Đề 8 – Bài tập, đề thi trắc nghiệm online Bệnh học truyền nhiễm

Tính gây bệnh (pathogenicity) là khả năng của một tác nhân truyền nhiễm gây ra bệnh tật ở vật chủ. Nó khác với độc lực (virulence), là mức độ nghiêm trọng của bệnh do tác nhân gây ra.

Vaccine chứa các thành phần kích thích hệ miễn dịch, giúp cơ thể tạo ra kháng thể và tế bào nhớ miễn dịch. Khi cơ thể tiếp xúc với tác nhân gây bệnh thực sự trong tương lai, hệ miễn dịch đã sẵn sàng phản ứng nhanh và hiệu quả hơn.

HIV/AIDS là bệnh lây truyền chủ yếu qua đường tình dục, máu và từ mẹ sang con. Các bệnh còn lại có đường lây truyền khác (hô hấp, tiêu hóa).

Bệnh truyền nhiễm lây truyền qua các phương thức như hô hấp, tiêu hóa, tiếp xúc trực tiếp. Lây truyền qua di truyền là phương thức của bệnh di truyền, không phải bệnh truyền nhiễm.

Uốn ván là bệnh do vi khuẩn Clostridium tetani gây ra. Vi khuẩn này thường xâm nhập vào cơ thể qua các vết thương hở, đặc biệt là vết thương sâu, bẩn. Vi khuẩn sản sinh độc tố gây co cứng cơ.

Bệnh truyền nhiễm được định nghĩa chính xác là bệnh do tác nhân sinh học gây ra và có khả năng lây lan. Các lựa chọn khác mô tả các loại bệnh khác nhau (di truyền, mãn tính không lây, bệnh môi trường).

Tái hoạt động (reactivation) của bệnh truyền nhiễm xảy ra khi tác nhân gây bệnh (thường là virus, vi khuẩn lao, herpesvirus) tồn tại ở trạng thái tiềm ẩn (latent) trong cơ thể sau lần nhiễm trùng ban đầu. Khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc có các yếu tố kích thích, tác nhân có thể `tái hoạt động`, nhân lên và gây ra các triệu chứng bệnh trở lại.

Lao phổi là bệnh do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi, khạc nhổ tạo ra các giọt bắn chứa vi khuẩn.

Kháng kháng sinh là hiện tượng vi khuẩn trở nên kháng lại tác dụng của kháng sinh. Bệnh lao, do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, là một trong những bệnh có tỷ lệ kháng kháng sinh cao và là vấn đề y tế toàn cầu.

Giám sát dịch tễ học tập trung vào việc theo dõi, thu thập, phân tích dữ liệu về bệnh tật để hiểu rõ tình hình dịch bệnh, phát hiện sớm nguy cơ và đề xuất các biện pháp phòng chống. Phát triển thuốc điều trị mới là lĩnh vực của nghiên cứu dược học và y sinh học, không phải mục tiêu trực tiếp của giám sát dịch tễ.

Thời kỳ ủ bệnh là giai đoạn im lặng của bệnh, khi tác nhân gây bệnh đã xâm nhập và nhân lên trong cơ thể nhưng chưa gây ra triệu chứng rõ ràng.

Cơ chế bệnh sinh của bệnh truyền nhiễm thường được mô tả qua các giai đoạn: ủ bệnh (tác nhân xâm nhập chưa gây triệu chứng), khởi phát (triệu chứng ban đầu), toàn phát (triệu chứng điển hình), lui bệnh (triệu chứng giảm dần), và phục hồi (trở lại trạng thái khỏe mạnh).

Miễn dịch cộng đồng xảy ra khi một tỷ lệ đủ lớn dân số được miễn dịch với một bệnh truyền nhiễm, làm giảm khả năng lây lan bệnh trong cộng đồng, bảo vệ cả những người chưa được miễn dịch (ví dụ trẻ sơ sinh, người có bệnh nền).

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh do virus Dengue gây ra và lây truyền qua muỗi Aedes đốt. Bệnh có thể gây sốt cao, đau nhức cơ khớp, xuất huyết và có thể nguy hiểm đến tính mạng.

Ổ chứa (reservoir) là nơi tác nhân gây bệnh tồn tại và nhân lên một cách tự nhiên, có thể là người, động vật, đất, nước hoặc các vật thể vô tri. Ổ chứa là nguồn gốc phát sinh bệnh và lây lan bệnh ra cộng đồng.

Cách ly và kiểm dịch bệnh nhân là biện pháp quan trọng nhất để ngăn chặn sự lây lan của bệnh truyền nhiễm trong cộng đồng, đặc biệt là đối với các bệnh có khả năng lây lan nhanh và nguy hiểm.

Phản ứng viêm là một cơ chế bảo vệ của cơ thể, giúp khu trú tác nhân gây bệnh, huy động các tế bào miễn dịch đến ổ nhiễm trùng và thúc đẩy quá trình lành thương. Tuy nhiên, viêm quá mức có thể gây hại.

Rửa tay sạch sẽ là biện pháp quan trọng nhất để ngăn ngừa lây nhiễm bệnh qua đường tiêu hóa, vì tay thường xuyên tiếp xúc với các bề mặt ô nhiễm và có thể mang mầm bệnh vào miệng khi ăn uống.

Vật trung gian truyền bệnh (vector) là sinh vật sống, thường là côn trùng (ví dụ muỗi, ve, ruồi), có vai trò truyền tác nhân gây bệnh (virus, vi khuẩn, ký sinh trùng) từ vật chủ nhiễm bệnh sang vật chủ khỏe mạnh.

Sử dụng bao cao su là biện pháp phòng ngừa lây nhiễm bệnh qua đường tình dục, không liên quan đến phòng ngừa bệnh lây qua đường hô hấp. Các biện pháp còn lại (đeo khẩu trang, rửa tay, giữ khoảng cách) đều giúp giảm nguy cơ lây nhiễm qua đường hô hấp.

Sốt rét là bệnh do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, lây truyền qua vết đốt của muỗi Anopheles cái.

Khả năng gây bệnh của tác nhân truyền nhiễm phụ thuộc vào độc lực (khả năng gây hại), số lượng tác nhân xâm nhập và tình trạng miễn dịch của vật chủ. Màu sắc của tác nhân không liên quan đến khả năng gây bệnh.

Dịch bệnh (epidemic) xảy ra khi số ca bệnh mới của một bệnh truyền nhiễm tăng đột biến và vượt quá mức bình thường dự kiến trong một khu vực hoặc quần thể cụ thể. Khái niệm này liên quan đến sự gia tăng bất thường về số ca bệnh, không chỉ là số lượng tuyệt đối.

COVID-19, do virus SARS-CoV-2 gây ra, là một bệnh truyền nhiễm mới nổi, đã gây ra đại dịch toàn cầu bắt đầu từ năm 2020.

Virus nội bào nhân lên bên trong tế bào vật chủ. Miễn dịch tế bào, đặc biệt là tế bào T gây độc tế bào (cytotoxic T lymphocytes - CTLs), đóng vai trò quan trọng nhất trong việc tiêu diệt các tế bào bị nhiễm virus, giúp kiểm soát và loại bỏ nhiễm trùng virus nội bào. Miễn dịch dịch thể hiệu quả hơn với virus ngoại bào.

Để đánh giá nguy cơ của một bệnh truyền nhiễm mới nổi, hai yếu tố quan trọng nhất cần xem xét là khả năng lây lan (transmissibility) của tác nhân (bệnh lây lan dễ dàng đến mức nào) và độc lực (virulence) của tác nhân (bệnh gây ra mức độ nghiêm trọng như thế nào). Hai yếu tố này quyết định khả năng gây ra dịch bệnh lớn và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Nguyên tắc điều trị bệnh truyền nhiễm là tác động trực tiếp vào tác nhân gây bệnh (ví dụ dùng kháng sinh cho vi khuẩn, kháng virus cho virus) để loại bỏ hoặc ức chế chúng, đồng thời hỗ trợ cơ thể bằng các biện pháp tăng cường sức khỏe, dinh dưỡng, điều trị triệu chứng.

Tránh né miễn dịch (immune evasion) là cơ chế mà tác nhân gây bệnh sử dụng để trốn tránh sự tấn công của hệ miễn dịch vật chủ. Một cơ chế phổ biến là thay đổi kháng nguyên bề mặt (antigenic variation), khiến cho kháng thể và tế bào miễn dịch đã được tạo ra trước đó không còn nhận diện được tác nhân gây bệnh, ví dụ như virus cúm.

Xét nghiệm PCR là một kỹ thuật sinh học phân tử rất nhạy và đặc hiệu, thường được sử dụng để phát hiện vật liệu di truyền của virus (RNA hoặc DNA) trong mẫu bệnh phẩm, giúp chẩn đoán nhiễm virus.

Kháng sinh là thuốc đặc hiệu để tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của vi khuẩn. Chúng không có tác dụng đối với virus, nấm hoặc ký sinh trùng (cần các loại thuốc khác).