Đề 7 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Sinh lý hệ tiêu hóa

Hàng rào niêm mạc dạ dày bao gồm lớp chất nhầy dày, bicarbonate được tiết ra bởi tế bào biểu mô và sự tái tạo tế bào biểu mô nhanh chóng, giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày khỏi tác động ăn mòn của axit và enzyme tiêu hóa.

Tuyến Brunner là tuyến nằm ở lớp dưới niêm mạc tá tràng, tiết chất nhầy kiềm để trung hòa axit dạ dày, không phải thành phần của nhung mao ruột non. Nhung mao ruột non bao gồm tế bào biểu mô hấp thụ, mạch bạch huyết trung tâm và mao mạch máu.

Pepsin là enzyme tiêu hóa protein được tiết ra bởi dạ dày (tế bào chính), không phải tuyến tụy. Các enzyme amylase tụy (tiêu hóa carbohydrate), lipase tụy (tiêu hóa lipid) và trypsin (tiêu hóa protein) đều được tiết ra từ tuyến tụy ngoại tiết.

Trung khu nôn (vomiting center) nằm ở hành não (medulla oblongata). Khi trung khu này được kích thích bởi các tín hiệu từ đường tiêu hóa, não bộ hoặc các yếu tố khác, nó sẽ khởi phát phản xạ nôn.

Quá trình nuốt bao gồm ba giai đoạn chính: giai đoạn miệng (tự ý), giai đoạn hầu (tự động) và giai đoạn thực quản (tự động). Giai đoạn dạ dày không phải là một giai đoạn riêng biệt của quá trình nuốt mà là giai đoạn tiêu hóa tiếp theo sau khi thức ăn vào dạ dày.

Muối mật, được sản xuất bởi gan và dự trữ ở túi mật, có vai trò nhũ tương hóa chất béo, phá vỡ chúng thành các giọt nhỏ hơn, tăng diện tích bề mặt cho enzyme lipase hoạt động.

Phản xạ giãn dạ dày (receptive relaxation) là một phản xạ thần kinh giúp dạ dày giãn ra để chứa thức ăn mà không làm tăng áp suất trong dạ dày quá mức, ngăn chặn cảm giác khó chịu và nôn mửa.

Tế bào chính của dạ dày tiết ra pepsinogen (dạng tiền enzyme). Axit clohydric (HCl) do tế bào viền tiết ra tạo môi trường pH thấp, hoạt hóa pepsinogen thành pepsin (enzyme hoạt động).

Axit béo chuỗi dài và monoglyceride sau khi được hấp thụ vào tế bào biểu mô ruột, sẽ được tái tổng hợp thành triglyceride và đóng gói thành chylomicron. Chylomicron quá lớn để đi trực tiếp vào máu nên chúng đi vào hệ bạch huyết (lacteal) trước khi vào hệ tuần hoàn.

Cholecystokinin (CCK) được tiết ra từ tế bào I ở tá tràng khi có chất béo và protein trong thức ăn. CCK kích thích gan tăng sản xuất mật và túi mật co bóp đẩy mật vào tá tràng.

Cơ vòng hậu môn trong là cơ trơn, được điều khiển bởi hệ thần kinh tự chủ (cả giao cảm và phó giao cảm), hoạt động không chủ động (vô thức) để duy trì trương lực cơ và kiểm soát sự đóng mở hậu môn.

GIP (Glucose-dependent Insulinotropic Peptide) được tiết ra từ tế bào K ở ruột non khi có glucose và chất béo. Vai trò chính của GIP là kích thích tế bào beta tuyến tụy tiết insulin, chuẩn bị cho việc hấp thụ glucose sau bữa ăn.

Vitamin B12 cần yếu tố nội tại (intrinsic factor), một glycoprotein được tiết ra từ tế bào viền dạ dày, để được hấp thụ ở hồi tràng. Phức hợp vitamin B12 - yếu tố nội tại gắn vào thụ thể đặc hiệu trên tế bào niêm mạc hồi tràng.

Glucose và galactose được hấp thụ chủ yếu qua cơ chế vận chuyển tích cực thứ phát, sử dụng kênh đồng vận chuyển SGLT1. Năng lượng được gián tiếp lấy từ gradient nồng độ Na+ (được tạo ra bởi bơm Na+-K+ ATPase).

Khuếch tán đơn thuần là sự di chuyển các chất qua màng tế bào từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp, không cần protein vận chuyển. Các cơ chế khác như khuếch tán có hỗ trợ và vận chuyển tích cực đều cần protein vận chuyển.

Amylase nước bọt (ptyalin) là enzyme tiêu hóa carbohydrate đầu tiên, được tiết ra từ tuyến nước bọt. Nó bắt đầu quá trình thủy phân tinh bột thành maltose và các oligosaccharide khác ngay trong miệng.

Tiêu hóa hóa học protein bắt đầu ở dạ dày với sự hoạt động của enzyme pepsin, được hoạt hóa từ pepsinogen bởi axit clohydric. Pepsin thủy phân protein thành các peptide nhỏ hơn.

Hệ thần kinh giao cảm thường có tác dụng ức chế hoạt động của hệ tiêu hóa (phản ứng `fight or flight′). Nó làm giảm nhu động ruột, giảm tiết dịch tiêu hóa và co thắt các cơ vòng, ưu tiên năng lượng cho các hoạt động khác.

Tế bào acinar (nang tuyến) là các tế bào tuyến tụy ngoại tiết, chúng tổng hợp và tiết ra các enzyme tiêu hóa như trypsinogen, chymotrypsinogen, amylase tụy, lipase tụy và các enzyme khác, đổ vào ống tụy.

Nhu động co thắt (phân đoạn) là các cơn co thắt cục bộ, lặp đi lặp lại giúp trộn đều thức ăn với dịch tiêu hóa và tăng cường tiếp xúc giữa thức ăn đã tiêu hóa với niêm mạc ruột để hấp thụ.

Tế bào Kupffer là đại thực bào thường trú trong gan, nằm trong xoang gan. Chúng có vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch của gan, thực bào và loại bỏ vi khuẩn, virus, tế bào hồng cầu già và các chất thải khác từ máu tĩnh mạch cửa.

Gastrin được tiết ra từ tế bào G ở hang vị dạ dày khi có protein trong dạ dày hoặc khi thần kinh phó giao cảm bị kích thích. Gastrin kích thích tế bào viền tiết HCl và tế bào chính tiết pepsinogen, tăng cường hoạt động tiêu hóa của dạ dày.

Secretin được tiết ra từ tế bào S ở tá tràng khi có axit (pH thấp) từ dạ dày đổ xuống tá tràng. Secretin kích thích tuyến tụy tiết bicarbonate để trung hòa axit và tạo môi trường pH tối ưu cho enzyme tụy hoạt động.

Van tâm vị đóng vai trò như một van một chiều, ngăn chặn axit và thức ăn từ dạ dày trào ngược lên thực quản, bảo vệ niêm mạc thực quản khỏi tổn thương.

Cơ vòng Oddi nằm ở bóng Vater, nơi ống mật chủ và ống tụy chính đổ vào tá tràng. Cơ vòng này điều chỉnh lượng dịch mật và dịch tụy đổ vào tá tràng, đảm bảo quá trình tiêu hóa diễn ra hiệu quả.

Ruột già chủ yếu hấp thụ nước và điện giải từ chất cặn bã tiêu hóa, cô đặc chất thải và hình thành phân. Nó cũng chứa hệ vi sinh vật đường ruột quan trọng nhưng ít tham gia vào hấp thụ chất dinh dưỡng chính.

Gastrin, acetylcholine và histamine đều kích thích tế bào viền dạ dày tiết HCl. Secretin, ngược lại, có tác dụng ức chế tiết axit dạ dày và kích thích tiết bicarbonate từ tuyến tụy để trung hòa axit ở tá tràng.

Lớp cơ niêm mạc là một lớp cơ trơn mỏng nằm ngay dưới lớp niêm mạc. Sự co bóp của lớp cơ này giúp tạo ra các nếp gấp và nhung mao trên niêm mạc, tăng diện tích bề mặt cho hấp thụ và tiêu hóa.

Enteropeptidase (enterokinase) là enzyme màng tế bào biểu mô ruột non, có vai trò hoạt hóa trypsinogen thành trypsin. Trypsin sau đó sẽ hoạt hóa các enzyme tiêu hóa protein khác như chymotrypsinogen và procarboxypeptidase.

Hấp thụ nước ở ruột già chủ yếu diễn ra theo cơ chế thụ động, khuếch tán đơn thuần theo gradient thẩm thấu. Nước di chuyển từ lòng ruột vào tế bào biểu mô và sau đó vào máu do sự khác biệt về nồng độ chất tan.