Đề 7 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Các cuộc phát kiến địa lý

Các hạm đội của Trịnh Hòa có quy mô lớn hơn nhiều so với các đoàn thám hiểm châu Âu đương thời, với mục đích chủ yếu là phô trương sức mạnh của nhà Minh, thiết lập quan hệ triều cống và ngoại giao, chứ không phải mục đích thương mại hay thuộc địa hóa như châu Âu.

Lúa mì là một trong những cây lương thực được trồng phổ biến ở châu Âu và Cựu Thế giới từ trước các cuộc phát kiến địa lý. Khoai tây, ngô và cà chua là các loại cây có nguồn gốc từ châu Mỹ và được du nhập sang châu Âu sau đó.

Tuyến đường biển vòng quanh châu Phi đến Ấn Độ và châu Á, do Vasco da Gama tìm ra, đã mở ra con đường thương mại mới, trực tiếp và hiệu quả hơn giữa châu Âu và phương Đông, thay thế vai trò của con đường tơ lụa trên bộ vốn nhiều rủi ro và chi phí.

`Tân Thế giới′ là tên gọi mà người châu Âu đặt cho châu Mỹ sau khi Christopher Columbus đến đây năm 1492, để phân biệt với `Cựu Thế giới′ (châu Âu, châu Á, châu Phi) mà họ đã biết trước đó.

Chuyến đi thành công vòng quanh thế giới bằng đường biển của đoàn thám hiểm Magellan (1519-1522) là bằng chứng thực nghiệm mạnh mẽ, bác bỏ quan niệm Trái Đất phẳng và khẳng định Trái Đất có dạng hình cầu.

Các cuộc phát kiến địa lý mở rộng phạm vi giao thương, kết nối các thị trường khu vực thành một thị trường toàn cầu, với sự lưu thông hàng hóa, tiền tệ và dòng vốn giữa các châu lục. Đây là tiền đề quan trọng cho kinh tế tư bản chủ nghĩa.

Chính sách bế quan tỏa cảng (đóng cửa) của một số quốc gia phương Đông (ví dụ như Trung Quốc, Nhật Bản sau này) không tạo điều kiện mà ngược lại, gây khó khăn cho việc tiếp cận và giao thương của người châu Âu. Các yếu tố còn lại đều là điều kiện thuận lợi.

Ferdinand Magellan chỉ huy đoàn thám hiểm Tây Ban Nha đi vòng quanh thế giới (1519-1522). Mặc dù Magellan mất dọc đường, đoàn thám hiểm của ông đã hoàn thành chuyến đi, chứng minh Trái Đất hình cầu.

Vasco da Gama (Bồ Đào Nha) tìm ra tuyến đường biển vòng quanh châu Phi đến Ấn Độ vào năm 1497-1498, mở ra con đường giao thương trực tiếp giữa châu Âu và châu Á bằng đường biển.

`Cách mạng giá cả` là hiện tượng lạm phát (tăng giá chung) ở châu Âu trong thế kỷ XVI-XVII, một phần do dòng chảy lớn vàng bạc từ châu Mỹ đổ vào châu Âu, làm giảm giá trị của kim loại quý và tăng giá hàng hóa.

Eo biển Magellan, nằm ở cực nam của Nam Mỹ, nối Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, được đặt theo tên của Ferdinand Magellan, người đã vượt qua eo biển này trong chuyến đi vòng quanh thế giới (mặc dù ông đã mất sau đó ở Philippines).

James Cook (người Anh) thực hiện nhiều chuyến thám hiểm Thái Bình Dương vào thế kỷ XVIII và đã đến bờ biển phía đông của Úc (năm 1770), chính thức `khám phá` ra châu Úc cho người châu Âu và tuyên bố chủ quyền cho Vương quốc Anh.

La bàn, có khả năng chỉ hướng Bắc từ tính, là công cụ định hướng cực kỳ quan trọng giúp các nhà hàng hải xác định phương hướng và duy trì lộ trình trên biển, đặc biệt khi đi xa bờ và không có điểm mốc trên đất liền.

Hiệp ước Tordesillas, do Giáo hoàng làm trung gian, chia thế giới mới bên ngoài châu Âu thành vùng ảnh hưởng của Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha. Đường phân chia chạy dọc Đại Tây Dương, phía tây thuộc Tây Ban Nha, phía đông thuộc Bồ Đào Nha.

Tây Ban Nha, sau các chuyến đi của Columbus, đã nhanh chóng xâm chiếm và thiết lập một đế chế thuộc địa rộng lớn ở châu Mỹ (Trung và Nam Mỹ), khai thác tài nguyên và bóc lột người dân bản địa.

Christopher Columbus (Tây Ban Nha) thực hiện chuyến đi vượt Đại Tây Dương năm 1492 và đến được châu Mỹ, mặc dù ban đầu ông tin rằng mình đã đến Ấn Độ. Sự kiện này đánh dấu `khám phá` châu Mỹ đối với người châu Âu.

Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất diễn ra vào cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX, sau các cuộc phát kiến địa lý khoảng 2-3 thế kỷ. Các hệ quả khác (thị trường thế giới, thuộc địa, giao lưu văn hóa) đều là kết quả trực tiếp và sớm hơn.

Sự suy tàn của thương mại đường bộ (do sự kiểm soát của Ottoman) là một trong những nguyên nhân thúc đẩy các cuộc phát kiến địa lý, nhưng không trực tiếp thúc đẩy sự phát triển của khoa học - kỹ thuật hàng hải. Các yếu tố còn lại (nhu cầu, tiến bộ khoa học, bảo trợ) đóng vai trò trực tiếp hơn.

Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu, với nhu cầu mở rộng thị trường, tìm kiếm lợi nhuận, nguyên liệu và thị trường tiêu thụ, là nguyên nhân sâu xa thúc đẩy các cuộc phát kiến địa lý. Các yếu tố khác đóng vai trò hỗ trợ hoặc là biểu hiện của quá trình này.

Động cơ hơi nước được phát minh và ứng dụng rộng rãi trong giao thông vận tải vào thế kỷ XIX, sau thời kỳ các cuộc phát kiến địa lý (thế kỷ XV-XVI). Caravel, la bàn và bản đồ Mercator là những tiến bộ kỹ thuật hàng hải đương thời.

Động lực chính là sự cạnh tranh giữa các quốc gia châu Âu (Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Anh, Pháp, Hà Lan) để mở rộng lãnh thổ, tăng cường sức mạnh kinh tế và chính trị, khẳng định vị thế trên thế giới thông qua các cuộc phát kiến địa lý và thuộc địa.

Mặc dù có một số tác động tích cực (cây trồng, vật nuôi, thương mại, văn hóa), tác động tiêu cực lớn nhất là sự lan truyền các bệnh dịch (như đậu mùa, sởi) từ châu Âu sang châu Mỹ, gây ra sự suy giảm dân số nghiêm trọng ở các cộng đồng bản địa do họ không có miễn dịch.

Các cuộc phát kiến địa lý mở rộng phạm vi tiếp xúc và giao lưu văn hóa giữa các nền văn minh khác nhau trên thế giới (Đông - Tây, Âu - Mỹ, v.v.), làm phong phú thêm văn hóa nhân loại, mặc dù quá trình này cũng diễn ra không cân bằng và đôi khi mang tính cưỡng ép.

Chế độ thuộc địa được thiết lập thông qua các cuộc chinh phục quân sự, sử dụng vũ lực để áp đặt ách cai trị, bóc lột kinh tế và nô dịch người dân bản địa ở các vùng đất mới phát kiến. Các biện pháp khác (thương lượng, văn hóa, hợp tác) không phải là chủ yếu.

Việc Đế quốc Ottoman kiểm soát Constantinople (Istanbul ngày nay) năm 1453 đã làm gián đoạn con đường thương mại truyền thống giữa châu Âu và châu Á, thúc đẩy các quốc gia châu Âu tìm kiếm tuyến đường biển mới, khởi đầu các cuộc phát kiến địa lý.

Mục tiêu ban đầu là phá vỡ thế độc quyền thương mại gia vị và hàng hóa phương Đông của các thương nhân Ả Rập và Ý, bằng cách tìm ra tuyến đường biển trực tiếp đến các khu vực sản xuất gia vị ở châu Á (Ấn Độ, Đông Nam Á).

Vàng bạc, mặc dù là mục tiêu tìm kiếm của nhiều nhà thám hiểm (đặc biệt ở châu Mỹ), không phải là hàng hóa phương Đông. Gia vị, tơ lụa và đồ sứ là những mặt hàng quý giá từ phương Đông được người châu Âu rất ưa chuộng và tìm kiếm.

Bồ Đào Nha là quốc gia đi đầu trong các cuộc phát kiến địa lý, đặc biệt là các chuyến đi dọc bờ biển châu Phi từ đầu thế kỷ XV, dưới sự bảo trợ của Hoàng tử Henry the Navigator, nhằm tìm kiếm tuyến đường biển đến Ấn Độ và châu Á.

Trước các cuộc phát kiến địa lý, các thành phố thương mại của Ý (đặc biệt là Venice và Genoa) kiểm soát phần lớn thương mại giữa châu Âu và phương Đông qua Địa Trung Hải. Các cuộc phát kiến địa lý đã làm suy giảm vai trò này, chuyển trung tâm kinh tế sang Tây và Bắc Âu.

Sự suy yếu của chế độ phong kiến và sự hình thành các quốc gia dân tộc là quá trình chủ yếu diễn ra ở châu Âu trong giai đoạn này, chịu ảnh hưởng gián tiếp từ các cuộc phát kiến địa lý. Các hệ quả khác (cách mạng giá cả, thị trường thế giới, trung tâm thương mại mới) có phạm vi tác động toàn cầu.