ, và lựa chọn can thiệp phù hợp với giá trị, niềm tin, và nhu cầu văn hóa của từng bệnh nhân để đảm bảo chăm sóc sức khỏe hiệu quả và công bằng.

Yếu tố `tâm lý` trong mô hình sinh học - tâm lý - xã hội bao gồm các khía cạnh tinh thần và nhận thức như niềm tin, thái độ, kỹ năng ứng phó, và động lực. Cơ chế sinh hóa thuộc về yếu tố `sinh học′.

Tuân thủ điều trị (adherence) là mức độ mà hành vi của bệnh nhân phù hợp với các khuyến nghị từ nhân viên y tế, bao gồm việc dùng thuốc đúng liều lượng, thời gian, tuân thủ chế độ ăn uống, tập luyện, và các hướng dẫn khác để đạt hiệu quả điều trị.

Giao tiếp hiệu quả trong y tế đòi hỏi sự rõ ràng, thấu cảm, tôn trọng và dễ hiểu. Sử dụng ngôn ngữ chuyên môn phức tạp có thể gây khó khăn cho bệnh nhân trong việc hiểu và hợp tác, làm giảm hiệu quả giao tiếp.

Chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe (HRQoL) là một khái niệm đa chiều, đo lường sự đánh giá chủ quan của bệnh nhân về mức độ hài lòng và hạnh phúc trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống (thể chất, tâm lý, xã hội, môi trường), chịu ảnh hưởng bởi tình trạng sức khỏe của họ.

Ứng phó (coping) trong bối cảnh sức khỏe đề cập đến những nỗ lực về nhận thức và hành vi mà cá nhân sử dụng để quản lý các yêu cầu cụ thể bên ngoài hoặc bên trong được đánh giá là căng thẳng hoặc vượt quá khả năng của họ, đặc biệt là trong bối cảnh bệnh tật và điều trị.

Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) là một can thiệp tâm lý hiệu quả để giảm stress y tế. CBT giúp bệnh nhân nhận diện và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, phát triển kỹ năng ứng phó, và kiểm soát cảm xúc liên quan đến bệnh tật và điều trị.

Hiệu ứng giả dược hoạt động dựa trên các yếu tố tâm lý như kỳ vọng, niềm tin, mối quan hệ bệnh nhân - nhân viên y tế, và bối cảnh điều trị. Tác dụng dược lý của hoạt chất trong thuốc là yếu tố của tác dụng điều trị thực sự, không phải hiệu ứng giả dược.

Tâm lý học Y học đóng vai trò then chốt trong chăm sóc toàn diện cho bệnh nhân ung thư, đặc biệt trong việc quản lý đau, giảm stress, lo âu, trầm cảm, hỗ trợ bệnh nhân đối phó với bệnh tật và điều trị, cũng như cải thiện chất lượng cuộc sống của họ.

Các nguồn stress y tế bao gồm đau đớn, mất chức năng, lo lắng về bệnh tật và chi phí. Sự hỗ trợ xã hội là yếu tố bảo vệ, giúp giảm stress, chứ không phải là nguồn gây stress.

Tâm lý học y học tập trung vào mối quan hệ giữa tâm lý và sức khỏe thể chất, hành vi sức khỏe, và hệ thống chăm sóc sức khỏe. Nghiên cứu chuyên sâu về các bệnh lý tâm thần cụ thể như tâm thần phân liệt và rối loạn lưỡng cực thuộc phạm vi của Tâm thần học.

Hiệu ứng giả dược (placebo effect) là hiện tượng mà bệnh nhân trải nghiệm sự cải thiện triệu chứng hoặc tình trạng sức khỏe sau khi nhận một phương pháp điều trị không có hoạt tính dược lý (giả dược), chỉ do niềm tin và kỳ vọng của họ vào phương pháp điều trị đó.

Các chiến lược cải thiện tuân thủ điều trị hiệu quả thường tập trung vào việc trao quyền cho bệnh nhân thông qua giáo dục, liệu pháp tâm lý, và hỗ trợ xã hội. Áp đặt và kiểm soát thường phản tác dụng và làm giảm sự hợp tác của bệnh nhân.

Thực hành Tâm lý học Y học đặt ra nhiều vấn đề đạo đức quan trọng, bao gồm bảo mật thông tin cá nhân của bệnh nhân, tôn trọng quyền tự quyết của họ, và giải quyết các xung đột có thể phát sinh giữa lợi ích của bệnh nhân và các yêu cầu từ hệ thống y tế (ví dụ: nguồn lực hạn chế, chính sách bệnh viện).

Tìm kiếm lời khuyên từ bác sĩ về cách điều trị bệnh là một ví dụ về ứng phó tập trung vào vấn đề (problem-focused coping) vì nó trực tiếp giải quyết nguyên nhân gây căng thẳng (bệnh tật). Các lựa chọn còn lại (tập trung vào tích cực, thư giãn, chia sẻ cảm xúc) là ứng phó tập trung vào cảm xúc.

Giao tiếp hiệu quả giúp xây dựng mối quan hệ tốt, tăng sự hài lòng, giảm sai sót, và cải thiện tuân thủ. Tuy nhiên, giao tiếp hiệu quả thường đòi hỏi thời gian để lắng nghe và giải thích, chứ không rút ngắn thời gian thăm khám.

Nhân viên Tâm lý học Y học trong bệnh viện đa khoa đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ tâm lý toàn diện cho bệnh nhân mắc bệnh thể chất, giúp họ đối phó với bệnh tật, điều trị, và cải thiện chất lượng cuộc sống. Họ cũng hỗ trợ gia đình bệnh nhân và phối hợp với các chuyên gia y tế khác.

Tâm lý học Y học tập trung vào ứng dụng các nguyên tắc tâm lý trong chăm sóc sức khỏe, bao gồm can thiệp tâm lý, đào tạo giao tiếp, và nghiên cứu hành vi liên quan đến sức khỏe. Đánh giá hiệu quả thuốc trên hệ thần kinh trung ương thuộc về lĩnh vực Dược lý học và Sinh lý học.

Gánh nặng bệnh tật tập trung vào các tác động tiêu cực. Kỳ vọng sống lâu hơn là một kết quả tích cực của tiến bộ y học, không phải là gánh nặng. Các lựa chọn còn lại (đau, mệt mỏi, khó khăn sinh hoạt, cô đơn) đều là các khía cạnh của gánh nặng bệnh tật.

Ứng phó tập trung vào cảm xúc (emotion-focused coping) nhằm mục đích điều chỉnh phản ứng cảm xúc của cá nhân đối với tình huống căng thẳng, bao gồm việc thay đổi cách suy nghĩ về tình huống, kiểm soát cảm xúc tiêu cực, hoặc tìm kiếm sự thoải mái tinh thần.

Nguyên tắc tôn trọng quyền tự chủ (autonomy) là một trụ cột đạo đức trong y tế, khẳng định rằng bệnh nhân có quyền tự đưa ra quyết định về sức khỏe và điều trị của mình. Quyền này dựa trên việc bệnh nhân được cung cấp thông tin đầy đủ, dễ hiểu, và quyết định được đưa ra một cách tự nguyện, không bị ép buộc.

Mục tiêu của Tâm lý học Y học tập trung vào sức khỏe, bệnh tật và chăm sóc sức khỏe, bao gồm nâng cao sức khỏe, cải thiện chất lượng sống và tối ưu hóa điều trị. Chẩn đoán rối loạn nhân cách thuộc phạm vi của Tâm lý học lâm sàng và Tâm thần học.

Nghiên cứu hiệu ứng giả dược giúp Tâm lý học Y học hiểu sâu hơn về sức mạnh của tâm lý trong việc ảnh hưởng đến sức khỏe và bệnh tật. Từ đó, có thể thiết kế các can thiệp tâm lý tận dụng hiệu ứng này để tăng cường hiệu quả điều trị thực sự và cải thiện chăm sóc bệnh nhân.

Bảng câu hỏi chất lượng cuộc sống SF-36 (Short-Form 36) là một công cụ đo lường HRQoL được sử dụng phổ biến trên toàn thế giới. Nó đánh giá 8 lĩnh vực sức khỏe quan trọng và cung cấp điểm số tổng quan về chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe.

Gánh nặng bệnh tật (burden of illness) là một khái niệm rộng, bao gồm tất cả các tác động tiêu cực mà bệnh tật gây ra cho bệnh nhân và người chăm sóc, bao gồm tác động về thể chất, tâm lý, xã hội, kinh tế và chất lượng cuộc sống.

Stress y tế (medical stress) là loại căng thẳng đặc biệt liên quan đến trải nghiệm bệnh tật, quá trình điều trị, các thủ thuật y tế, môi trường bệnh viện, và những thay đổi trong cuộc sống do bệnh tật gây ra cho bệnh nhân.

Đối với bệnh nhân mắc bệnh mãn tính, việc cải thiện HRQoL trở nên đặc biệt quan trọng vì bệnh tật kéo dài ảnh hưởng lớn đến nhiều khía cạnh cuộc sống của họ. Mục tiêu không chỉ là điều trị bệnh mà còn là giúp bệnh nhân sống tốt nhất có thể với bệnh tật.

Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc định hình nhận thức, thái độ, và hành vi liên quan đến sức khỏe. Nó ảnh hưởng đến niềm tin về nguyên nhân và cách chữa trị bệnh, cách mọi người tìm kiếm và sử dụng dịch vụ y tế, cũng như các hành vi sức khỏe như chế độ ăn uống, tập luyện, và thói quen sinh hoạt.