Đề 7 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Dẫn luận ngôn ngữ

Chữ tượng thanh (Onomatopoeic) không phải là một loại hình viết chữ chính. Các loại hình viết chữ chính bao gồm chữ tượng hình (biểu thị vật thể bằng hình vẽ), chữ tượng ý (biểu thị ý niệm bằng ký hiệu), chữ âm tiết (mỗi ký tự biểu thị một âm tiết), và chữ chữ cái (mỗi ký tự biểu thị một âm vị).

Tính dịch chuyển (displacement) là khả năng độc đáo của ngôn ngữ người cho phép chúng ta nói về những điều không có mặt ở hiện tại, không có thật, hoặc thuộc về quá khứ và tương lai. Điều này khác biệt với giao tiếp của động vật thường chỉ liên quan đến hiện tại.

Ngôn ngữ là một hệ thống ký hiệu (từ ngữ, dấu hiệu) mang tính tùy ý (mối quan hệ giữa ký hiệu và ý nghĩa không có tính tất yếu) được con người sử dụng để giao tiếp.

Tính hai mặt (duality) của ngôn ngữ chỉ hệ thống hai tầng bậc: tầng âm vị (vô nghĩa) kết hợp thành tầng hình vị (có nghĩa).

Hội thoại (discourse) trong ngôn ngữ học đề cập đến đơn vị ngôn ngữ lớn hơn câu, thường là một chuỗi các câu hoặc phát ngôn có tính mạch lạc, gắn kết về ý nghĩa và ngữ cảnh, tạo thành một chỉnh thể giao tiếp.

Chuyển mã (code-switching) là hiện tượng người song ngữ hoặc đa ngữ sử dụng xen kẽ hai hoặc nhiều ngôn ngữ trong cùng một cuộc hội thoại hoặc văn bản. Đây là một hiện tượng tự nhiên và phổ biến trong giao tiếp đa ngôn ngữ.

Phát âm vị (phoneme) là đơn vị âm thanh nhỏ nhất có chức năng khu biệt nghĩa trong một ngôn ngữ. Ví dụ, trong tiếng Việt, /b/ và /m/ là hai âm vị khác nhau vì chúng phân biệt nghĩa của `ba` và `ma`.

Ngôn ngữ của loài ong (điệu múa ong) có tính biểu tượng (điệu múa chỉ hướng và khoảng cách nguồn thức ăn), tính hữu hạn (số lượng thông điệp giới hạn), và tính bản năng (được truyền lại qua di truyền). Tuy nhiên, nó thiếu tính dịch chuyển (không thể nói về những thứ không có mặt) và tính sáng tạo (không thể tạo ra thông điệp mới).

Biến thể ngôn ngữ (language variation) là sự khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ giữa các nhóm người khác nhau. Các yếu tố xã hội như vùng địa lý (phương ngữ), tầng lớp xã hội (sociolect), độ tuổi, giới tính, và bối cảnh giao tiếp đều có thể dẫn đến biến thể ngôn ngữ.

Mục tiêu chính của ngôn ngữ học ứng dụng là sử dụng các nguyên lý và kết quả nghiên cứu của ngôn ngữ học để giải quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến ngôn ngữ trong xã hội, như giáo dục, giao tiếp, công nghệ. Nghiên cứu lịch sử phát triển ngôn ngữ thuộc về ngôn ngữ học lịch sử, một nhánh của ngôn ngữ học lý thuyết.

Ngôn ngữ học lịch sử (historical linguistics) nghiên cứu sự thay đổi và phát triển của ngôn ngữ qua thời gian, bao gồm nguồn gốc, quan hệ thân thuộc giữa các ngôn ngữ, và các quá trình biến đổi âm thanh, từ vựng, ngữ pháp.

Tính quy phạm (prescriptivism) là quan điểm áp đặt các quy tắc `đúng` cho ngôn ngữ, không phải là đặc tính phổ quát vốn có của mọi ngôn ngữ tự nhiên. Các đặc tính còn lại (tính sáng tạo, tùy ý, dịch chuyển) là phổ quát.

Ngữ pháp phổ quát (Universal Grammar), theo Noam Chomsky, là giả thuyết cho rằng con người bẩm sinh đã có một `thiết bị tiếp nhận ngôn ngữ` (Language Acquisition Device - LAD) chứa các nguyên tắc ngữ pháp chung cho tất cả ngôn ngữ, giúp trẻ em học ngôn ngữ một cách nhanh chóng.

Ngôn ngữ mô tả (descriptive linguistics) nghiên cứu và mô tả ngôn ngữ một cách khách quan, như nó được sử dụng thực tế. Ngôn ngữ quy phạm (prescriptive linguistics) đưa ra các quy tắc và tiêu chuẩn về cách sử dụng ngôn ngữ `đúng` hoặc `sai`, thường dựa trên quan điểm chủ quan.

Âm tố (allophone) là các biến thể phát âm khác nhau của cùng một âm vị. Chúng không phân biệt nghĩa của từ và sự khác biệt giữa các âm tố thường là do ngữ cảnh âm vị học quyết định. Ví dụ, âm /p/ trong tiếng Anh có thể được phát âm khác nhau trong `pin` và `spin` (có bật hơi và không bật hơi), nhưng cả hai đều là âm tố của âm vị /p/.

Chuyển di ngôn ngữ (language transfer) là hiện tượng người học ngoại ngữ vô thức áp dụng các quy tắc, cấu trúc từ ngôn ngữ mẹ đẻ sang ngôn ngữ đang học. Điều này có thể dẫn đến nhiều loại lỗi, bao gồm phát âm, ngữ pháp, và từ vựng.

Tính sáng tạo (productivity) của ngôn ngữ thể hiện ở khả năng vô hạn của người dùng ngôn ngữ trong việc tạo ra và hiểu các câu mới, chưa từng nghe hoặc sử dụng trước đó.

Theo ngữ pháp tạo sinh của Chomsky, mỗi câu có hai cấp độ biểu diễn: cấu trúc sâu (deep structure) là ý nghĩa trừu tượng, cơ bản của câu; cấu trúc bề mặt (surface structure) là hình thức thể hiện bên ngoài của câu, có thể được tạo ra từ cấu trúc sâu thông qua các phép biến đổi.

Năng lực ngôn ngữ (linguistic competence) theo Chomsky là kiến thức tiềm ẩn, vô thức về các quy tắc ngữ pháp mà người bản ngữ sở hữu, cho phép họ tạo ra và hiểu vô số câu đúng ngữ pháp. Nó khác với `hành vi ngôn ngữ` (linguistic performance) là cách ngôn ngữ được sử dụng thực tế, có thể bao gồm cả lỗi.

Về mặt ngôn ngữ học, sự khác biệt giữa ngôn ngữ và phương ngữ không rõ ràng. Thường, `ngôn ngữ` là thuật ngữ mang tính xã hội và chính trị, chỉ một hình thức ngôn ngữ được chuẩn hóa, có văn viết và vị thế chính thức. `Phương ngữ` thường chỉ các biến thể địa phương, có thể thông hiểu lẫn nhau với ngôn ngữ chuẩn, nhưng không có vị thế tương đương.

Ngữ nghĩa học (Semantics) là ngành ngôn ngữ học nghiên cứu về ý nghĩa của từ, cụm từ, câu và các đơn vị ngôn ngữ khác.

Giải mã giấc mơ không phải là một phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ học. Các phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ học bao gồm phân tích dữ liệu ngôn ngữ thực tế (ngữ liệu), thí nghiệm tâm lý ngôn ngữ để kiểm tra các giả thuyết về xử lý ngôn ngữ, và quan sát, phỏng vấn người bản ngữ để thu thập dữ liệu và hiểu biết về ngôn ngữ.

Tính tùy ý (arbitrariness) là một trong những đặc tính cơ bản của ngôn ngữ, chỉ ra rằng mối quan hệ giữa hình thức ngôn ngữ (từ, âm thanh) và ý nghĩa mà nó biểu đạt là mang tính quy ước, không có mối liên hệ tự nhiên hoặc tất yếu. Ví dụ, không có lý do tự nhiên nào khiến từ `bàn` phải có nghĩa là `bàn` cả, đó chỉ là do quy ước xã hội.

Ngôn ngữ học thần kinh (Neurolinguistics) là ngành nghiên cứu về mối liên hệ giữa ngôn ngữ và não bộ, bao gồm cách não bộ xử lý ngôn ngữ, các vùng não liên quan đến ngôn ngữ, và các rối loạn ngôn ngữ do tổn thương não.

Trong ngôn ngữ học, đặc biệt là trong nghiên cứu về học ngoại ngữ, `lỗi ngôn ngữ` (error) được xem là do thiếu hụt trong năng lực ngôn ngữ (competence) của người học, phản ánh việc họ chưa nắm vững quy tắc ngôn ngữ. `Sai sót` (mistake) là do hành vi ngôn ngữ (performance) không hoàn hảo, có thể xảy ra với cả người bản ngữ do sự mất tập trung, nhầm lẫn, dù họ có năng lực ngôn ngữ đầy đủ.

Âm vị học (Phonology) nghiên cứu hệ thống âm thanh của ngôn ngữ, bao gồm cách âm vị được tổ chức và hoạt động trong một ngôn ngữ cụ thể. Ngữ âm học (Phonetics) nghiên cứu âm thanh lời nói về mặt vật lý và sinh lý.

Học ngôn ngữ thứ nhất (L1) ở trẻ em chủ yếu diễn ra một cách tự nhiên thông qua tiếp xúc và tương tác với ngôn ngữ trong môi trường xung quanh. Trẻ em không học ngữ pháp một cách có ý thức mà tiếp thu các quy tắc ngôn ngữ thông qua việc nghe và sử dụng ngôn ngữ.

Hình vị (morpheme) là đơn vị ngữ pháp nhỏ nhất mang ý nghĩa, ví dụ như `bàn`, `-s` (số nhiều), `vô-` (phủ định).

Ngôn ngữ ký hiệu (sign language) là ngôn ngữ tự nhiên và thực thụ, có đầy đủ các đặc tính của ngôn ngữ nói, bao gồm hệ thống ngữ pháp phức tạp, từ vựng phong phú và khả năng biểu đạt mọi khía cạnh của tư duy và giao tiếp. Nó không chỉ là cử chỉ đơn thuần.

Ngữ dụng học (pragmatics) nghiên cứu về cách ngôn ngữ được sử dụng trong giao tiếp thực tế, bao gồm ý nghĩa trong ngữ cảnh, hàm ý, hành động ngôn ngữ và các yếu tố xã hội, văn hóa ảnh hưởng đến việc sử dụng ngôn ngữ.